Η συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης ανήμερα την Πρωτοχρονιά είναι αναμφίβολα μια παράδοση που ενώνει εκατομμύρια λάτρεις της μουσικής κάθε χρόνο, καθώς μεταδίδεται ζωντανά -ραδιοφωνικά, τηλεοπτικά και διαδικτυακά- σε περισσότερες από 90 χώρες, αποτελώντας το μεγαλύτερο, μη αθλητικό, τηλεοπτικό γεγονός του κόσμου – και μη μου πείτε ότι δεν έχει τύχει να την παρακολουθήσετε.

Τώρα λοιπόν που η ώρα της πλησιάζει, οι μουσικόφιλοι ετοιμάζονται να παραδοθούν για άλλη μια χρονιά στη νοσταλγία, στην οποία μας προσκαλεί η ορχήστρα-σύμβολο της Βιέννης, με τους 80 και παραπάνω μουσικούς της, που εκτελούν το πρόγραμμα της πιο διάσημης εορταστικής συναυλίας σε μια περίλαμπρη αίθουσα, ντυμένοι επίσημα με τα φράκα τους.

Πολλά από τα μουσικά κομμάτια ήταν ήδη παρωχημένα και οπισθοδρομικά όταν γράφτηκαν, πράγμα που τρελαίνει τους φυσιολογικούς και ισορροπημένους ανθρώπους, γράφει στη βρετανική Telegraph ο μουσικοκριτικός Αϊβαν Χιούετ, και μας υπενθυμίζει ότι στα μέσα του 19ου αιώνα η αυστριακή πρωτεύουσα συγκλονιζόταν από πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις και χρειαζόταν έναν παρηγορητικό μύθο της «παλιάς καλής Βιέννης».

Δεν ήταν πάντα έτσι. Υπήρξε μια εποχή, για την ακρίβεια τον 19ο αιώνα, πολύ πριν «βαλσαμωθεί» και μετατραπεί σε λείψανο του παρελθόντος, που το βαλς ζωντάνευε τους ανθρώπους και τους έκανε να συμπεριφέρονται «απρεπώς». Μάλιστα ο αισθησιασμός που εξέπεμπε σόκαρε επισκέπτες της Βιέννης, όπως ο Μαρκ Τουέιν. Και το 1897 όταν ο Αρθουρ Σνίτσλερ έγραψε το εξαιρετικά προκλητικό για την εποχή του «Reigen» για δέκα ζευγάρια που επιδίδονται σε μια σκυταλοδρομία ερωτικών συνευρέσεων, το βαλς ήταν σίγουρα ο «κυκλικός χορός» που είχε στο μυαλό του ο σπουδαίος βιεννέζος θεατρικός συγγραφέας. (Το «Ράιγκεν», όπως προφέρεται στη γλώσσα μας, έχει αποδοθεί στα ελληνικά ως «Το ερωτικό γαϊτανάκι», «Γαϊτανάκι», «Το γαϊτανάκι του έρωτα», «Ο κύκλος του έρωτα», «Ο κύκλος»…)

Αλλά στο γύρισμα του αιώνα, από τον 19ο στον 20ό, άρχισε να κυριαρχεί το νοσταλγικό συναίσθημα, το βαλς «δαμάστηκε» πλήρως, και πλέον έχει γίνει σύμβολο της «παλιάς καλής Βιέννης», πράγμα που φαίνεται ότι το έχει υιοθετήσει όλος ο κόσμος. Και στο επίκεντρο αυτής της νοσταλγίας, βρίσκεται ακριβώς εκείνη η στιγμή κατά την οποία ολόκληρος ο πλανήτης φαίνεται να πάλλεται βουτηγμένος στη συγκίνηση μέχρι δακρύων, που προσφέρει απλόχερα η συναυλία της Πρωτοχρονιάς.

Η συναυλία, η οποία στην πραγματικότητα είναι τρεις, αφού επαναλαμβάνεται άλλες δύο φορές με ακριβώς το ίδιο πρόγραμμα, παρουσιάζεται στην περίφημη Χρυσή Αίθουσα των Φίλων της Μουσικής της Βιέννης (Musikverein). Σε κάθε παράσταση κόβονται μόλις 2.000 εισιτήρια, όμως το μεσημέρι (12.15 ώρα Ελλάδος) της 1ης Ιανουαρίου σχεδόν 100 εκατ. τηλεθεατές σε όλο τον κόσμο θα στηθούν για άλλη μια φορά μπροστά από τους δέκτες τους για να παρακολουθήσουν τη μετάδοση της τρίτης συναυλίας. Ακόμη και στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, πολλοί θα λικνιστούν υπό τους ήχους του βαλς.

Μέχρι τον 19ο αιώνα, το βαλς ήταν ένας χορός πραγματικά λαϊκός, που είχε τις ρίζες του στα ρουστίκ Ländler (τοπικοί χοροί σε αυστριακά χωριά) του Μπετόβεν και του Σούμπερτ, εκπληκτικά γρήγορα όμως μεταλλάχτηκε σε ένα άκαμπτο «παγκοσμιοποιημένο» τελετουργικό. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η βιεννέζικη συναυλία της Πρωτοχρονιάς, που τιμά τους κορυφαίους μουσουργούς της Βιέννης με τη δυναστεία των Στράους -τους «βασιλιάδες του βαλς»- στο επίκεντρό της, και που περιστασιακά επεκτείνεται και προς τα πίσω μέχρι τον Μότσαρτ και εκτός της χώρας, περιλαμβάνοντας τους Βέρντι και Τσαϊκόφσκι, είναι τόσο παλιά όσο και η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης, η οποία γεννήθηκε το 1842.

Στην πραγματικότητα, όμως, η ιδέα της συναυλίας, γεννήθηκε το 1939! Εκείνη την εποχή η Αυστρία είχε ήδη προσαρτηθεί στη ναζιστική Γερμανία (το Anschluss πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1938) και η ορχήστρα προχώρησε με ενθουσιασμό σε εκκαθαρίσεις των εβραίων και των κομμουνιστών από τις τάξεις της, όπως και των έργων του Γκούσταβ Μάλερ από τα προγράμματά της (η αλήθεια είναι πως και προηγουμένως δεν είχε αγκαλιάσει τον σπουδαίο βιεννέζο συνθέτη με μεγάλο ενθουσιασμό).

Για να κολακέψει (και για να το πούμε πιο εμφατικά: για να «γλείψει») τον ψυχρό ναζί δολοφόνο Μπάλντουρ φον Σίραχ, γκαουλάιτερ της Βιέννης από το 1940 μέχρι 1945 και προηγουμένως επικεφαλής της Νεολαίας του Χίτλερ από το 1933-40, ο επικεφαλής της ορχήστρας, Κλέμενς Κράους, πρότεινε μια συναυλία συγκέντρωσης χρημάτων για μια ναζιστική φιλανθρωπική οργάνωση. Ο Φον Σίραχ συμφώνησε, και στις 31 Δεκεμβρίου δόθηκε μια συναυλία με έργα αποκλειστικά του Γιόχαν Στράους του νεότερου.

Εκείνη την ημέρα γεννήθηκε η πιο αγαπημένη πρωτοχρονιάτικη συναυλία του κόσμου. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι ο Κράους δεν συμπαθούσε τους ναζιστές. Στην πραγματικότητα βοήθησε πολλούς εβραίους να ξεφύγουν από το Μόναχο τη δεκαετία του 1930. Αλλά το γεγονός ότι η ορχήστρα παραδέχτηκε το ναζιστικό παρελθόν της και αναγνώρισε τα λάθη της μόλις το 2013 δίνει την εντύπωση μιας οργάνωσης που υποφέρει από ακαμψία, πνευματική και συναισθηματική.

«Τα πράγματα αλλάζουν με εξαιρετική βραδύτητα» γράφει ο Χιούετ. Πράγματι, ακόμη και τώρα, μερικές από τις θέσεις των μουσικών της ορχήστρας θυμίζουν οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς μεταβιβάζονται από το ένα μέλος στο άλλο, ενώ και ο αριθμός των γυναικών παραμένει εξαιρετικά χαμηλός σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές ορχήστρες.

Η συναυλία της Πρωτοχρονιάς είναι εξίσου συντηρητική και στενόμυαλη. Το πρόγραμμα μπορεί να αλλάξει ελαφρά με λίγο περισσότερο Φραντς φον Σουπέ και κάπως λιγότερο Γιόχαν Στράους ΙΙ, αλλά ο «Γαλάζιος Δούναβης» και το «Εμβατήριο Ραντέτσκι» πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνονται στα encores της συναυλίας…

Σημειώστε, ότι το «Radetzky Marsch» του Γιόχαν Στράους πρεσβύτερου, πρωτακούστηκε το 1848 χάρη στον στρατάρχη Γιόζεφ Βέντσελ και το βαλς των βαλς «Στον όμορφο Γαλάζιο Δούναβη», σήμα κατατεθέν του Γιόχαν Στράους υιού, ακούστηκε πρώτη φορά στις 13 Φεβρουαρίου 1867.

To βαλς «Στον όμορφο Γαλάζιο Δούναβη» από τη συναυλία του 2014 υπό τη διεύθυνση του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ

Οπως ισχυρίζονται πάντα οι θαυμαστές της, η θετική πλευρά είναι η βαθιά ριζωμένη αίσθηση της παράδοσης, που έχει η ορχήστρα. Ακόμη και αυτή η αρετή, όμως, φθείρεται, μετά από τόσο πολύ καιρό και μάλιστα χωρίς κριτική.

Σημειώστε ότι τα τελευταία χρόνια, έχουν δοθεί πολύ καλύτερες παραστάσεις με βιεννέζικα βαλς και πόλκες από αμερικανικές και βρετανικές ορχήστρες. Πλην όμως δεν υπάρχει πιθανότητα να αποσυρθεί ποτέ η συναυλία της Πρωτοχρονιάς. Γιατί; Μα είναι πάρα πολλά τα λεφτά! Τόσο απλά…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News