Το τραπέζι φιλοξενούσε μια κεφάτη παρέα. Μιλούσαμε, γελούσαμε, σχολιάζαμε, απολαμβάναμε εδέσματα μέχρι που ο αγαπημένος μου φίλος Γ. Μ σιγοψιθύρισε «Ρεάκι, για μέτρησε! Στους δέκα οι έξι… Δεν είναι φοβερό;». «Ούτε ίωση» του απάντησα και τσούγκρισα με ενθουσιασμό «Στην υγεία μας!». Ωστόσο, η στιγμιαία διαπίστωσή μου έδωσε το έναυσμα, για μια συνομιλία με τον ογκολόγο Ηλία Αθανασιάδη, που προέκυψε τόσο ενδιαφέρουσα, που αποφάσισα να τη μοιραστώ μαζί σας.

-Αγαπητέ μου γιατρέ, είναι τόσο αγωνιώδες το ερώτημα… Προχθές σε ένα τραπέζι δέκα ατόμων συνειδητοποιήσαμε ότι οι έξι είχαμε αναμετρηθεί με καρκίνο. Τι συμβαίνει; Δώστε μας στοιχεία της επιστήμης σας.

Είναι αλήθεια ότι ο καρκίνος είναι πια μέρος της καθημερινής μας ζωής και συζήτησης. Οι στατιστικές όμως δεν αναδεικνύουν αύξηση της συχνότητας, με σπάνιες εξαιρέσεις, όπως ο καρκίνος του ήπατος, του θυρεοειδούς και το μελάνωμα. Οι αλλαγές που διαπιστώνετε οφείλονται στο ότι ο καρκίνος δεν είναι πια ταμπού, οι άνθρωποι δημοσιοποιούν την ασθένειά τους χωρίς αναστολές. Επί πλέον, η έγκαιρη διάγνωση και η παράταση της επιβίωσης με τις νεότερες θεραπείες δημιουργούν μια μεγάλη και δημιουργική ομάδα της κοινωνίας, τους επιβιώσαντες του καρκίνου, που οδηγούν σε ευρύτερη δημοσιοποίηση της προσωπικής ιστορίας των ανθρώπων, τροφοδοτώντας θετική και μαχητική στάση.

– Θυμάμαι μια φράση σας: «Ο καρκίνος είναι μια σειρά ευκαιριών. Μακάρι να μη γίνει χαμένων ευκαιριών». Θα θέλατε να το αναλύσετε περισσότερο;

Η φυσική πορεία ενός καρκίνου, ξεκινάει πολλά χρόνια πριν τη διάγνωση του, με μοριακά συμβάντα που δεν μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε παρά μόνο εκ των υστέρων. Στη διαδρομή υπάρχουν ευκαιρίες να διακοπεί η διαδρομή μέχρι την ανάπτυξη ενός επιθετικού μεταστατικού καρκίνου. Οι ευκαιρίες δίνονται στην πρόληψη, στην πρώιμη-έγκαιρη διάγνωση, στην αρχική θεραπεία όσο παραμένει η νόσος τοπική, ακόμη και όταν είναι ολιγομεταστατική. Ετσι, ένα άρτιο χειρουργείο ή μια εντατική στη δόση της και την ακρίβειά της θεραπεία, θα κάνει μεγάλη διαφορά ακόμη και με εκρίζωση της νόσου. Αντίθετα, όταν ο καρκίνος στην ωρίμανσή του αποκτήσει περισσότερα όπλα, έχει δημιουργήσει σειρά από ανθεκτικούς κλώνους και έχει ήδη προσαρμοσθεί στις θεραπείες μας, οι ευκαιρίες είναι λιγότερες και τα αποτελέσματα προσωρινά. Επιμένω και τονίζω τη σημασία των χαμένων ευκαιριών. Οι κοινωνίες δεν γνωρίζουν πως επιβαρύνουν το μέλλον τους και τις επόμενες γενιές τους με το να αδιαφορούν, στο να ελέγξουν το κάπνισμα ή με το να δημιουργούν μια επιδημία παχυσαρκίας. Δεν πρέπει να αφήνουμε τον ασυμπτωματικό έλεγχο στην τύχη και στην καλή διάθεση. Ούτε επιτρέπεται να μην έχουμε υποστηρίξει την κρίσιμη φάση από την αρχική διάγνωση μέχρι την έναρξη της θεραπείας.

-Ποιοι είναι οι πιο συχνοί στόχοι του καρκίνου; Πού χτυπάει στις γυναίκες και πού στους άνδρες;

Οι κίνδυνοι είναι διαφορετικοί ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή, με τον καρκίνο του ήπατος την σημαντικότερη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Για τις κοινωνίες μας, η κύρια αιτία θανάτου είναι ο καρκίνος του πνεύμονος, με μικρή διαφορά έναντι του καρκίνου του μαστού για τις γυναίκες. Ακολουθούν οι καρκίνοι του πεπτικού, ιδιαίτερα παχέος εντέρου και παγκρέατος. Έπονται ο καρκίνος του προστάτη για τους άνδρες και ο καρκίνος της ωοθήκης για τις γυναίκες.

– Άραγε ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ασθενών στο πώς αντιμετωπίζουν και πολεμούν την αρρώστια; Σίγουρα θα διαφέρουν οι γυναίκες από τους άνδρες. Νομίζω, ότι η δικιά μας μηνιαία επαφή με το αίμα, ίσως μας έχει κάνει πιο ατρόμητες, πιο ετοιμοπόλεμες. Στους άνδρες διακρίνω συχνά λιποψυχία, φόβο να εξεταστούν. Είναι έτσι;

Η διαφορά δεν αφορά τόσο το φύλο, όσο την ώριμη και συνειδητοποιημένη στάση απέναντι στην ζωή και την θνητότητα όλων μας. Στην αντίληψη ότι η ζωή μας είναι ένα πέρασμα. Εχετε δίκιο ότι οι άνδρες δεσμεύονται και βασανίζονται με στερεότυπα, θεωρώντας ότι θα είναι πάντοτε υγιείς και δυνατοί, ότι δεν έχουν δικαίωμα να αρρωστήσουν ποτέ, κάτι που για πολλούς δεν περνάει καν από το μυαλό τους. Οι γυναίκες εμφανίζονται πολλές φορές πιο ετοιμοπόλεμες, ίσως γιατί και η μητρότητα αποτελεί μια υπαρξιακή ωρίμανση. Προσωπική μου παρατήρηση είναι ότι οι άνθρωποι με υπαρξιακή γαλήνη, με αγάπη και διάθεση προσφοράς στην ψυχή τους είναι πιο έτοιμοι από ανθρώπους πλημμυρισμένους με οργή, υπαρξιακό χάος και ιδέες καταδιώξεως.

-Το πέσιμο των μαλλιών σε ορισμένες χημειοθεραπείες γνωρίζετε, ότι για τις γυναίκες ιδίως, είναι κάτι το μαρτυρικό. Σας το λέω από ψυχής. Δεν είναι μια στιγμή στη ζωή, είναι Η ΣΤΙΓΜΗ. Σαν να σου παίρνουν και το τελευταίο όπλο… Θυμάμαι, σκεφτόμουν «Εχω που έχω να δώσω τη μάχη μου, πρέπει να είμαι και μαρκαρισμένη ότι την δίνω; Πρέπει και να καραγκιοζευτώ;». Μετά όμως γιατρέ, μέρα τη μέρα, το όλον ενεργεί περίεργα απελευθερωτικά. Ολα μέσα σου φωνάζουν ξαφνικά: «Το πιο πολύτιμό μου είμαι εγώ! Δεν με νοιάζει τίποτα άλλο». Ξαφνικά, σε αγαπάς βαθιά, σε συμπονάς γλυκά. Ενα «εγώ» λυτρωτικό, όχι εαυτουλίστικο αλλά αυτοσεβασμού! Θα ήθελα από την πείρα σας να μου μιλήσετε γι’ αυτό. Πώς μας έχετε μελετήσει; 

Σας ευχαριστώ για την εξαιρετική ερώτηση, τοποθέτηση και προσωπική μαρτυρία. Η απώλεια των μαλλιών κοστίζει γιατί είναι η απώλεια του προσώπου. Αν προτιμάτε, είναι η απώλεια του προσωπείου που έχουμε διαμορφώσει για την επικοινωνία μας με τους άλλους. Η απώλεια της θεατρικής μάσκας, που κρύβει το πραγματικό πρόσωπο. Όταν εκτεθεί το γυμνό πρόσωπο, ο άνθρωπος νοιώθει βίαια έκθετος στην κοινή θέα και η ανάγνωσή μου είναι ότι αυτή είναι Η ΣΤΙΓΜΗ. Η μάχη με τον καρκίνο όμως είναι και μια διαδρομή απόκτησης σοφίας. Το πρόσωπο ανατοποθετείται στη ζωή και τις αξίες. Οι προτεραιότητες επαναπροσδιορίζονται. Ο χρόνος και οι στιγμές έχουν διαφορετική αξία. Το πρόσωπο κερδίζει αυτοεκτίμηση και μια γλυκιά θαλπωρή που αγκαλιάζει τη διαδρομή του προς την αυτογνωσία, στο μονοπάτι της ζωής. Οπως μου λένε πολλοί ασθενείς μου: “Γιατρέ μου εμένα ο καρκίνος με έκανε καλύτερο. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα τα κατάφερνα όλα αυτά”. Αλλοι διαπιστώνουν με έκπληξη ότι μπορούν να κάνουν κάτι καλό για το εγώ τους, κάτι άγνωστο για αυτούς μέχρι τώρα. Ενα «εγώ»λυτρωτικό, όχι εαυτουλίστικο, αλλά αυτοσεβασμού, όπως εύστοχα σημειώνετε.

-Και ο γιατρός; Πώς επηρεάζουν όλα αυτά την δική σας ψυχοσύνθεση; Τόση συχνή επαφή με τον θάνατο! Μήπως ως άμυνα ξεγελάτε τον εαυτό σας ότι είστε αθάνατοι; Διαχωρίζεστε με κάποιο εσωτερικό τρόπο για να αντέχετε;

Ας είμαστε ειλικρινείς, δεν αντέχουν όλοι. Η φθορά είναι δεδομένη και έρχεται υπόγεια. Επιβαρύνεται η υγεία, η διάθεση, το βάθος της συναισθηματικής ανταλλαγής. Ο γιατρός, όπως και οι ασθενείς που δέχονται την φροντίδα του, περνάει την ίδια διαδρομή αυτογνωσίας. Η ελπίδα που δίνει στον ασθενή του γυρίζει στον ίδιο και τον περιβάλλει. Αν περάσει την διαδρομή με ειλικρίνεια, αν δεν την εγκαταλείψει όταν γίνεται επώδυνη θα κερδίσει μέρος της σοφίας και της αυτογνωσίας. Στη διαδρομή θα πρέπει να αναπτύξει τα αντίβαρα που θα τον υποστηρίξουν. Να διαφυλάξει την ισορροπία του, την σωματική και πνευματική του υγεία. Να διαφυλάξει τον εαυτό του και την οικογένειά του από το βάρος του αθάνατου, του άτρωτου γιατρού. Να σταθεί ταπεινά απολαμβάνοντας το εξαιρετικό προνόμιο να φροντίζει ανθρώπους. Τέλος, η καλύτερη προστασία του γιατρού είναι, να συνεχίσει να παίρνει χαρά από την ιατρική πράξη, να προσλαμβάνει ως προνόμιο το να υποστηρίζει τους ασθενείς του και να απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο.

Ποια είναι η πιο δύσκολη στιγμή σας με τον ασθενή; Τώρα πια θεωρείται έντιμο να μιλάτε στον ασθενή για το χρονικό διάστημα ζωής που του απομένει. Δεν είναι και λίγο διαστροφικό, το να μετράτε τις ημέρες του άλλου; Εχετε βρεθεί αντιμέτωπος με εκπλήξεις;

Η δυσκολότερη στιγμή μου είναι, όταν προσλαμβάνω την εσωτερική αγωνία του ασθενούς που αναζητά διέξοδο και δεν έχω ικανοποιητικές απαντήσεις. Οταν αντιλαμβάνεται ότι χάνει τη λειτουργικότητά του, την ανεξαρτησία του, τα ποιοτικά στοιχεία της ζωής του και οι προσδοκίες του και τα όνειρα για τη ζωή του προσβάλλονται βίαια. Σε αυτή τη στιγμή, προβλέψεις για χρονικά διαστήματα δεν βοηθούν και έτσι κι αλλιώς είναι ανακριβείς προσεγγίσεις και αβέβαιες. Η θέση του γιατρού δεν είναι να μετρά τις ημέρες αλλά να εκτιμά την αξία της κάθε επόμενης ημέρας και να αγωνίζεται να την κερδίσει. Αλλωστε θα βρεθεί μπροστά σε πολλές εκπλήξεις, αφού στις ημέρες μας νεότερες θεραπείες έχουν τροποποιήσει την πορεία πολλών νοσημάτων και αυτό που ονομάζαμε αδύνατον έγινε δυνατόν.

-Τόσοι και τόσοι ασθενείς. Υπάρχει κάποιος ή κάποια που στοίχειωσε μέσα σας και γιατί;

Νομίζω ότι δεν έχεις κανένα περιθώριο να στοιχειώσει οτιδήποτε μέσα σου. Οι ευκαιρίες σου με τον ασθενή είναι μόνο, όσο τον έχεις μπροστά σου και σε χρειάζεται. Οταν ολοκληρώσεις τον αγώνα σου πρέπει να είσαι έτοιμος, με την ενέργεια σου και την καθαρότητα του μυαλού σου, για την επόμενη αποστολή σου. Ο γιατρός δέχεται κλονισμούς όταν ταυτίζεται με ανθρώπους και «το στοίχειωμα» αφορά τις αγωνίες για την δική του ζωή.

– Υπάρχουν καλά νέα για την αντιμετώπιση του καρκίνου; Ολο και πιο συχνά ακούω ότι στο σύντομο μέλλον θα είναι μια χρόνια νόσος. Αλλά επίσης, συχνά ακούω καχυποψίες, όπως για παράδειγμα, ότι δεν συμφέρει να βρεθεί το φάρμακο γιατί θα λήξει ο χορός δισεκατομμυρίων που παίζεται. 

Η εποχή μας έχει παρουσιάσει μια σειρά από καλά νέα και ήδη είναι μια διαφορετική επιστήμη σε σημείο που κάποιος δεν μπορεί να συγκρίνει την ογκολογική καθημερινότητα σήμερα και 20 χρόνια πριν. Οι στοχευμένες θεραπείες, η ανοσοθεραπεία, η δυνατότητα εξατομίκευσης και της προσωπικής ανάγνωσης για κάθε ασθενή, ήταν μόνο στη φαντασία μας στο ξεκίνημα της καριέρας μας. Φαίνεται πια ότι ο καρκίνος, είναι ένα χρόνιο νόσημα. Παρά ταύτα, για τους περισσότερους δεν μπορούμε να το ισχυρισθούμε αυτό και καθημερινά έχουμε περιπτώσεις που είμαστε αδύναμοι να στηρίξουμε τις υψηλές προσδοκίες. Κατηγορηματικά, το φάρμακο για τον καρκίνο, που δήθεν κρύβεται, είναι ένα πολύ παλιό παραμύθι. Καταρχάς, το φάρμακο δεν θα είναι ένα, είναι μια σειρά από εξελίξεις και βήμα προς βήμα πρόοδος που θα αλλάξει το πρόσωπο του καρκίνου. Η πρόοδος αυτή είναι ζητούμενη από όλο τον πλανήτη και είναι χορός εκατομμυρίων. Ο ανταγωνισμός στην ιατρική έρευνα είναι τέτοιος, που κάθε εξέλιξη ανακοινώνεται αμέσως για να μην προλάβει ο ανταγωνιστής. Η καχυποψία θα συνεχίζεται γιατί η ανάγκη για λύση και η αγωνία είναι μεγάλη.

– Το σκάνδαλο Novartis και δυστυχώς η «εργαλειοποίησή» του, μόνο για πολιτικούς σκοπούς, νοιώθω ότι δεν μας έδωσε την ευκαιρία για μια έντιμη συζήτηση και μια «εκκαθάριση». Με μελαγχολεί ότι στο απυρόβλητο έμειναν οι γιατροί.  Από την άλλη, σε μια καπιταλιστική κοινωνία, είναι μέσα στο πλαίσιο του marketing το να προσπαθείς να προσεγγίσεις πελάτες για το δικό σου φάρμακο έναντι του ανταγωνιστή, χρησιμοποιώντας δέλεαρ… Από δώρα μέχρι οικονομικά πριμ; Μέχρι ποιου σημείου; Ποιο το σύνορο; Πώς μπορεί να νοιώθει ασφαλής ο ασθενής ότι δεν παίζονται παιχνίδια στην πλάτη του;

Η διαφάνεια και η εκκαθάριση μάς χρειάζονται, όχι όμως σαν πολιτικό εργαλείο αλλά σαν διαχρονικός θεσμός. Έχω όμως να σας παρουσιάσω μια ακόμη πλευρά. Στα χρόνια της ακμής του Bernard Fisher, του ανθρώπου που άλλαξε την πορεία της θεραπείας του καρκίνου του μαστού για εκατομμύρια γυναίκες, όλη η ανθρωπότητα βίωσε το κυνήγι μαγισσών εναντίον του, που προσέξτε, απέτυχε μεν να σπιλώσει την καριέρα του αλλά εμπόδισε και καθυστέρησε την πορεία της κλινικής έρευνας για πολλά χρόνια. Στη σύγχρονη εποχή, ο διακεκριμένος ερευνητής Jose Baselga κατέστρεψε την καριέρα του, αφού δεν παρουσίασε, ως όφειλε, τις νόμιμες αμοιβές του και τη χρηματοδότηση της έρευνάς του με αποτέλεσμα να αναγκαστεί σε παραίτηση εγκαταλείποντας τις κλινικές και ερευνητικές του δραστηριότητες. Η γνώμη μου είναι ότι αποτελεί ευθύνη της Πολιτείας και του νομοθέτη να εξασφαλίσει σταθερό έλεγχο και διαφάνεια στην ιατρική έρευνα. Η ευθύνη αφορά τη διασφάλιση του ουσιαστικού ελέγχου -να έχει τον έλεγχο χωρίς να περιορίζεται η εξέλιξη και η πρόοδος της επιστήμης.

– Από πού έλκετε την καταγωγή σας;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Τρίπολη της Αρκαδίας. Χρωστάω πολλά στην οικογένεια μου που με έμαθε να αγαπάω και να σέβομαι τους ανθρώπους. Επίσης στην εκπαίδευση της εποχής μου που με έμαθε να μη περιορίζομαι από σύνορα και να αναζητώ την αριστεία.

– Σπουδάσατε στην Ελλάδα, μετεκπαιδευτήκατε στην Αμερική, διδάξατε σε Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο, εργαστήκατε στο εξωτερικό, βραβευτήκατε και κατά την επιστροφή σας εργαστήκατε για οκτώ χρόνια στο ΙΚΑ Αλεξάνδρας. Μου μοιάζει σαν δυο κόσμοι. Τι πρέπει να αντιγράψει η μικρή Ελλάδα από την Αμερική αλλά και τι η Αμερική από την μικρή Ελλάδα; Μου φάνηκε τόσο ακραία θλιβερή η μάχη που αναγκαζόταν να δίνει ο Ομπάμα ώστε να παρέχονται υπηρεσίες υγείας σε ανθρώπους… Σε πολίτες μιας τόσο ευημερούσας χώρας. Εξουσιαστές του πλανήτη!

Ξεκινώντας από την Αμερική, είναι απαράδεκτο η χώρα με τα καλύτερα πανεπιστήμια και ογκολογικά νοσοκομεία στον κόσμο να αφήνει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χωρίς πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα. Είναι μια ανισότητα που πληγώνει και διαιρεί την κοινωνία. Για τη χώρα μας όμως οι ευθύνες μας είναι μεγάλες να αλλάξουμε πολλά. Να επενδύσουμε στην επιστήμη και την έρευνα. Είναι απολύτως εφικτό η χώρα να γίνει παράδεισος παραγωγής κλινικών ερευνών που θα δίνουν πρόσβαση σε ποιοτική φροντίδα, νέα φάρμακα και καινοτόμες θεραπείες. Να φροντίσουμε να οργανώσουμε τον ογκολογικό χάρτη της χώρας ώστε οι πολίτες να έχουν έγκαιρη πρόσβαση σε ποιοτική ογκολογική φροντίδα. Να επικοινωνήσουμε με την κοινωνία και να μεταφέρουμε τις αγωνίες μας και την προσπάθειά μας. Να αποτελεί η μάχη για τον καρκίνο υπόθεση που αφορά όλους μας.

– Εργάζεστε πλέον στον ιδιωτικό τομέα. Σε τι επίπεδο είναι οι υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα στη χώρα μας; Θα μπορούσε η χώρα του Ιπποκράτη να γίνει κέντρο παροχής ιατρικών υπηρεσιών; Κάνω την ερώτηση και συγχρόνως διακτινίζομαι, ας πούμε στο Νοσοκομείο Νίκαιας σε εφημερία… Εχω κάνει ρεπορτάζ, γιατρέ μου και δεν ξεχνάω σκηνές και ηρωισμό γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού. Να σας ρωτήσω αλλιώς. Εχουμε χώρο για όνειρα στον τομέα Υγείας;  Μπορούμε να σκεφτούμε κάτι μεγάλο; 

Ο ηρωισμός και η συνειδητή προσφορά χαρακτηρίζουν πολλούς γιατρούς τόσο στον Δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η ιατρική πράξη και ευθύνη είναι η ίδια και στους δυο τομείς, αλλά τα εμπόδια στην σωστή φροντίδα είναι διαφορετικά και χρειάζεται σχεδιασμός και παρέμβαση. Στο ιδιωτικό νοσοκομείο που εργάζομαι, η πρόσβαση στην νέα τεχνολογία και οι τεχνικές υποδομές δημιουργούν συνθήκες για υψηλού επιπέδου φροντίδα, ανάλογη με τα καλύτερα κέντρα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η νέα τεχνολογία αλλάζει την Ιατρική και η πρόκληση είναι να προσαρμοσθούμε στη νέα εποχή τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Αν έχουμε πρόγραμμα να τα αναπτύξουμε αυτά, μπορούμε να ονειρευτούμε. Να επενδύσουμε στα λαμπρά παιδιά που έχουν όραμα να γίνουν γιατροί. Να επενδύσουμε στη δύναμη της Διασποράς των νέων Ελλήνων που ξεχωρίζουν σε όποια χώρα και να τους αναζητήσεις. Να επενδύσουμε στην επιστήμη και τη νέα τεχνολογία.

-Γνωρίζω ότι για το σύνολο των ερευνητικών σας δραστηριοτήτων, κατά την παραμονή σας στις ΗΠΑ, βραβευτήκατε από την Αμερικανική Εταιρία Κλινικής Ογκολογίας (ASCO). Ξέρετε, με αφορμή πρόσφατη περιπέτεια υγείας μου –«ο προσωπικός μου καρκίνος» όπως συνηθίζω να λέω- ήρθα σε επαφή με μια μεγάλη μερίδα επιστημόνων που απαρνήθηκαν διεθνή καριέρα και προσφέρουν υπηρεσίες στην πατρίδα τους. Είναι πολλοί. Νέοι άνθρωποι απαλλαγμένοι από χρόνιες παθογένειες… Γιατί κάποιος το κάνει αυτό; Πώς μπορούμε να ανταποδώσουμε ως χώρα, το «δώρο»;    

Ξέρετε, αυτή η χώρα έχει κάτι που μας δένει και μας τραβάει κοντά της. Δεν ξέρω αν είναι ο ήλιος, οι άνθρωποι, η ιστορία μας, το Νόστιμον Ήμαρ είναι μέρος της ψυχής μας όπου και να φθάσουμε. Συμφωνώ ότι η μεγάλη μερίδα των επιστημόνων που έχει επιστρέψει στην Ελλάδα έχει αλλάξει τη χώρα, τόσο σε επίπεδο, όσο και σε νοοτροπία. Νοιώθουμε υπερήφανοι στο ότι η χώρα στέκει σήμερα πολύ ψηλά στην ογκολογική φροντίδα και έχουμε διατηρήσει την πρόσβαση σε όλες τις νεότερες θεραπείες μέσα στα χρόνια της κρίσης.  Άνθρωποι που παλιότερα ταξίδευαν στο εξωτερικό για να θεραπευτούν, μένουν πια στην Ελλάδα και αυτό έχει κρατήσει πολύ ψηλά το επίπεδο της Ογκολογίας στην Ελλάδα. Το δώρο που θα περίμενα από τη χώρα μας θα είναι να παρασυρθεί στο όνειρο, να πιστέψει στην Ιστορία της και στους ανθρώπους της. Θα θυμόσαστε, κυρία Βιτάλη, ότι στα χρόνια που μεγαλώναμε όλος ο κόσμος είχε την προσοχή του στην Ελλάδα, όχι μόνο για τη θάλασσα και τα νησιά μας. Αναζητούσε στην κλασική κληρονομιά της Ελλάδας, τις αξίες της ανανέωσης και την έμπνευση της ζωής. Στην σημερινή τεχνοκρατική επανάσταση του Precision Medicine το δώρο θα είναι να δούμε την Ελλάδα με απαιτήσεις και όνειρα στην σύγχρονη εποχή.

– Πού τελειώνει το ταξίδι της ζωής, γιατρέ; Πού πάνε οι ψυχές όταν φεύγουν; Καταφεύγετε όπως εγώ στην παρηγοριά, ότι κάποτε θα ξανασυναντηθούμε;

Αυτά τα ερωτήματα είναι βασανιστικά και δεν έχεις κανένα πλεονέκτημα σαν γιατρός ώστε να δώσεις τις σωστές απαντήσεις Η σοφία όμως που κερδίζεις, φροντίζοντας και βλέποντας στα μάτια πολλούς ανθρώπους σου δίνει τη γνώση και ελπίζω την ταπεινή ωριμότητα να δώσεις και στην ψυχή σου την γαλήνη και να δεις φως στα μυστικά της ζωής .

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News