Τα λεξικά είναι θησαυροφυλάκια, αποκυήματα –κόποι μιας ολόκληρης ζωής, και πάντως μακράς και επίπονης εργασίας, αληθινά επιτεύγματα. Αποτυπώνουν την κοινά αποδεκτή πραγματικότητα, αφουγκράζονται την εποχή τους, αντανακλούν τις ιδιαιτερότητες μιας πάλλουσας, ζωντανής γαρ, ύπαρξης: της γλώσσας.

Θα ήταν παράδοξο αν στην εποχή του κορονοϊού, μιας τέτοιας σαρωτικής –άνευ προηγουμένου στον σύγχρονο κόσμο– κατάστασης, δεν υπήρχαν λέξεις που να συντονίζονται με την αγωνία του ιατρικού κόσμου, την απώλεια της καθημερινότητας των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη, το πένθος των κοινωνιών για τους νεκρούς τους, τον φόβο των ζώντων, τη σιγή των πόλεων.

Τούτο το ιδιότυπο «λεξικό» επιχειρεί να συγκεντρώσει λέξεις, που εισέβαλαν φουριόζικα στη ζωή μας, κάποιες που επαναπροσδιορίζονται δραστικά, ενσωματώνοντας φρέσκιες εικόνες, συναισθήματα, πάσης φύσεως αποχρώσεις.

(Μη ψάξετε για αλφαβητική σειρά – είναι άλλωστε πολλοί οι ξένοι όροι.)

Covid-19. Η μεγαλύτερη απειλή του 21ου αιώνα. Ακρωνύμιο των λέξεων Coronavirus (κορονοϊός) και Disease (ασθένεια). Το «19» είναι τμήμα μόνον ενός σημαδιακού έτους για την ανθρωπότητα, του 2019, τον Δεκέμβριο του οποίου ανιχνεύθηκε το πρώτο κρούσμα στην Γουχάν της Κίνας. Ο ιός θεωρείται υπεύθυνος για το πολυπληθέστερο ανθρώπινο πείραμα που διενεργήθηκε ποτέ, αυτή τη φορά χωρίς placebo και καθρέπτες μονής κατεύθυνσης, αλλά με κανονικούς πολίτες, «υποκείμενα» στις ίδιες τις ζωές τους.

Καραντίνα. Παραλλαγή της ιταλικής φράσης quaranta giorni (σαράντα μέρες), όσες και οι μέρες της υποχρεωτικής απομόνωσης των πλοίων και του πληρώματος, κατά την επιδημία της Μαύρης Πανώλης (1348 – 1353). Η πανδημία αυτή, γνωστή και ως πανούκλα ή μαύρος θάνατος, θεωρείται από τις πλέον καταστροφικές στην παγκόσμια ιστορία, καθώς σημάδεψε τον πλανήτη, αφήνοντας περίπου 100 – 200 εκατομμύρια νεκρούς σε Ευρώπη και Ασία, μειώνοντας τον πληθυσμό από 450 εκατομμύρια σε 350 – 375 εκατομμύρια.

Lockdown. Ορος διεθνής, ο τρόμος και ο φόβος των αγορών. Σε απλά ελληνικά, απαγόρευση κυκλοφορίας. Μελέτες δείχνουν ότι πρόκειται για ένα από τα δυο αποτελεσματικότερα μέτρα ως προς την ανάσχεση της επιδημίας: το άλλο είναι το κλείσιμο των σχολείων. Πρόκειται για το μέτρο που δεν έλαβε εγκαίρως η Ιταλία, για να το μετανιώσει πολύ πικρά, το μέτρο που έλαβε αιφνιδιαστικά η τουρκική κυβέρνηση για να δει μέχρι και ξύλο στην Κωνσταντινούπολη έξω από καταστήματα τροφίμων, το μέτρο που αποφάσισε να υποβαθμίσει η Σουηδία –μέλλει να δούμε αν η αντίσταση που έχει επιδείξει θα της «βγει». Εξαίρεση, η Γουχάν, πόλη 11 εκατ. κατοίκων σφραγισμένη επί δυόμιση μήνες, η οποία και γιόρτασε προσφάτως την απελευθέρωσή της. Στην Ελλάδα, όλοι αλληθωρίζουν προς τη σταδιακή αποκλιμάκωση των περιοριστικών μέτρων και την επιστροφή –το νωρίτερο από τον ερχόμενο μήνα – σε μία «μερική» ή αλλιώς «νέα» κανονικότητα.

Coronaidiot ή Covidiot. Διεθνής όρος, που πρόλαβε κιόλας να ελληνοποιηθεί. Ο ανθρώπινος τύπος που δε λέει να συμμορφωθεί με τη γενική επιταγή του «Μένω Σπίτι», της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Η λέξη πηγάζει από τον θυμό όσων τηρούν τα μέτρα, και ουδόλως από το IQ του παραβάτη. Απαντάται σε όλα τα μέρη του κόσμου – στο Πακιστάν, οι ένστολοι τον δέρνουν και με βέργα. Συνιστά case study.

Στην «κοινότητα» των covidiots, θα συναντήσετε θιασώτες συνωμοσιολογικών θεωριών, κάποιοι εκ των οποίων αρνούνται ακόμη και την ύπαρξη του ιού, πόσο μάλλον της δύναμης μετάδοσής του. Στο αίμα πολλών covidiots λέγεται ότι έχουν ανιχνευθεί χαμηλά επίπεδα κοινωνικής συνείδησης και ατομικής ευθύνης, αντισωμάτων σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Δημοσιογραφικοί σχολιαστές επιμένουν ότι είναι αυτοί που δεν αντέχουν την πραγματικότητα τους σε αυτό που ονομάζουμε – και που δεν είναι πάντα – σπίτι. Ίσως και τίποτε από όλα αυτά. Κοινωνικοί επιστήμονες επιμένουν ότι αδυνατούν να διαχειριστούν την ιδέα της θνητότητας τους μπροστά σε μια τόσο ισχυρή απειλή, όπως αυτή του Covid – 19. Δεν αντέχουν τον τρόμο για το κενό, ανήμποροι απέναντι στην υπαρξιακή ασύμμετρη απειλή που έχει δεχθεί ο πλανήτης.

Επιδημιολόγος – λοιμωξιολόγος. Ιατρική ειδικότητα που σπανίως συναντάτο στα ΜΜΕ, αν δεν αγνοείτο κιόλας από σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού. Δίπλα στο λήμμα, έχει καδραριστεί η φωτογραφία του Σωτήρη Τσιόδρα, από την καθημερινή ενημέρωση των 6.00 μμ. Ο κ. Τσιόδρας έχει επαινεθεί, λοιδορηθεί, συγκινήσει, αφυπνίσει αλλά και καθησυχάσει το ευρύ κοινό, έχει γίνει πρωτοσέλιδο, στόχος παλαιοκομματικών, φαιδρών επιθέσεων χωρίς κανέναν κοινωνικό αντίκτυπο, προμετωπίδα προσπαθειών, κυματοθραύστης ανησυχιών. Η φιγούρα του έχει καταστεί σύμβολο, καθώς προσωποποιεί την ανάγκη των πολιτών για ασφάλεια προς τους ειδικούς, τους θεσμούς, το ίδιο το κράτος. Είναι άλλωστε η πλέον προβεβλημένη φιγούρα (μαζί με αυτή του υφυπουργού Πολιτικής Προστασίας Νίκου Χαρδαλιά), σε ρόλο ελληνικής εμπροσθοφυλακής στην πολιτισμική αλλαγή που διανύει η υφήλιος στα 20’s, ενδεχομένως και στα Long 20’s – ιδίως αν η υγειονομική απειλή δεν υποχωρήσει εύκολα.

Coronababies. Τα μωρά του κορονοϊού, πλάσματα που «συνελήφθησαν» τον καιρό της κλεισούρας. Ίσως, τα πιο δυνατά μωρά στον κόσμο, αφού φέρουν στο γενετικό τους κώδικα τον φόβο, μάλλον σε ασυνήθη επίπεδα. Σύμφωνα με τον δρα Αξελ-Γιοργκ Ποτέμπα, γερμανό ειδικό για τη σεξουαλική υγεία και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, «ο φόβος του Covid – 19 προκαλεί στον οργανισμό πλημμύρα αδρεναλίνης και έκκριση ντοπαμίνης, η οποία αυξάνει την ερωτική επιθυμία και τη λίμπιντο – σε πολλούς». Το φαινόμενο αυτών των νέων, δυναμικών σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν αποκλείεται να προκαλέσει baby boom στις αρχές του 2021, ακριβώς όπως έγινε μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ενσυναίσθηση. Λέξη υπαρκτή, χιλιοταλανισμένη, που βρήκε το πραγματικό της νόημα στα χέρια της πανδημίας. Περικλείουσα τις έννοιες της συναισθηματικής νοημοσύνης, της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης στην πράξη, αλλά όχι μόνο: αγγίζοντας τον όρο «μεγαλείο». Νοηματοδοτείται από την πράξη του 72χρονου Τζουζέπε Μπεραρντέλι, ιταλού ιερέα, που έφυγε από τη ζωή, όταν αρνήθηκε την αναπνευστική του μάσκα, στο νοσοκομείο του Λοβέρε στο Μπέργκαμο, για χάρη νεότερου ασθενούς. Την πρωτοβουλία γιατρών σε νοσοκομείο του Ισραήλ να κρεμάσουν τις φωτογραφίες τους μπροστά στο στήθος, πάνω από τις λευκές ειδικές στολές προστασίας, για να τους «βλέπουν» οι ασθενείς τους. Τον φωτισμό της ελληνικής Βουλής, με τα εθνικά χρώματα της Ιταλίας και της Ισπανίας.

Ισως εδώ να χωράει και η κατηγορία της κοινωνικής ευθύνης:  το νεοϋρκέζικο «Four Seasons» που παραχωρεί από τα τέλη Μαρτίου τα λουσάτα του δωμάτια, αξίας χιλιάδων δολαρίων, στο ιατρικό προσωπικό που αγωνίζεται κατά του κορονοϊού. Ο οίκος Αρμάνι που παράγει στολές προστασίας για το ιατρικό προσωπικό. Αλλά και στα καθ΄ ημάς, πρωτοβουλίες όπως το #cook 4heroes, γνωστά εστιατόρια και σεφ που τώρα μαγειρεύουν για το προσωπικό στα νοσοκομεία αναφοράς.

Μάσκα. Δραστικό μέσο προστασίας – πολύ λιγότεροι θα φέρουν πια κατά νου, την έννοια της ως κάλυμμα προσώπου για την απόκρυψη της ταυτότητας αυτού που τη φοράει, ή ως ομοίωμα προσώπου για θεατρικούς λόγους. Ακούγεται ίσως ως τραγική ειρωνεία, αλλά η εκτεταμένη χρήση της μάσκας έχει την υπογραφή της Κίνας, και μάλιστα από το 1910, όταν η επιδημία της πανώλης -το στέλεχος που προκαλούσε πνευμονία- έπληξε τις βορειοανατολικές επαρχίες της κινεζικής αυτοκρατορίας, την επονομαζόμενη και Μαντζουρία. Εμπνευστής της, ο λαμπρός κινέζος γιατρός Γου Λιάντε (Wu Liande), που χάρη στο ταλέντο του και τις δυνατές σπουδές του στο Κέμπριτζ, συμπέρανε ότι η διασπορά της ασθένειας γινόταν μέσω του αέρα. Η πατέντα (από γάζα) υιοθετήθηκε τάχιστα και σε μεγάλο φάσμα, αποκτώντας και χροιά «φυλαχτού», με σφραγίδα σε ιερούς ναούς πριν από τη χρήση.

Η Κίνα κάνει βεβαίως ευρύτατη χρήση της μάσκας, εδώ και χρόνια, καθώς η ατμόσφαιρα της πρωτεύουσάς της προσιδίαζε σε χημικό κοκτέιλ αερίων. Η «αντιρρυπαντική» μάσκα του οίκου Fendi είχε κυκλοφορήσει πολύ προτού σημάνει παγκόσμιος συναγερμός για τον Covid-10. Κι επειδή, κατά την μεγάλη Κοκό Σανέλ, η μόδα καθρεφτίζει τον κόσμο στον οποίο ζούμε, το δυστοπικό look μπορείτε να το συναντήσετε στο Instagram σε όλες τις ευφάνταστες ρεπλίκες του – με λουλούδια, logo μεγάλων οίκων μόδας, και χρώματα κάθε είδους. Οι New York Times πηγαίνουν και ένα βήμα παραπέρα, ερμηνεύοντας κοινωνιολογικά τη χρήση της: η μάσκα συνιστά πλέον κοινωνικό τελετουργικό, υποδηλώνοντας έγνοια, αμοιβαιότητα, κατανόηση της κοινής μοίρας των ανθρώπων, καθήκον κάθε συνειδητοποιημένου πολίτη. Αλλά και απώλεια του χαμόγελου…

Γάντια. Ενδυματολογικό, κατά καιρούς σοφιστικέ, αξεσουάρ μιας άλλης καθημερινότητας, που παίρνει την εκδίκησή του με την επικράτηση της πλέον ακαλαίσθητης εκδοχής του: της χειρουργικής. Δε θα το πιστέψετε, αλλά τα χειρουργικά γάντια, καθιερωμένα από τη δεκαετία του ’70, γεννήθηκαν στην αγκαλιά ενός έρωτα του 19ου αιώνα, με πρωταγωνιστές έναν γιατρό, τον αμερικανό Γουίλιαμ Χάλστεντ, επικεφαλής χειρουργό στο νοσοκομείο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης, και τη νοσοκόμα Καρολάιν Χάμπτον. Οι αλλεργικές κρίσεις της τελευταίας, από τα βίαια υλικά (του διχλωριούχου υδράργυρου και του φαινικού οξέος) για την απολύμανση των χεριών και τα εκζέματα της, ώθησαν τον γιατρό να ζητήσει από τη Goodyear Rubber Company, την κατασκευή γαντιών από καουτσούκ.

Κοινωνική απόσταση/αποστασιοποίηση. Η επίσημη εκδοχή του «Μένω Σπίτι». Παλαιός όρος, καθώς συναντάται και στον 19ου αιώνα, πλην όμως με την έννοια της απόρριψης απέναντι σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, βάσει φυλής, εθνικότητας ή φύλου. Στους μοντέρνους καιρούς, σημαίνει μένω μακριά από τους άλλους κατά τη διάρκεια της επιδημίας, προκειμένου να σκοντάψει σε γερό κράσπεδο, η μετάδοση του ιού. Με την έννοια του «τηρώ αποστάσεις», μεγαλύτερες του αναμενόμενου, χρησιμοποιείται από το 2003, ως social distancing. Προσοχή: η έννοια της αυτοαπομόνωσης, για διάστημα 14 ημερών, δεν είναι συνώνυμη, και προϋποθέτει τον έλεγχο – παρακολούθηση του ατόμου για τυχόν συμπτώματα σχετικά με τον ιό.

Επικοινωνία. Η αμοιβαία επαφή, η οποία – μετά την απαγόρευση της αγκαλιάς και του φιλιού – διατηρεί τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά της με τη βοήθεια του Skype και των συναφών μέσων τεχνολογίας. Εντύπωση προκαλεί ότι βάθρο σε αυτή την αναμέτρηση διεκδικεί και το παραδοσιακό τηλεφώνημα, έστω μέσω κινητού. Ναι, αυτό το εργαλείο συνομιλίας δε λέει να πεθάνει.

«Η φωνή είναι η νέα εφαρμογή «που σκοτώνει». Είναι μια πραγματική έκπληξη», δήλωσε στους Τimes της Νέας Υόρκης, ο αντιπρόεδρος τεχνολογίας της ΑΤ&Τ, Κρις Σάμπαρ. «Η παραμονή στα σπίτια έχει πυροδοτήσει ξανά την πείνα των ανθρώπων να παραμείνουν συνδεδεμένοι φωνητικά», ανέφερε ο Κάιλ Μάλαντι, επικεφαλής τεχνολογίας της αμερικανικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών Verizon. Η εταιρεία ανακοίνωσε ότι διαχειρίζεται ημερησίως διπλάσιο αριθμό τηλεφωνημάτων από όσα σε μια τυπική Ημέρα της Μητέρας, που είναι η ημέρα του χρόνου κατά την οποία τα τηλεφωνήματα αυξάνονται κατακόρυφα. Αυξημένη και η διάρκεια των τηλεφωνημάτων, κατά 33%.

Στο λήμμα «Επικοινωνία», πρέπει να προστεθούν τα -συνήθως σπάνια- μηνύματα και διαγγέλματα ηγετών προς τους πολίτες, από τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Πέδρο Σάντσεθ, ως τον Τζουζέπε Κόντε και τη βασίλισσα Ελισάβετ Β’. Η σοβαρότητα της κατάστασης, το πεσμένο ηθικό, η φθορά που υφίσταται μια άνευρη κοινωνική μηχανή, τους επέβαλε να βγουν από τα κέντρα των αποφάσεων τους, και να μιλήσουν με ανθρωπιά, εμπνέοντας εμπιστοσύνη και ασφάλεια στη διαχείριση της κρίσης – τη βόμβα που έσκασε στα χέρια τους.

Συγκλονιστικός (-ή, -ό). Αυτός (-ή, -ό) που προκαλεί μεγάλη ταραχή, ή συγκίνηση. Με νέες εννοιολογικές αποχρώσεις, που αποτυπώνονται σε φωτογραφίες ανά τον κόσμο. Όπως το στοιχειωμένο Βατικανό με την άδεια πλατεία του Αγίου Πέτρου, η ουρά με τα στρατιωτικά φορτηγά που κουβαλούσαν φέρετρα και νεκρούς του Μπέργκαμο, οι ομαδικοί τάφοι στη Νέα Υόρκη, χέρια που ακουμπούν σε τζάμια για να δώσουν κουράγιο, εμβληματικά σημεία του πλανήτη δίχως κόσμο, ερημωμένοι δρόμοι σε πόλεις μεγαθήρια – και να σκεφθεί κανείς ότι μεταπολεμικά οι άνθρωποι συνήθιζαν να βγάζουν φωτογραφίες στους δρόμους… Εκθεσιακοί χώροι, όπως ο Ifema της Μαδρίτης που έχει μετατραπεί σε απέραντο προσωρινό νοσοκομείο, οι νοσηλευτές με μαύρη κορδέλα – πένθος έξω από νοσοκομείο της Βαλένθια για συνάδελφο τους που δεν τα κατάφερε, οι συνταξιούχοι γιατροί που δήλωσαν «παρών» στην πανδημία. Οι γιατροί, με τους νοσηλευτές και τους εργαζόμενους στην Υγεία, έτσι κι αλλιώς, για την προσφορά, την αυτοθυσία.

Πάσχα. Κορυφαία γιορτή της Χριστιανοσύνης, που γνώρισε εφέτος την πιο ιδιαίτερη έκφανσή της —ούτε καν virtual. Μακριά από πέτρινα σοκάκια, μυρωδάτες από νεραντζιές πλατείες και νησιώτικα καλντερίμια: σε μπαλκόνια, βεράντες, ταράτσες και αυλές. Και με απρόσμενη παρέα: τους γείτονες.

Η κορύφωση του θείου δράματος, ο επιτάφιος θρήνος και το «ω, γλυκύ μου έαρ», συνάντησαν άλλες πορείες «Γολγοθά», μοναξιές και πένθη, μειωμένες ψυχικές αντοχές, κακουχίες οικονομικές, μεγεθυμένα προβλήματα. Οι πλέον σκληροπυρηνικοί δε λύγισαν, δεν κιότεψαν, δε συμβιβάστηκαν, κι αποφάσισαν να ακολουθήσουν τα έθιμα έστω κι εγκιβωτισμένα σε λιγοστά τετραγωνικά: κοινώς, τσίκνα στα μπαλκόνια.

Αυτό το Πάσχα θα το θυμάται παντοτινά η ελληνική Ορθοδοξία, ίσως ως το πιο επώδυνο της. Οχι μόνο γιατί οι Εκκλησίες δεν φωτίστηκαν από τα κεριά των πιστών, αλλά και γιατί εκπρόσωποι της (όχι από τους σοβαρούς) βρέθηκαν προσδεδεμένοι στο ποινικό άρμα της Δικαιοσύνης, ανοίγοντας ναούς, επιχειρώντας λειτουργίες και μεταλαβιές.

Πολιτισμός. Σανίδα σωτηρίας στον ανταριασμένο ωκεανό του κορονοϊού. Αντίδοτο στην πλήξη, τη μελαγχολία, την ισοπέδωση. Λήμμα που είναι σχεδόν αδύνατον να στοιχειοθετηθεί, λόγω του ορυμαγδού γεγονότων που το ορίζουν. Στη θέση της αντισηψίας, η ποίηση της ζωής. Οι 64 μουσικοί της Φιλαρμονικής της Σκάλας του Μιλάνο, διαπρεπείς ορχήστρες, ο Αντρέα Μποτσέλι στη Ντουόμο, σοπράνο, τενόροι και μπάσοι της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, οι ερμηνευτές του χαριτωμένου Κηλαηδόνη – «Θα κάτσω σπίτι», δοκίμια του σκηνοθέτη Πέντρο Αλμοντοβάρ και της συγγραφέως – νομπελίστριας Όλγα Τοκάρτσουκ, εκδοτικοί οίκοι με e-books για μεγάλους και αφηγήσεις παραμυθιών για παιδιά, η free δίωρη συναυλία των Radiohead. Δια του Πολιτισμού, πήρε τη θέση του στην Ιστορία της ανθρωπότητας και ο Covid-19. Το οικείο Μουσείο της Αυστρίας έχει ήδη ξεκινήσει τη συλλογή αντικειμένων που χαρακτηρίζουν την περίοδο που ζούμε – από τον προστατευτικό εξοπλισμό για τον ιό μέχρι και φωτογραφίες πολιτών, και επίσημες ανακοινώσεις.

Υπερδύναμη. Covid-19. Κατά τον New Yorker, η μοναδική στον πλανήτη. Ο όρος κατά το παρελθόν χρησιμοποιείτο ως συνεκδοχή των Ηνωμένων Πολιτειών – όχι πια. Περισσότεροι από 230.000 νεκροί, κρούσματα άνω του 3,4 εκατομμυρίου ανθρώπων, πριγκίπων μη εξαιρουμένων, νεογέννητα σε απομόνωση, και ένας πρωθυπουργός στην Εντατική του «Σεντ Τόμας» – που, «no question», του έσωσε τη ζωή.

Επιμύθιο

Θα χρειάζονταν ασφαλώς χιλιάδες λέξεις, για να γίνει νύξη στην ιατρική-επιστημονική ορολογία, η παντοκρατορία της οποίας είναι πλέον αδιαμφισβήτητη.

Αναπνευστήρες και αποσωληνώσεις, ασυμπτωματικοί, ξενιστές, ιικό φορτίο, αλλά και η περιβόητη και κακόηχη «επιπέδωση» (sic) της καμπύλης, που καλύτερα και σωστότερα θα ήταν να το λέγαμε ευθυγράμμιση, αλλά τέτοιες μέρες τέτοια λόγια. Οι λεπτές αποχρώσεις μεταξύ έξαρσης, επιδημίας, πανδημίας.

Θα απαιτούνταν σεντόνια και για τον νέο ορισμό της λέξης «Σπίτι», που κατάφερε και χώρεσε ολόκληρο τον κόσμο μας: τη δουλειά, το πιλάτες, το σχολείο.

Τα λεξικά, όμως, πάντα εμπλουτίζονται και ποτέ δεν είναι πλήρη. Ακόμη και τα ντεμέκ λεξικά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News