Ιανουάριος, κάθομαι στο μπιστρό του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) και για μια στιγμή νομίζω ότι έχω παραισθήσεις: βλέπω την Φανί Αρντάν, με το υπέροχο μειδίαμά της, τόσο γοητευτική, να περνά το χέρι μέσα από τα μαλλιά της καθώς βγαίνει από το ασανσέρ συνοδευόμενη από τον Γιώργο Κουμεντάκη. Κάπως έτσι έγινα μάρτυρας μιας από τις δυνατές εκπλήξεις που φέρνει την επόμενη σεζόν (2018-2019) η Εθνική Λυρική Σκηνή. Το πρόγραμμα μόλις ανακοινώθηκε και ναι, εκεί, ανάμεσα στις υπόλοιπες παραστάσεις και μερικές ρηξικέλευθες προτάσεις και συνεργασίες συναντάμε το όνομα της γαλλίδας σταρ στη σκηνοθεσία της Λαίδης Μάκβεθ του Μτσενσκ του Σοστακόβιτς. Ομως αυτή είναι μια από τις αιχμές ενός προγράμματος πολυπρισματικού και ταυτοχρόνως απολύτως συγκροτημένου, χωρίς να είναι υπερφίαλο, ούτε εμμονικό. Σαφείς θεματικοί άξονες, ξεκάθαρες στοχεύσεις και συνεργασίες. Οσμίζεσαι τη βιωμένη πλέον εμπειρία της πρώτης χρονιάς λειτουργίας στο ΚΠΣΙΝ και κυρίως της διεύθυνσης του Γιώργου Κουμεντάκη και σχηματίζεται ξεκάθαρα το τελικό, οριστικό προφίλ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Οι μυστικές επισκέψεις της Φανί Αρντάν

Δεν το αρνείται ο Γιώργος Κουμεντάκης όταν του το λέμε. «Tώρα είναι η στιγμή που σχεδόν ολοκληρώνεται αυτό που ξεκινήσαμε να χτίζουμε το 2017. Διακινδυνεύσαμε με τίτλους έργων, δεν μείναμε μόνο στα ασφαλή νερά του βερισμού και του ιταλικού μπελ κάντο, και διοχετεύσαμε τις επιλογές μας για την όπερα με ένα πιο “ψαγμένο” τρόπο. Κάτι καθόλου αυτονόητο για ένα λυρικό θέατρο, κυρίως στο πλαίσιο της κρίσης και των συνεχιζόμενων οικονομικών δυσκολιών. Το κοινό όμως μας έσπρωξε προς τα εκεί. Ο τρόπος που ανταποκρίθηκε στις προκλήσεις που βάλαμε και στις οποίες και εμείς κληθήκαμε να ανταποκριθούμε» λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Το κοινό είναι η δύναμή μας».

Αναφέρεται στον τρόπο που αντιμετώπισε τις επιλογές τη σεζόν που λήγει σε έναν μήνα και η οποία εκκίνησε με την Ηλέκτρα. «Είχαμε επιτυχίες αλλά και αποτυχίες» λέει, κάνοντας ήδη τον απολογισμό μιας χρονιάς που ολοκληρώνεται και λίγα λεπτά μόλις μετά την ανακοίνωση του προγράμματος της επόμενης σεζόν. «Μαθαίνουμε όμως από τα λάθη μας» λέει μειδιώντας. «Και ελπίζω αυτό να φανεί φέτος, και κυρίως την επόμενη χρονιά. Τότε που θα αποκρυσταλλωθεί με σαφήνεια το τελικό όραμα που έχουμε για τη Λυρική».

Από τον Σεπτέμβριο η Λυρική ανοίγεται ακόμη περισσότερο σε συνεργασίες και σε ένα γενικό κάλεσμα σημαντικών καλλιτεχνών. Σε μια γρήγορη ανάγνωση συναντάμε τη Φανί Αρντάν (δυο φορές έχει έρθει ήδη στην Ελλάδα για συναντήσεις και άλλες τόσες τουλάχιστον την έχει επισκεφθεί στο Παρίσι ο Γιώργος Κουμεντάκης και συνεργάτες του) και μαζί της την ενδυματολόγο των τεσσάρων Οσκαρ Μιλένα Κανονέρο στη Λαίδη Μάκβεθ. Συναντάμε επίσης τη σπουδαία κολεκτίβα των Λα Φούρα ντελς Μπάους, τη Γερμανίδα σκηνοθέτρια Νίκολα Ράαμπ, τον πολυβραβευμένο Αυστραλό σκηνοθέτη Ελάιτζα Μοσίνσκυ, τον σπουδαίο Γερμανό σκηνογράφο Τομπίας Χοάιζελ, τον συνοδοιπόρο της Πίνα Μπάους Δάφνι Κόκκινο, τον διευθυντή του Κρατικού Μπαλέτου του Βερολίνου Νάτσο Ντουάτο, τον σκηνοθέτη Θωμά Μοσχόπουλο, τον διεθνή σκηνογράφο Γιώργο Σουγλίδη, κ.ά.

Ο Μάνος Χατζιδάκις των παιδιών

Ρηξικέλευθο και στην κορυφή των αναζητήσεων αυτή τη στιγμή στις μεγαλύτερες σκηνές της όπερας παγκοσμίως είναι το πρόγραμμα The Artist on the Composer που εκκινεί σε συνεργασία με τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και σε βάθος χρόνου θα προσφέρει μοναδικές εμπειρίες συνάντησης της όπερας με τη σύγχρονη εικαστική τέχνη. «Αντιστρέφουμε τη λογική του χώρου και της “παθητικότητας” του θεατή. Τον βάζουμε σε ενεργή δράση. Χρησιμοποιούμε τη συμφωνική μουσική μαζί με τον εικαστικό χώρο σε έναν έντονο διάλογο, αντιστρέφοντας τη χρονική του διάσταση. Για παράδειγμα, οι παραστάσεις διαρκούν δυο με τρεις ώρες. Εδώ, στο πρόγραμμα αυτό θα διαρκούν 20 με 30 λεπτά και θα υπάρχει μια συνεχής ροή ανθρώπων που αντιλαμβάνονται αυτή τη νέα συνύπαρξη τεχνών σε έναν κλασικό όπως αυτός της όπερας». Η πρώτη ανάθεση για αυτό το έργο έγινε στον διεθνούς φήμης εικαστικό Νίκο Ναυρίδη.

Οι διεθνείς συνεργασίες συνεχίζονται με τη λογική όχι των μετακλήσεων, αλλά της ουσιαστικής συμπαραγωγής. Η Λουτσία ντι Λαμμερμούρ των sold out που είδαμε φέτος θα επαναληφθεί, ενώ σε συνεργασία με τη Βασιλική Οπερα του Λονδίνου θα δούμε το περίφημο Σιμόν Μποκκανέγκρα του Βέρντι. Κατά τα λοιπά, θα δούμε πρώτη φορά στην Ελλάδα την όπερα Γενούφα του Γιάνατσεκ, ενώ έρχονται νέες παραγωγές των Γάμων του Φίγκαρο του Μότσαρτ και της Νόρμας του Μπελίνι. Και βέβαια, συνεχίζεται ενισχυμένος ο κύκλος που είναι αφιερωμένος στον Μάνο Χατζιδάκι. «Ενας σπουδαίος, κορυφαίος συνθέτης που δεν ανήκει στον οπερατικό χώρο, όμως για εμάς το αφιέρωμα σε αυτόν είναι ζωτικής σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό θα γίνει και το πρόγραμμα “O Μάνος των παιδιών” για να γνωρίσει στα παιδιά τον συνθέτη και τον άνθρωπο Μάνο Χατζιδάκι. Oχι μόνο τον δημιουργό δηλαδή».

Και βέβαια η Λυρική είναι και το προπύργιο του χορού. Το Μπαλέτο στη νέα του εποχή υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Κωνσταντίνου Ρήγου που εκλήθη να βγάλει πολλά κάστανα από τη διοικητική φωτιά αλλά και να φέρει ένα διαυγές, ξεκάθαρο προφίλ που το κλασικό κυριαρχεί και συναντά χωρίς ανταγωνισμό ή υπαρξιακό άγχος το σύγχρονο. Ο ίδιος θα χορογραφήσει την Λίμνη των Κύκνων, με απόλυτη γνώση ότι πρόκειται για ένα έργο υψηλής θερμοκρασίας, όπως λέει ο ίδιος, που θα δοκιμάσει τις αντοχές και τις δυνατότητες της ομάδας του Μπαλέτου. Ο διευθυντής του Κρατικού Μπαλέτου του Βερολίνου Νάτσο Ντουάτο θα παρουσιάσει το Herrumbre (Σκουριά) που σύμφωνα με τον Ρήγο «σοκάρει λόγω της σκληρότητάς του, και ταυτόχρονα εντυπωσιάζει χάρη στον μοναδικό κινησιολογικό του κώδικα και τη δύναμη των εικόνων του». Θα ακολουθήσει το τρίπτυχο «Από τη Ρωσία με αγάπη» που είναι αφιερωμένο στον Στραβίνσκι: Ο Δάφνις Κόκκινος χορογραφεί εξαρχής την Ιεροτελεστία της Ανοιξης ειδικά για το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το Τραγούδι του αηδονιού παρουσιάζεται σαν ένα οπτικό ποίημα από τον Μάρκο Γκαίκε και το τρίπτυχο κλείνει με τους Γάμους, μια παραγωγή που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1993 από το Χοροθέατρο Οκτάνα.

Το ελλειμματικό πλαίσιο και τα 4,6 εκατομμύρια

Περισσότερες παρά ποτέ στο πρόγραμμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής είναι οι χορηγίες που στηρίζουν τις παραγωγές (κυρίως από τράπεζες), με τις οποίες ασχολείται προσωπικά ο Γιώργος Κουμεντάκης. «Είναι κάτι που κάνω με μεγάλη αγάπη και όρεξη, και το κάνω προσωπικά δίνοντας το στίγμα της Λυρικής και προσπαθώντας να βρω ένα δημιουργικό πλαίσιο για να είμαστε ευτυχείς όλες οι πλευρές. Είναι όλες συνεργασίες που πάνε σε βάθος χρόνου, έχουν δημιουργικό ορίζοντα. Μαζί χτίζουμε το μέλλον της Λυρικής και οι χορηγοί το πολιτιστικό τους προφίλ. Είναι κάτι που με ενδιαφέρει πολύ» λέει στο protagon ο Γιώργος Κουμεντάκης. Κεντρική είναι βέβαια η δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που ανέρχεται σε 2,5 εκατομμύρια ευρώ για τις δυο επόμενες σεζόν, 2018/2019 και 2019/2020  (τα δύο για την Εναλλακτική Σκηνή και τα 500.000 για τα κοινωνικά προγράμματα).

Διότι η αλήθεια είναι ότι ενώ η Λυρική βάζει τα θεμέλιά της με αξιώσεις μεγάλης σκηνής, τα οικονομικά ζητήματα παραμένουν και δεν έχουν σχέση μόνο με την κρίση. Η ετήσια επιχορήγηση από το υπουργείο Πολιτισμού παραμένει στα 12,5 εκατομμύρια ευρώ (για φέτος έχει λάβει ήδη το 40% του ποσού). Ομως ο Γιώργος Κουμεντάκης μιλά για ένα ελλειμματικό πλαίσιο. «Κάθε χρόνο οφείλουμε να πληρώνουμε για λειτουργικά έξοδα στην ΚΠΙΣΝ Α.Ε. 4.560.000 εκατομμύρια ευρώ (δεν συμπεριλαμβάνεται στο ποσόν ο ΦΠΑ). Για το 2017 όπου δεν είχαμε στο πρόγραμμα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, οφείλαμε 3.800.000 ευρώ. Το υπουργείο Οικονομικών μάς κάλυψε τα 3.637.000 ευρώ μέσω δύο έκτακτων επιχορηγήσεων, η μία εκ των οποίων ήρθε πρόσφατα. Η Εθνική Λυρική Σκηνή πλήρωσε τα υπόλοιπα 163.000 ευρώ και τον συνολικό ΦΠΑ, δηλαδή συνολικά 1.069.889 ευρώ».

Για το 2018 το Υπουργείο Οικονομικών θα δώσει για τα λειτουργικά έξοδα που πρέπει να πληρωθούν στην ΚΠΙΣΝ ΑΕ 3.795.940 ευρώ. Αρα, η Εθνική Λυρική Σκηνή θα οφείλει να πληρώσει από τα ταμείο της περί τα 2 εκατομμύρια ευρώ στην Α.Ε. για τη χρήση των εγκαταστάσεων και την παροχή των υπηρεσιών (799.000 ευρώ συν τον ΦΠΑ του συνολικού ποσού). Δύσκολα μαθηματικά, υψηλή λογιστική, μαζί με τη δημιουργία ενός προγράμματος αξιώσεων και επιτέλους εξωστρέφειας που στηρίζεται στην ελληνική δημιουργία και στη συνύπαρξη.

Δείτε αναλυτικά όλο το πρόγραμμα και τις ημερομηνίες εδώ

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News