Ο τελευταίος Ιάπωνας θα πεθάνει στις 12 Αυγούστου του 3776. Αν δεν αλλάξει κάτι στη χώρα που πρώτη υποδέχεται τον ήλιο, όλα και όλοι θα έχουν τελειώσει ως εκείνη τη μέρα. Αλλά τότε μπορεί η ανθρωπότητα να έχει σβήσει ή να  κατοικεί αλλού. Ας πάμε εδώ δίπλα, στο 2100. Την Πρωτοχρονιά του 2100 ο πληθυσμός της Ιαπωνίας θα είναι μειωμένος κατά 34% σε σχέση με τον σημερινό.

Τα πράγματα στην Ιαπωνία δεν είναι απλώς άσχημα. Είναι τραγικά, προέρχονται από σελίδες σκοτεινής φαντασίας. Οι άνθρωποι άνω των 65 αποτελούν τη μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα της χώρας. Σε ένα πληθυσμό 127 εκατομμυρίων, υπάρχουν σχεδόν 70.000 αιωνόβιοι. Οι πάνες ακράτειας μοιράζονται πλέον την αγορά με τις πάνες για παιδιά. Ηλικιωμένοι διαπράττουν μικρά εγκλήματα ώστε να καταλήξουν στη φυλακή και να έχουν ένα πιάτο φαγητό και λίγη προσοχή. Οι νέοι εργαζόμενοι δουλεύουν ασταμάτητα. Το 20% του εργατικού δυναμικού κάνει υπερωρίες ως και 80 ώρες τον μήνα, αυξάνοντας τους θανάτους από υπερκόπωση -στα γιαπωνέζικα αυτό, λέγεται «καρόσι». Η κυβέρνηση καλεί συνέχεια τους εργαζόμενους να ξεκουράζονται ή να παίρνουν έξτρα ρεπό. Και ο έρωτας, λένε, πεθαίνει στην Ιαπωνία. Οι πιθανότητες ενός νέου ανθρώπου να βρει ταίρι έχουν μειωθεί θεαματικά και πλέον αρκετοί γάμοι γίνονται μεταξύ φίλων, από απελπισία και τον φόβο της μοναξιάς.

Οι Ιάπωνες έχουν ακόμα ένα πρόβλημα: ως κοινωνία δεν είναι αρκετά δεκτικοί στην υποδοχή μεταναστών που θα ενίσχυαν τα δημογραφικά τους. Εδώ προφανώς παίζουν ρόλο οι ιδιαιτερότητες των φυλετικών χαρακτηριστικών και της γλώσσας, όμως πλέον η Ιαπωνία πρέπει να αποφασίσει: είτε θα αρχίσει να κάνει παιδιά, είτε θα προκρίνει τη δημογραφική συνάντηση με μετανάστες από την Ασία, δημιουργώντας μία κιβωτό για τη γλώσσα και τον πολιτισμό της. Ούτε αυτό είναι εύκολο με την Κίνα δίπλα. Η Ιαπωνία μπορεί να επιλέξει την εξαφάνιση από έναν υποχρεωτικό γάμο με την Κίνα.

Εμείς θα εξαφανιστούμε πολλούς αιώνες νωρίτερα από τους Ιάπωνες. Ναι, θα χάσει η Βενετιά βελόνι, αλλά αυτή είναι η μοίρα των εθνών με μικρούς πληθυσμούς. Θεωρητικά στον πλανήτη θα κυριαρχήσουν Κινέζοι και Ινδοί, Ρώσοι, Αμερικανοί, Βραζιλιάνοι και, αν τα πράγματα πάνε καλά, ένα νέο έθνος Ευρωπαίων. Ωστόσο και η Ευρώπη χρόνο με τον χρόνο δικαιώνει και δημογραφικά το προσωνύμιο της γηραιάς ηπείρου. Οταν οι Γερμανοί υποδέχονται ένα εκατομμύριο πρόσφυγες, δεν το κάνουν μόνο για το εργατικό δυναμικό. Πρωτίστως επιχειρούν μία δημογραφική ένεση. Αλλωστε αυτό που έχει σημασία -και συχνά λησμονούμε εμείς εδώ- είναι να εξασφαλιστούν τα σκεύη μεταφοράς της γλώσσας και του πολιτισμού στο μέλλον. Αυτά τα στοιχεία σε προσδιορίζουν εθνικά, όχι η φυλή.

Ας δούμε μερικούς αριθμούς που μας αφορούν. Την Πρωτοχρονιά του 2015 ο ελληνικός πληθυσμός ήταν 10.858.018, εκατ. άνθρωποι, δηλαδή 5.268.390 άνδρες και 5.589.628 γυναίκες. Η αύξηση του πληθυσμού την περίοδο 2004-2010 αποδίδεται κυρίως στη μετανάστευση, καθώς η αναπαραγωγικότητα του ελληνικού πληθυσμού κυμαίνεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το 2004, ο δείκτης ολικής γονιμότητας (αριθμός παιδιών ανά ζεύγος) ήταν μόλις 1,30, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο αντίστοιχος δείκτης ήταν 1,49. Μετά άρχισε και η μετανάστευση των Ελλήνων (φεύγουν 80.000 τον χρόνο) και η σταδιακή μείωση του πληθυσμού, αφού οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις. (Στοιχεία από έρευνα της Διανέοσις) Αυτό σημαίνει ότι το 2050 (σε 32 χρόνια), ο πληθυσμός της Ελλάδας θα είναι στα 8,9 εκατ. ψυχές, δηλαδή όσοι από μας βρίσκονται τότε στον κόσμο, θα ζουν σε μία χώρα με δύο εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους σε σχέση με σήμερα. Ναι, θα υπάρχουν κλειστά σχολεία και πάρκα χωρίς παιδιά.

Μην το ψάχνετε, σύμφωνα με το Ινστιτούτο του Βερολίνου για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, η Ελλάδα το 2050 θα έχει τη χειρότερη αναλογία ανάμεσα στον ενεργό πληθυσμό και στους ηλικιωμένους. Κοινώς οι νέοι δεν θα πληρώνουν απλώς εισφορές, θα πρέπει να φροντίζουν και έναν ή δύο ηλικιωμένους στο σπίτι. Με δείκτη ολικής γονιμότητας 1,33 (ο προβλεπόμενος μέσος αριθμών παιδιών ανά γυναίκα), η Ελλάδα έχει σήμερα σχεδόν τη χαμηλότερη επίδοση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι γερμανοί δημογράφοι θεωρούν ότι, για να σταθεροποιηθεί ο ευρωπαϊκός πληθυσμός, αρκεί ένας μέσος δείκτης γονιμότητας 1,6 έως 1,8 παιδιών ανά γυναίκα, κάτι που δεν απέχει πολύ από τον τωρινό δείκτη (1,58). Εννοείται ότι για να συμβεί αυτό, χρειάζεται επιτυχημένη ενσωμάτωση μεταναστών. Σύμφωνα πάντως με τη γερμανική μελέτη, σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία οι μετανάστες δεν έχουν αυξήσει σημαντικά τον πληθυσμό, συμβάλλοντας μόλις κατά 0,1% στους εθνικούς δείκτες γονιμότητας.

Υπάρχουν, λοιπόν, δύο τρόποι για να το προσεγγίσεις όλο αυτό. Η πρώτη προσέγγιση είναι μοιρολατρική. Αποδέχεσαι ότι θα πας από εκεί που πήγε και ο Γιαπωνέζος. Αν είναι πάντως να αποφασίσουμε κάτι τέτοιο, ας το πούμε από νωρίς για να αρχίσουμε να αφήνουμε περισσότερα σημάδια στον παγκόσμιο πολιτισμό. Η δεύτερη προσέγγιση είναι πιο ρεαλιστική. Πρέπει ο εθνικός δείκτης γονιμότητας να πάει από το 1,33 στο 1,6 με στόχο το 1,8, δηλαδή σε επίπεδο που εξασφαλίζει επιβίωση. Και όλο αυτό υπό την προϋπόθεση της αποδοτικής ενσωμάτωσης μεταναστών.

Πριν από λίγες μέρες η αρμόδια για την Κοινωνική Αλληλεγγύη υπουργός Θεανώ Φωτίου, αναρωτήθηκε ποιος κάνει παιδιά όταν δεν μπορεί να βρει δουλειά. Παραλλήλως η κυβέρνηση περιέκοψε τα επιδόματα των πολυτέκνων. Η κυρία Φωτίου δεν είχε άδικο. Κανένας δεν κάνει παιδιά χωρίς δουλειά ούτε, μεταξύ μας, είναι τα επιδόματα που θα βάλουν ένα ζευγάρι να σκεφτεί το τρίτο παιδί. Βέβαια το να κόβεις τα επιδόματα των πολυτέκνων είναι σαν να δηλώσεις ότι αδιαφορείς για το μεγαλύτερο εθνικό πρόβλημα, την απειλή δημογραφικής εξαφάνισης.

Το πρόβλημα δεν πρόκειται να λυθεί τώρα. Ισως να μη λυθεί ούτε στις μέρες μας. Χρειάζονται μία-δύο δεκαετίες οικονομικής ομαλότητας και γραμμικής ανάπτυξης ώστε ο ελληνικός πληθυσμός να ξαναβρεί αναπαραγωγικούς ρυθμούς που θα οδηγήσουν σε αύξησή του. Οι πιθανότητες είναι εις βάρος μας. Αλλά αυτό έχει ξανασυμβεί και άλλες φορές στην ιστορία μας.

*Ο τίτλος είναι από στίχους του τραγουδιού «Ο Ελληνας» που έγραψε η Χάρις Αλεξίου και μελοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News