H δημόσια τηλεόραση σε μια σύντομη νεκρολογία της χαρακτήρισε τον Αντώνη Λιβάνη, τον πολιτικό και εκδότη που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 94 ετών, «άνθρωπο-σκιά» του Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν ήταν υπερβολή. Αντιθέτως είναι μάλλον λίγο και κάπως φορτισμένο –οι σκιές είναι σημεία σκοτεινά.

Οντως ο Λιβάνης υπήρξε ο πιο στενός συνεργάτης του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, από τα πρώτα χρόνια της επιστροφής του στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ως το τέλος της ζωής του το καλοκαίρι του 1996. Ο βαθμός ταύτισής του με τον Παπανδρέου ήταν κάτι χωρίς προηγούμενο, τόσο που να οδηγεί και σε πολιτικά ευτράπελα: στο τελευταίο σουαρέ που δόθηκε στο σπίτι του στην Κηφισιά, τη 17η Ιανουαρίου 2019, ημέρα της ονομαστικής του εορτής, παρέλασε μεν το λεγόμενο «όλον ΠΑΣΟΚ» αλλά το παρών έδωσε και ο Αλέξης Τσίπρας στο πλαίσιο της περιβόητης προσπάθειας του να εμφανιστεί ως μεταμοντέρνα εκδοχή του Ανδρέα (εδώ). Το σίγουρο είναι ότι ο κ. Τσίπρας δεν έχει έναν Λιβάνη δίπλα του.

Ο Λιβάνης υπήρξε όχι μόνο η «σκιά» του Ανδρέα, αλλά τα «αυτιά» του, τα «μάτια» του, η «μνήμη» του, η συνείδησή του, αν θέλετε. Ηταν αυτός που είχε τις επιφυλάξεις του για τη σχέση του Παπανδρέου με τη Δήμητρα Λιάνη και αυτός που είχε πάρει σαφείς αποστάσεις από το φαινόμενο Κοσκωτά όταν, αντιθέτως, όλο το πολιτικό σύστημα εμφανιζόταν να έχει πέσει στα πόδια του ορμητικού ελληνοαμερικανού επενδυτή. Ηταν ο άνθρωπος που συνέδεε το κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980 με την προδικτατορική περίοδο, ο άνθρωπος που είχε τον τελευταίο λόγο στη σύνθεση της κυβέρνησης, ο άνθρωπος που θα σήκωνε το τηλέφωνο για τα ραντεβού και τις επιθυμίες του Ανδρέα, εκείνος που όταν διατύπωνε τη φράση «ο πρόεδρος είπε» όλοι ήξεραν ότι μιλούσε εξ ονόματος του Ανδρέα.

Δεν έδωσε ποτέ συνεντεύξεις, δεν μίλησε ποτέ για τα όσα ήξερε, ήταν εκ των ιδρυτών και θεμελιωτών του ΠΑΣΟΚ –πολλοί διακρίνουν στα υφολογικά χαρακτηριστικά του κόμματος το 1974 τον δικό του τρόπο σκέψης περισσότερο από αυτόν του ιδρυτή.

Ως άνθρωπος του παρασκηνίου –καθώς δεν συμμετείχε σε κομματικά όργανα, ούτε υπήρξε ποτέ βουλευτής και μόνο στην ύστερη περίοδο του Ανδρέα πήρε κυβερνητική θέση ως υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ (1993-96)– ο Λιβάνης υπήρξε ένα μυστήριο. Μερικές όχι και τόσο διαδεδομένες ιστορίες φωτίζουν πτυχές του βίου του στη σκιά, ή καλύτερα, στο πλευρό του Ανδρέα Παπανδρέου.

«Η παρέα της οδού Σουηδίας»

Ο Λιβάνης ήταν μέρος της «παρέας της οδού Σουηδίας», όπου στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 ουσιαστικά δημιουργήθηκε το πολιτικό φαινόμενο Ανδρέας Παπανδρέου (έως τότε ήταν ένας αμερικανοσπουδαγμένος οικονομολόγος που τον είχε καλέσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής να έρθει στην Ελλάδα και να αναλάβει το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, ΚΕΠΕ). Ο Ανδρέας είχε το πολιτικό του γραφείο στην Ακαδημίας όμως προτιμούσε το σπίτι της οδού Σουηδίας 58 στο Κολωνάκι όπου συγκεντρωνόταν ένας πολύ στενός κύκλος συνεργατών. Μαζί με τον Λιβάνη ήταν ο Γιώργος Μίρκος, ο Δημήτρης Μαρούδας και Γιάννης Καψής. Από το σπίτι κατηφόριζαν για γεύμα στο «Βυζαντινό» του «Χίλτον» όπου ο Ανδρέας θεωρούσε ότι η κουζίνα ήταν πιο «αμερικάνικη». Επειτα επέστρεφαν στο σπίτι για να συνεχίσουν τις συζητήσεις.

Στις εκλογές του ’64 στην Πάτρα

Ηταν παρών στα πρώτα βήματα του Ανδρέα Παπανδρέου στην κεντρική πολιτική σκηνή με την Ενωση Κέντρου. Τον χειμώνα του 1964 ο φωτογραφικός φακός θα εντοπίσει τον Πατρινό Αντώνη Λιβάνη στα εγκαίνια του προεκλογικού κέντρου του Ανδρέα ως υποψήφιου βουλευτή Αχαΐας. Ο Λιβάνης είναι ήδη ο άνθρωπός του.

Σε εκείνες τις εκλογές της 18ης Φεβρουαρίου 1964, ο Παπανδρέου παίρνει περισσότερους από 26.000 σταυρούς, ενώ στην προεκλογική ομιλία του το πλήθος ήταν τέτοιο που ο ίδιος ο (γεννηθείς στο Καλέντζι Αχαΐας) Γεώργιος Παπανδρέου φέρεται να έχει παρατηρήσει: «Ούτε εμένα δεν έχουν υποδεχτεί έτσι». Η Ενωση Κέντρου είχε θριαμβεύσει με 52,72%.

Η συστατική επιστολή για τον Κίμωνα

Ο Λιβάνης οργάνωσε μεγάλο μέρος της δράσης του αντιδικτατορικού αγώνα και του ΠΑΚ. Ο Κίμωνας Κουλούρης φέρεται να ανέλαβε την ηγεσία του ΠΑΚ Αγγλίας αφού είχε φτάσει στο Λονδίνο με μια συστατική επιστολή του Λιβάνη.

Μήπως… ΠΑΔΗΚ;

Το όνομα του νέου κόμματος είχε συζητηθεί στις συσκέψεις του ΠΑΚ πριν από την επιστροφή του Ανδρέα στην Ελλάδα μετά την πτώση της Χούντας. Μετά την άφιξη όλων στην Αθήνα ο Λιβάνης πρότεινε το «Σοσιαλιστικό» να αντικατασταθεί με το «Δημοκρατικό» και ο Ανδρέας φέρεται να κατέληξε στην απόφαση την τελευταία στιγμή.

Το «μαύρο τετράδιο»

Ο Λιβάνης κρατούσε λεπτομερές αρχείο για τη δράση των προδικτατορικών στελεχών της Ενωσης Κέντρου καθώς και των Δημοκρατικών Συνδέσμων που έδρασαν κατά της Χούντας. Είχε τα τα πάντα γραμμένα σε ένα μαύρο τετράδιο. Στο βιβλίο «Το μυθιστόρημα του ΠΑΣΟΚ (εκδ. Καστανιώτη, 1999) ο Γιώργος Λακόπουλος περιγράφει μια σκηνή από το φθινόπωρο του 1977 όταν ο Ανδρέας επιχειρεί να ανοίξει το μικρό και ριζοσπαστικό ΠΑΣΟΚ προς τα δεξιά και το Κέντρο. «Αντώνη έχεις ακόμα εκείνο το μαύρο τετράδιο;» ρωτάει τον πιστό του συνεργάτη. Από τις σελίδες του επιλέγονται στελέχη για να ενισχύσουν το ΠΑΣΟΚ και να γίνει, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο, «ένα αριστερό κόμμα με δεξιά υλικά» που θα εκτιναχθεί, σε πρώτη φάση στην αξιωματική αντιπολίτευση, αμφισβητώντας την πολιτική ηγεμονία του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Αυτός και ο Μένιος

Με τον Μένιο Κουτσόγιωργα που έφτασε μέχρι να οριστεί και «αντ’ αυτού» του Ανδρέα στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Λιβάνης δεν τα πήγε ποτέ καλά. Ο επίσης Αχαιός Κουτσόγιωργας ήταν ο δεύτερος πόλος εξουσίας στο περιβάλλον του Ανδρέα. Ο Κουτσόγιωργας ήταν ο δικηγόρος του Παπανδρέου στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και αναδείχθηκε στον πιο επιθετικό πολιτικό του ΠΑΣΟΚ της Αλλαγής ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Στην κορύφωση του σκανδάλου Κοσκωτά ο Λιβάνης πίεζε τον Ανδρέα να διώξει από την κυβέρνηση τον Μένιο, αλλά ο Παπανδρέου δίσταζε.

«Θα πάρω διαζύγιο»

Στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται μια άλλη σκηνή: Στα τέλη του 1978 ο Ανδρέας κάλεσε στο Καστρί τον Λιβάνη και τον Κουτσόγιωργα και τους ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να πάρει διαζύγιο. «Ανδρέα, κανείς δεν γίνεται Πρωθυπουργός στην Ελλάδα με ένα διαζύγιο» του είπαν. Τελικά ο Ανδρέας πείστηκε, ενώ η Μάργκαρετ πείστηκε επίσης να μην φύγει διακριτικά από τη χώρα.

Διακοπές στην Κέρκυρα

Ενδεικτικό του πόσο εμπιστευόταν τον Λιβάνη ο Ανδρέας ήταν τα όσα έγιναν μετά τις εκλογές του Ιουνίου 1985. Αρχικά ο Παπανδρέου όρκισε μια ολιγομελή κυβέρνηση και έπειτα αναχώρησε για διακοπές στην Κέρκυρα, παίρνοντας μαζί του τον πιστό του συνεργάτη. Επιστρέφοντας και αφού είχε μάθει τις αντιδράσεις των εφοπλιστών για την κατάργηση του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, ο Ανδρέας όρκισε μια κυβέρνηση 42 μελών. Ο Λιβάνης συχνά σήκωνε το τηλέφωνο για να ενημερώσει στελέχη ότι είναι στη σκέψη του Ανδρέα. Στο βιβλίο του ο Γ. Λακόπουλος περιγράφει μια σκηνή την άνοιξη του 1994 όταν ο Λιβάνης τηλεφώνησε στον Γιάννο Παπαντωνίου: «Σκέφτεται να σου αναθέσει το υπουργείο» του είπε. Ο Γιώργος Γεννηματάς είχε μόλις πεθάνει. Λίγες ημέρες αργότερα ο Παπαντωνίου θα ορκιζόταν υπουργός Εθνικής Οικονομίας.

Στο Ωνάσειο 

Ο Αντώνης Λιβάνης υπήρξε τελικά και εκείνος που κλήθηκε να εξηγήσει στον ημιθανή Παπανδρέου στην Εντατική του Ωνασείου τον χειμώνα του 1996 την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο ίδιος και η χώρα. Οι στιγμές ήταν δραματικές. Οταν ο Δημήτρης Κρεμαστινός, ως θεράπων ιατρός, είπε στον Ανδρέα ότι υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση, ο ασθενής ρώτησε: «Νομίζεις ότι πρέπει να φωνάξω τον Αντώνη;». Ο κ. Κρεμαστινός του είπε: «Ναι, πρόεδρε». Το τηλεφώνημα έγινε: «Τρέξε». Ο Λιβάνης μπήκε στον θάλαμο μαζί με τον Τηλέμαχο Χυτήρη. «Σας ακούω» ψέλλισε ο Ανδρέας. Ο Λιβάνης εξήγησε την κατάσταση: «Ισως να έχουμε κάποιο πρόβλημα, πρόεδρέ μου, μπορεί να χρειαστείς αναπλήρωση, βρίσκεται σε δύσκολη θέση κι ο Στεφανόπουλος». «Να έρθετε το βράδυ με ένα κείμενο» αποκρίθηκε ο Παπανδρέου.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News