Μια επιδημία περίεργων ονείρων πλήττει τον πλανήτη. Ηδη το #pandemicdreams στο Τwitter περισυλλέγει τους αλλόκοτους εφιάλτες που βλέπουν οι Αμερικανοί στον ύπνο τους. Σύμφωνα με τους New York Times, η ερώτηση «Why am Ι having weird dreams?» («Γιατί βλέπω περίεργα όνειρα;») έχει εσχάτως τετραπλασιαστεί σε συχνότητα στο Google. Η Ντίρντρε Μπάρετ, επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ έχει ήδη ξεκινήσει σχετική έρευνα, καλώντας όσους έχουν ονειρικά βιώματα σχετικά με τον SARS-CoV-2 (γιατρούς, ασθενείς, απλούς έγκλειστους) να σπεύσουν να της τα αφηγηθούν.

Το ξέρουμε καλά, όταν τα πράγματα ζορίζουν, ο ύπνος είναι ο πρώτος που θυσιάζεται. Στην Ελλάδα το θυμόμαστε από την (προηγούμενη) οικονομική κρίση. Μια δεκαετία σχεδόν με ατελείωτες νύχτες ξαγρύπνιας, με κρίσεις πανικού και εξωτικές υπνικές διαταραχές, όπως ο «βρουξισμός» (το σφίξιμο των δοντιών στη διάρκεια του ύπνου) που είχε στείλει κάμποσο κοσμάκη στον οδοντίατρο.

Και τώρα η αϋπνία δίνει και παίρνει (αρκεί να «τσεκάρει» κανείς πόσα μηνύματα λαμβάνει στο smartphone στις 2 τα ξημερώματα, ακόμα και για πασχαλινές ευχές). Στη Βρετανία έχουν μάλιστα επιστρατεύσει τον Τόμας Χάρντι να λέει παραμύθια στα παιδιά και στις θαυμάστριές του (από τις 27 Απριλίου στο παιδικό τηλεοπτικό κανάλι του BBC CBeebies). Με την πανδημία όμως, λένε οι ειδικοί, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Στη διάρκεια της καραντίνας, με το ξυπνητήρι να είναι τόσο χρήσιμο όσο το διαβατήριο, με την ανάγκη να σηκωθείς εσπευσμένα από το κρεβάτι για να τρέξεις σαν τρελός στο γραφείο να έχει καταργηθεί σχεδόν εντελώς, ο ύπνος στο τέλος της νύχτας επιμηκύνεται.

Αυτός ο ύπνος είναι ο περίφημος «R.E.M.», χονδρικά αυτός που δίνει τα περισσότερα και πιο ζωντανά όνειρα. Και ακριβώς επειδή δεν βιάζεσαι πια για τίποτα, θυμάσαι και περισσότερο τι ονειρεύτηκες (το ίδιο συμβαίνει βέβαια και επειδή ξυπνάς επανειλημμένως μέσα στη νύχτα). Σύμφωνα με μία εν εξελίξει έρευνα του Ερευνητικού Κέντρου Νευροεπιστημών της Λιόν (ξεκίνησε τον περασμένο μαρτυρικό Μάρτιο), η πανδημία του κορονοϊού έχει προκαλέσει στους Γάλλους μία αύξηση της τάξεως του 35% στην ανάκληση των ονείρων και του 15% στα αρνητικά όνειρα. Περίπου τα ίδια σύμφωνα με έτερη έρευνα της Ιταλικής Ενωσης Ιατρικής του Υπνου (Associazone Italiana di Medicina del Sonno). Αρκετοί συμμετέχοντες μιλούν για εφιάλτες και παραϋπνίες, που πάνε «πακέτο» με τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες.

«Σε πολλούς ανθρώπους αυτό το χρονικό διάστημα η ποσότητα, η ποιότητα και η δομή (η «αρχιτεκτονική») του ύπνου έχουν διαταραχθεί» μου αναφέρει η ‘Ελενα Τσιόλκα, ψυχίατρος και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ερευνας του Υπνου. Αλλοι κοιμούνται περισσότερο το πρωί, κάποιοι ξυπνούν πολλές φορές μέσα στη νύχτα, άλλοι κοιμούνται πιο βαθιά ή διακεκομμένα, πολλοί «καίγονται» στο bingeing (βουλιμική καταβρόχθιση τηλεοπτικών σειρών) μέχρι τα ξημερώματα, παιδιά και έφηβοι κοιμούνται πια ό,τι ώρα να ‘ναι βασανίζοντας αόκνως τους γονείς τους, κάμποσοι πέφτουν για ύπνο αργά και ξυπνούν πολύ νωρίς (γιατί δουλεύουν από το σπίτι) με αποτέλεσμα όλη μέρα να κατατρύχονται από την υπνηλία.

«Σε αυτό συντελούν οι πρωτόγνωρες συνθήκες που όλοι βιώνουμε: η αλλαγή του τρόπου ζωής μας, ο εγκλεισμός , ο περιορισμός των ερεθισμάτων στην καθημερινότητά μας, η καχυποψία και η επιθετικότητα απέναντι στους άλλους που αναπτύσσεται κάποιες φορές» συμπληρώνει η ειδικός.

Από την άλλη πλευρά βέβαια όλα αυτά προλειαίνουν το έδαφος για τα όνειρα. «Λόγω της καραντίνας, υπάρχει πλέον περισσότερος χρόνος για τη μνήμη, για ανάκληση παλαιότερων βιωμάτων, ενώ έρχονται κάποιες φορές στο προσκήνιο σκέψεις και εσωτερικές συγκρούσεις που υπό κανονικές συνθήκες παραμερίζουμε, “κουκουλώνουμε”. Μεγάλο μέρος τέτοιου ψυχικού υλικού αναδύεται αυτές τις μέρες. Υπάρχει, με άλλα λόγια, περισσότερος χώρος και χρόνος για εσωτερική ζωή». Αυτή η εσωτερική ζωή αποτυπώνεται στα όνειρα. Εξ ου και αυτά… θεριεύουν.

Αλήθεια τι ονειρεύονται οι Ελληνες στην καραντίνα; «Aπό τότε που απαγορεύτηκε η άσκοπη κυκλοφορία, που είναι και το αγαπημένο μου… είδος, άρχισα να κοιμάμαι όλο και πιο αργά, 5 ή 6 τα χαράματα» μου αναφέρει 50χρονη ιδιωτική υπάλληλος που ζει μόνη.

«Ονειρεύομαι συχνά τους φίλους μου. Χθες με είχαν στήσει σε ένα αλλόκοτο καφέ στο Λονδίνο κι αναρωτιόμουν τι γυρεύω εγώ εδώ, μέχρι που ξύπνησα. Προχθές ήμουν σε ένα καντούνι στην Κέρκυρα, ήταν νύχτα, θύμιζε τη Βενετία και περπατούσαμε με την κολλητή μου. Ευτυχώς δεν γελούσαμε, γιατί τα γέλια στα όνειρα δεν βγαίνουν σε καλό».

Η κατάδυση σε οικείους παρηγορητικούς τόπους αποδεικνύεται μια συνήθης θεματική. «Βλέπω πράσινα τοπία και αγαπημένα πρόσωπα, ζώντα και μη» μου αναφέρει έγκλειστη ηλικιωμένη. Η παιδική ηλικία συνιστά συχνά πρόσφορο έδαφος: «Βλέπω τον εαυτό μου μικρό να παίζει ή να πηγαίνει στο σχολείο» μου λέει ένα 35χρονος αρχιτέκτονας. «Είναι ένα καταφύγιο που επιστρατεύω ακόμα και όταν είμαι ξύπνιος αυτές τις μέρες του εγκλεισμού. Επιζητώ π.χ. να ακούω ακόμα και τη μουσική που άκουγα τότε…».

Από το μικρό δείγμα που περισυλλέγω συνήθης θεματική αποδεικνύεται η καταδίωξη από διαρρήκτες, ζωύφια, ζόμπι, τέρατα και τα συναφή (η προαναφερθείσα Ντίρντρε Μπάρετ του Χάρβαρντ έχει περισυλλέξει αρκετούς τέτοιους εφιάλτες με κρυπτογραφημένο τον τρόμο για τον SARS-CoV-2). Αλλοι ονειρεύονται ότι πλημμύρισε η αποχέτευση στο σπίτι, κάποιος ότι καλείται να φάει αρουραίο για δείπνο, μια καθηγήτρια λυκείου μού αναφέρει ότι είδε ένα λίαν αγχωτικό πολυπρόσωπο όνειρο, που την ίδια στιγμή ήταν και κάπως ευχάριστο, ακριβώς γιατί συμπεριλάμβανε πολύ κόσμο (μεταξύ άλλων και σταρ του Χόλιγουντ).

«Εγώ που δεν βλέπω ποτέ εφιάλτες, προχθές έβλεπα κάτι που με ξυπνούσε συνέχεια, μπορεί κάποια στιγμή να φώναξα κιόλας» μου εξομολογείται μια ηθοποιός. «Είχε κάτι το κλειστοφοβικό… Εβλεπα ένα χώρο σκοτεινό, απειλητικό, άδειο από ανθρώπους».

Ενίοτε το στρες του εγκλεισμού αναμειγνύεται περίτεχνα με νοσταλγικά κάδρα από την παλιά «ελεύθερη» –για κάποιους ακόμα και κοσμοπολίτικη– ζωή. Αλλιεύω από το Facebook το post φίλης δημοσιογράφου: «Bλέπω το ίδιο όνειρο τελευταία». Αλλάζει μόνο η πόλη: είμαι στο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου που γνωρίζω — Νέα Υόρκη, Τελ Αβίβ, Βερολίνο, Ριάντ, Αγία Πετρούπολη… Ετοιμάζομαι με λαχτάρα για να βγω έξω στον δρόμο, έχω μόλις ακουμπήσει τις βαλίτσες. Είναι όμως αδύνατο να φτάσω στην πόρτα για να φύγω, κάτι με καθυστερεί διαρκώς. Κάνω κινήσεις μόνο μέσα στο πλαίσιο του δωματίου, με την εικόνα έξω από το παράθυρο που έχω αποστηθίσει σαν καρτποστάλ από προηγούμενες επισκέψεις μου στα ξενοδοχεία. Κάθε βράδυ, το ίδιο όνειρο».

Οσον αφορά τους μαχητές της πρώτης γραμμής (γιατροί, νοσηλευτές, βοηθητικό προσωπικό νοσοκομείων κ.ο.κ.), οι ειδικοί μιλούν για πιο τραυματικά, «ρεαλιστικά» όνειρα (μέρος των συμπτωμάτων του μετατραυματικού στρες). Και στην Ελλάδα ήδη κάποιοι από αυτούς έχουν αρχίσει να αναζητούν ψυχολογική υποστήριξη, καταθέτοντας συχνά ταραγμένα όνειρα και βασανιστικό ύπνο.

Θα μπορούσαμε άραγε να κατευθύνουμε τα όνειρά μας μήπως και δραπετεύσουμε, τουλάχιστον τη νύχτα, από αυτόν τον συλλογικό εφιάλτη; Μήπως είναι δυνατό να ταξιδέψουμε εκεί ακριβώς που θέλουμε, δραπετεύοντας νοερά από το lockdown; Προσωπικώς, θα έδινα το μισό μου βασίλειο για ένα όνειρο στην αγαπημένη μου πόλη (το Εδιμβούργο).

Ζηλεύω θανάσιμα τον βαρόνο Ντ’ Ερβέ, από τους πλέον ευφάνταστους ερευνητές ονείρων του 19ου αιώνα. Σε ένα πείραμά του πήγε διακοπές στους λόφους της Αρντές της νότιας Γαλλίας, παίρνοντας μαζί του ένα μπουκαλάκι άρωμα. Κάθε τόσο ράντιζε με αυτό το μαντίλι του και το μύριζε. Οταν γύρισε, έδωσε εντολή στον υπηρέτη του να στάξει ένα τυχαίο βράδυ (χωρίς να του το πει) λίγες σταγόνες από το άρωμα στο μαξιλάρι του. Μια νύχτα, ξέρετε ποια, ο βαρόνος ονειρεύτηκε πανευτυχής βουνά κατάφυτα με τις φημισμένες καστανιές της Αρντές.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News