Η έξοδος από τη βαριά σκιά και την κληρονομιά του σοβιετικού καθεστώτος δεν ήταν εύκολη για καμία από τις πρώην σοσιαλιστικές δημοκρατίες της ΕΣΣΔ όταν, η μία μετά την άλλη το 1991, πήραν τον δρόμο της ανεξαρτησίας.

Αν υπάρχει όμως ένα καθολικά αναγνωρισμένο success story είναι αυτό της Εσθονίας, που από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έκανε μια εξαιρετικά στοχευμένη και τολμηρή στροφή στην υψηλή τεχνολογία και το Ιντερνετ. Σήμερα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι ένα από τα πιο δικτυωμένα και πιο ψηφιοποιημένα έθνη στον κόσμο.

Πολλά οφείλονται  γι αυτό σε έναν άνθρωπο, τον Τόμας Χέντρικ Ιλβες.

Με σπουδές ψυχολόγου στις ΗΠΑ, αυτοδίδακτος προγραμματιστής με αγάπη για τα εκκεντρικά παπιγιόν, ο Ιλβες ήταν πρόεδρος της χώρας για 10 χρόνια (από το 2006 ως το 2016). Είχε θητεύσει νωρίτερα και στο υπουργείο Εξωτερικών, στην πρεσβεία της χώρας του στις ΗΠΑ όπως και στο ευρωκοινοβούλιο. Τη Δευτέρα ανακοινώθηκε ότι αναλαμβάνει σύμβουλος του υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Kυριάκου Πιερρακάκη.

Το 1991, με τη χώρα του μόλις να έχει κερδίσει την ανεξαρτησία της και τα σοβιετικά στρατεύματα να έχουν αποχωρήσει από το έδαφός της, ο Ιλβες έβαλε στον εαυτό του ένα απλό ερώτημα: «Τι έχουμε σαν χώρα;».

Απάντησε κάτι εξίσου απλό: «την τεχνολογία» και σε αυτό επικεντρώθηκε η Εσθονία. Είχε στα χέρια της ένα καλό εκπαιδευτικό σύστημα ειδικά σε ό,τι αφορά τα μαθηματικά, μια θετική κληρονομιά της σοβιετικής περιόδου. Η εποχή ήταν και αυτή πρόσφορη: στις αρχές της δεκαετίας του ’90 είχε αρχίσει να αυξάνεται ραγδαία η χρήση προσωπικών υπολογιστών και η πρόσβαση στο Ιντερνετ.

Τα κομμάτια ήταν στη θέση τους και η αρχή μπορούσε να γίνει από τα σχολεία. Το αίτημα να μπουν όλα στο Ιντερνετ ο Ιλβες το διατύπωνε από το 1993 και υλοποιήθηκε τέσσερα χρόνια  αργότερα – μαζί στήθηκαν και δημόσια κέντρα πρόσβασης. Ασύρματη πρόσβαση παντού, φορολογικές δηλώσεις και εκκαθαριστικά σε πέντε λεπτά, ψηφιακές υπογραφές – και αυτά έγιναν και είναι σήμερα καθημερινότητα για τους Εσθονούς.

Στο ερώτημα που μπορεί να έχουμε όλοι για το πώς μια μικρή χώρα πέτυχε τόσα πολλά, η απάντηση δίνεται από την ίδια την ερώτηση: είναι ακριβώς γιατί η Εσθονία είναι μικρή χώρα – έχει  το ένα τρίτο της έκτασης της Ελλάδας και πληθυσμό μόλις 1,3 εκατομμύρια.

Το μέγεθός της ήταν το κλειδί για να χτίσει η Εσθονία μία μεταβιομηχανική οικονομία όπου ένα σχετικά μικρό σε μέγεθος εργατικό δυναμικό που θα είναι καταρτισμένο στην υψηλή τεχνολογία καινοτομεί προς όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Η χώρα έγινε το πρώτο startup έθνος, το οποίο γέννησε, μεταξύ πολλών άλλων μικρών και μεγάλων, το Skype.

Ο πυλώνας της ψηφιακής δημοκρατίας

Αυτά μπορεί να είναι ωραία και χρήσιμα, αλλά η Εσθονία δεν θέλησε να μείνει μόνο σε κάτι που θα φέρει χρήματα στον δημόσιο κορβανά.

Απέναντί της (κυριολεκτικά και μεταφορικά) η Εσθονία έχει τη Ρωσία του Πούτιν. Ο Ιλβες θεωρεί ότι ο κύκλος του ρώσου προέδρου που «τρέχει» τη Ρωσία είναι σαν ένα ριάλιτι σόου. Σε αυτή τη μεταμοντέρνα κατάσταση που στήνουν οι Ρώσοι, πιστεύει, βλέπουμε τον θάνατο της αλήθειας.

Λίγο πριν αποχωρήσει από το αξίωμα το 2016, ο Ιλβες έλεγε στον Guardian ότι είναι υπέρ της διαφάνειας και του καταλογισμού σαν ένα είδος «λειτουργικού συστήματος» για την ψηφιακή δημοκρατία.

Προσπαθεί λοιπόν η Εσθονία –και εδώ είναι άλλο ένα σημείο που τη διαχωρίζει από τη Ρωσία του Πούτιν– να επανεφεύρει τον εαυτό της σαν παράδειγμα της δημοκρατίας του 21ου αιώνα. Ετσι χορήγησε από το 2002 στους πολίτες την προσωπική ψηφιακή κάρτα που τους δίνει πρόσβαση σε πληθώρα υπηρεσιών αλλά και κωδικοποιεί σειρά προσωπικών δεδομένων από τα πτυχία και τον ιατρικό φάκελο μέχρι και τίτλους ιδιοκτησίας.

Διευκόλυνση ή ψηφιακός εφιάλτης; Ο Ιλβες κατανοούσε ότι αυτή η πτυχή της ψηφιακής επανάστασης ανακαλεί την συνεχή παρακολούθηση της σοβιετικής εποχής – άλλωστε τα έχει βιώσει η χώρα του.

Ωστόσο, η εθνική βάση δεδομένων της Εσθονίας οικοδομείται πάνω στην εμπιστοσύνη: οι πολίτες γνωρίζουν πότε το κράτος έχει πρόσβαση στα δεδομένα τους και πότε αυτά τροποποιούνται. Μετατοπίζει δε το πρόβλημα όχι στην προστασία της ιδιωτικότητας από  το κράτος, αλλά στο πρόβλημα της ακεραιότητας των δεδομένων. Πρέπει να ανησυχούμε όταν θέλουν να μας αλλάξουν την καταγραφή, πχ με την ομάδα αίματος παρά αν θέλουν να μάθουν ποια είναι – και πρέπει να γνωρίζουμε ποιοι θέλουν να το κάνουν.

Το επίμονο πείραμα των Εσθονών πέτυχε. Δείχνει όχι μόνο να έχει ριζώσει για τα καλά στη χώρα, αλλά και να γίνεται παράδειγμα και για άλλους. Δεν λείπουν ενδεχομένως τα γκρίζα σημεία, αυτό όμως που δεν λείπει είναι μια αίσθηση κατανόησης μεταξύ των πολιτικών γιατί πρέπει να προχωρήσει το πείραμα – και ο Ιλβες ήταν αυτός που έδινε πειστικές απαντήσεις.

Ας ελπίσουμε ότι οι συμβουλές του θα πιάσουν τόπο και σε μας…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News