Τι σύγχρονη ιστορία διδασκόμαστε στα σχολεία; Τι θυμόμαστε ως ενήλικες εκτός της βασανιστικής παπαγαλίας και των αιτιών του Β’ παγκοσμίου πολέμου; Πόσοι νέοι διαβάζουν στο σχολικό βιβλίο τι συνέβη στη χώρα μετά το τέλος του; Πόσοι διδαχθήκαμε από τα τραγικά σφάλματα της περιόδου 1943-49;

Έφτασα 25 ετών για να μάθω επιτέλους τι ήταν αυτός ο εμφύλιος, αφού στο σχολείο δεν τον διδάχθηκα. Και αν δεν υπήρχε το Διαδίκτυο, μπορεί ακόμη να αναρωτιόμουν. Αφορμή; Οι συχνές επικλήσεις του απ’ τους ακραίους που έφταναν στα αυτιά μου. Οι αναφορές τους μπορεί να είχαν ρεβανσιστική διάθεση, ήταν όμως ένα ερέθισμα, να μάθω τι συνέβη. Έστω και αν έπρεπε να διαβάσω αρκετές πηγές από διαφορετικές ιδεολογικές μήτρες. Σύγχρονη ιστορία γαρ, οι μνήμες ήταν νωπές, και πολλά γραπτά έχουν έντονο αποτύπωμα προσωπικών εφιαλτικών βιωμάτων. Ακόμη δε ξέρω αν έχω σφαιρική γνώση και αντικειμενική άποψη.

Πέρασαν πολλά χρόνια, μια χούντα και ο φάκελος φρονημάτων για να φτάσουμε στην εθνική συμφιλίωση, με τον εμπνευστή της τελικά να καταλήγει στο χώμα. Ο Παύλος Μπακογιάννης πλήρωσε βαρύ το τίμημα για να καταφέρει να καθίσει στο ίδιο τραπέζι δεξιούς και αριστερούς, για να παραμερίσουν τα πάθη τους και τις «εκκρεμότητες» της κρίσιμης πενταετίας.

Τα τελευταία χρόνια είδαμε τον διχασμό να μπαίνει ξανά στις ζωές μας. Είδαμε κοινωνικές ομάδες να ζητάν κρεμάλες, είδαμε «λαϊκά δικαστήρια» στο Σύνταγμα. Είδαμε νέα κόμματα να ανθίζουν, με σκοπό να εκφράσουν τα παραπάνω πλήθη. Είδαμε την εν ψυχρώ δολοφονία του Φύσσα, και μια οργάνωση με σήμα ναζιστικό να αλωνίζει στις γειτονιές της Αθήνας και να «επιβάλλει» τη δική της νομιμότητα. Στο νησί μου με αφορμή το μεταναστευτικό, ολοένα και περισσότεροι παίρνουν θέση μάχης υπέρ ή κατά των μεταναστών, αγνοώντας ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι οι ιδεοληψίες και η διαχείριστική ανεπάρκεια των κυβερνώντων.

Μια οικονομική κρίση αρκούσε για να φέρει στην επιφάνεια την βαθιά ροπή μας στο διχασμό. Η διχαστική λογική που μπόλιασε την κοινωνία έγινε εντονότερη με το πέρασμα του χρόνου, με αποκορύφωμα την περίοδο του δημοψηφίσματος του ’15. Γιατί όμως συνεχίζουμε να χωρίζουμε τους ανθρώπους με μανιχαϊστικά διλήμματα; Ποιον ευνοεί ο ακραίος λόγος, οι πολιτικές διώξεις αντιπάλων, το «τους τελειώνουμε ή μας τελειώνουν»; Στις ευρωεκλογές του Μαΐου η Χ.Α. πήρε 13,3% στους νέους 17-24. Αν συνυπολογίσουμε και το ποσοστό των κομμάτων της άκρας αριστεράς, το πρόβλημα μεγαλώνει επικίνδυνα.

Το σχολικό βιβλίο της ιστορίας πέρασε από διάφορα στάδια. Η δικτατορία μας δίδασκε το «συμμοριτοπόλεμο», η αρχή της μεταπολίτευσης έκανε απλή αναφορά χωρίς καμία περιγραφή, η εποχή του Αντρέα μας περιέγραφε το αντεστραμμένο είδωλο της χουντικής προσέγγισης. Με την πάροδο των ετών, η μεροληπτική προσέγγιση αντικαταστάθηκε από μια ισορροπημένη ιστορική αφήγηση. Για χάρη της άμβλυνσης των παθών, το βιβλίο πλέον ενστερνίζεται τον νηφάλιο λόγο των «ίσων αποστάσεων».

Παρόλα αυτά, οι μαθητές συνεχίζουν να αγνοούν τον εμφύλιο. 70 χρόνια μετά, στεκόμαστε με φόβο απέναντι στην γνώση. Τα ταμπού είναι ακόμη εδώ. Δεν ήρθε ακόμη η ώρα της ψύχραιμης προσέγγισης τουλάχιστον από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση; Πώς θα διδαχθούμε απ’ τα λάθη μας; Πώς θα αποκτήσουμε την κρίση απέναντι στη ρητορική του μίσους; Η ιστορία εκτός από γνώση, είναι και εμπειρία για το μέλλον.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News