Εντάξει, οι νεότεροι ιστορικοί έχουν ήδη αποφανθεί: Ο πρωταγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, κατέφευγε στον Θουκυδίδη για θέματα στρατηγικής του πολέμου (όπως διαπίστωσε ο καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Βασίλης Κάλφας).

Ο πρώτος κυβερνήτης της νεότερης Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας, διάβαζε Αριστοτέλη, σπουδάζοντας τις μορφές του πολιτεύματος και το εκπαιδευτικό σύστημα της Αρίστης Πολιτείας. Και ο Αδαμάντιος Κοραής εξέδιδε στο Παρίσι τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη, στα αρχαία ελληνικά, ως παρακαταθήκη για την οργάνωση της Νέας Πολιτείας, αν η Επανάσταση πήγαινε καλά.

Ομως, εδώ μιλάμε για το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Πώς συνδέεται, άραγε, το ’21 με κάτι πιο… απτό, όπως μια έκθεση, με την αρχαία Ελλάδα; Η απάντηση θα βρίσκεται, από την Τρίτη 11 Φεβρουαρίου 2020, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πρώτο τη τάξει στη χώρα. Ενα εγχείρημα που βασίζεται κατ’ αρχάς στην πολλή δουλειά. Κάπου είκοσι μήνες προετοιμασίας χρειάστηκε η έκθεση «Δι’ αυτά πολεμήσαμεν… Αρχαιότητες και Ελληνική Επανάσταση», η οποία και εντάσσεται στο πρόγραμμα εορτασμού του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.

Και –διόλου παράξενο– ξεκινάει από μια φράση και μια ιστορία του στρατηγού της Επανάστασης, Ιωάννη Μακρυγιάννη. Οπως την καταγράφει στα «Απομνημονεύματά» του (1829-1850) και τη φώτισε ξανά ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο δοκίμιό του «Ενας Ελληνας – Ο Μακρυγιάννης», στον Α’ τόμο των «Δοκιμών» του (1936-1947): «Είχα δύο αγάλματα περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο, ατόφια – φαίνονταν οι φλέβες, τόση εντέλειαν είχαν. Οταν χάλασαν τον Πόρο, τα ’χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και στ’ Αργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων· χίλια τάλαρα γύρευαν… Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα: Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Δι’ αυτά πολεμήσαμεν»!

Τούτο το «Δι’ αυτά πολεμήσαμεν» είναι το ουσιαστικό μότο της έκθεσης, όπως μου εξηγεί η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Μαρία Λαγογιάννη. Ευχαριστημένη, που η έκθεση μεταφέρει, όπως μου λέει με μια δόνηση ενθουσιασμού στη φωνή, «το μήνυμα». Και για το νέο ελληνικό κράτος, που «θεμελιώθηκε (και) πάνω στην πολιτιστική κληρονομιά του. Στις αρχαιότητες που λάτρεψαν και οι περιηγητές και οι φιλέλληνες και βοήθησαν στην ιδεολογική προετοιμασία της Επανάστασης. Και σε αυτές προβάλαμε τα ιστορικά μας δικαιώματα, ως συνεχιστές».

Ιδού λοιπόν και το πρώτο μέρος της έκθεσης: η ιδεολογική προετοιμασία του (απελευθερωτικού, κατά τα άλλα) Αγώνα. Με την έκθεση δύο φύλλων –από τα 12– της περίφημης Χάρτας του Ρήγα Φεραίου, ο οποίος, μαζί με τον Αδαμάντιο Κοραή, θεωρούνταν κορωνίδες του ελληνικού Διαφωτισμού.

Είμαστε στην προεπαναστατική εποχή, που η Ελλάδα εμφανίζεται ως αλυσοδεμένη (από τους Οθωμανούς) Γυναίκα. Και καταληστευμένη, θα προσθέταμε. Γιατί εδώ ακριβώς βρίσκεται και η (εκθεσιακή) ενότητα για τις διαρπαγές και καταστροφές που συνδέονται με τις ελληνικές αρχαιότητες. Δεν μιλάμε μόνον για τον λόρδο Ελγιν, αλλά και για τη διαρπαγή –λιγότερο γνωστή σε πολλούς– του Θησαυρού του Ατρέα από τις Μυκήνες. Σήμερα πλέον είναι «μοιρασμένος» σε τρεις χώρες και έξι μουσεία!

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τον ναό της Αφαίας στην Αίγινα, που τα μεγάλα της γλυπτά βρέθηκαν… ως δια μαγείας στη Βαυαρία, με τον καταληστευμένο Ναό του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας, που είναι τόσο «μοιρασμένος» σε τρεις χώρες και τέσσερα ξένα μουσεία, που σχεδόν υπάρχει πρόβλημα στην –επιστημονική– ταύτισή του.

«Η έκθεση έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί γεφυρώνει δύο επετείους», εξηγεί από την πλευρά της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Γεφυρώνει την επέτειο των 2.500 ετών από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και τη Μάχη των Θερμοπυλών, με την Ελληνική Επανάσταση.

»Η Επανάσταση δεν προέκυψε ξαφνικά. Ηταν απότοκο μιας σειράς διεργασιών, που σχετίζονταν με την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, η οποία ήδη είχε αρχίσει να εντοπίζεται στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους. Από εκεί και πέρα, τον 18ο αιώνα, ωρίμασε αυτή η διαδικασία και η Επανάσταση έρχεται σαν ένα απότοκο των πνευματικών, ιδεολογικών και πολιτικών κινημάτων της εποχής.

»Τον 18ο αιώνα, στην πραγματικότητα υιοθετούνται οι βασικές αξίες και αρχές της αρχαίας Ελλάδας. Το αποκορύφωμά τους είναι η Αρετή και η Ελευθερία, έτσι όπως τεκμηριώνεται μέσα από τη νίκη των Ελλήνων στους Περσικούς Πολέμους. Επομένως, οι δύο επέτειοι συνδέονται μεταξύ τους και έρχεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μέσα από την έκθεση αυτή, που είναι μεν αφιερωμένη στα 200 χρόνια, να αναδεικνύει όλη αυτή τη ζύμωση, η οποία έχει συντελεστεί τους προηγούμενους αιώνες».

Πάμε όμως στην επόμενη ενότητα. Που αφορά την «ακαταμάχητη δύναμη που ήσκησαν στους φιλέλληνες οι ελληνικές αρχαιότητες», όπως γλαφυρά το θέτει η κυρία Λαγογιάννη. Οπου η κλασική Αρχαιότητα είναι το έναυσμα για τη βοήθεια από το κύμα του Φιλελληνισμού. Εδώ, πλέον, έχουμε την εικόνα της Ελλάδας που απαλλάσσεται από τις αλυσίδες της. Και μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, το 1827, έχουμε τη γαλλική αποστολή στον κατακρεουργημένο από τους Οθωμανούς (και ως αντίποινα) Μοριά. Η Γαλλία δεν στέλνει μόνον 15.000 στρατιώτες, αλλά και καταγραφείς των αρχαίων μνημείων.

Στην τελευταία ενότητα, δεσπόζει το τι κάναμε εμείς για την ελληνική αρχαιότητα. Και για τη διάσωση των αρχαίων μας. Δεν είναι μόνον η Αφαία, που χάρη στον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια αποκτά αρχαιολογικό μουσείο, στεγασμένο έστω σε ένα ορφανοτροφείο. Ούτε μόνον η Αθήνα, που το 1834, ως πρωτεύουσα πια αποκτά το «Κεντρικόν Μουσείον διά τας αρχαιότητας» (το μετέπειτα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) και τον πρώτο, ουσιαστικά, αρχαιολογικό νόμο- προστάτη.

Κυρίως εκείνη είναι η στιγμή που αποτυπώνεται το (εθνικώς) προφανές: Ολες οι αρχαιότητες ανήκουν στο ελληνικό έθνος. «Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβει αυτό κάποιος Ελληνας», μου εξηγεί η κυρία Λαγογιάννη. Αυτό το θέμα της εθνικής ταυτότητας. Ειδικά όταν «πέρα από αριστουργήματα της τέχνης, αυτές οι αρχαιότητες και τα μνημεία είναι και λαλούντα». Με δυο λόγια, μιλούν στη μητρική μας γλώσσα, με εγχάρακτα τα γράμματα – σύμβολα που έχουμε μάθει. Και που μπορεί να διαβάσει ακόμη και ένας μαθητής δημοτικού πάνω σε αυτά τα μνημεία.

Για την ιστορία, όμως, στο φινάλε αυτής της έκθεσης βρίσκεται η θεϊκή μορφή της Νίκης, εμβληματική του επιτυχούς αγώνα. Αρχαίες φτερωτές νίκες θα διατρέξουν δε και τις επόμενες επετειακές δράσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

«Οταν ο Μακρυγιάννης αναφώνησε «Δι’ αυτά πολεμήσαμεν», συναισθανόταν ότι «τ’ αγάλματα είναι γερά πράματα και πρέπει να χρησιμεύσουν διά την πατρίδαν», θύμισε η υπουργός Λίνα Μενδώνη. «Λειτουργούσε επομένως ως γνήσιος εκφραστής, τόσο της επίσημης πολιτικής, όσο και του λαϊκού συναισθήματος. Οπως και να το κάνουμε, όλο το νεοελληνικό κράτος ιδεολογικά στήθηκε μέσα από το προγονικό παρελθόν. Είναι μέρος της ταυτότητάς μας».

Το «Δι’ αυτά επολεμήσαμεν» το είπε ο στρατηγός Μακρυγιάννης, μου συμπληρώνει η διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,  «ο οποίος ήταν αγωνιστής και όχι αρχαιολάτρης ή προγονόπληκτος, όπως μας λέει και ο Γιώργος Σεφέρης. Και όμως, διαβλέπει ότι εδώ είναι η εθνική μας ταυτότητα». Σε «τούτα εδώ τα μάρμαρα…»

 

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News