Το ιστορικό κτίριο της οδού Καπλανών 11, ένας χώρος που φέρει πολλαπλά πυκνά πέπλα αφηγήσεων από την πολιτική, κοινωνική, πολιτιστική ζωή του τόπου εδώ και 126 χρόνια και που κρύβει μια ιστορία πένθους, ενεργοποιείται μέσω της τέχνης. Και γίνεται το portal που συνδέει το παρελθόν με το παρόν, συνδέει τις αφηγήσεις του που εκκινούν από τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και φτάνουν μέχρι τον περαστικό, τον πολίτη που περπατά σήμερα στον πεζόδρομο της Καπλανών (πίσω από την οδό Σόλωνος, σχεδόν στο ύψος της Νομικής Σχολής).

Βλέποντας την σήμανση του οργανισμού ΝΕΟΝ που ενημερώνει ότι μέσα στο κτίριο αναπτύσσεται η έκθεση «Α puppet sun» του Κωστή Βελώνη σε επιμέλεια του Βασίλη Οικονομόπουλου,  ο πολίτης μπαίνει στο ιστορικό νεοκλασικό για να βρεθεί στην εκκίνηση της έκθεσης σε μια δίνη: ένα γλυπτό από μέταλλο και ύφασμα που ονομάζεται  «Τurmoil of the Blue» και περιγράφει τις περιπέτειες του σπιτιού αυτού και βέβαια την καταβύθιση μας σήμερα, το παρόν μας που έχει μορφή ελικοειδούς σπείρας.

Το κτίριο

Κυτταρικό αποτύπωμα του οργανισμού ΝΕΟΝ είναι η ενεργοποίηση δημόσιων χώρων και τοπόσημων, η δυνατότητα να φτάσει ο πολίτης σε άβατα με όχημα την τέχνη. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και τώρα αυτή τη φορά με μια ιδιωτική κατοικία με σημαντική ιστορία που δείχνει τα μωσαϊκά ιστορικών και κοινωνικών αναγνώσεων που συνυπάρχουν στην πόλη. Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1891, με υπόγειο, ισόγειο, πρώτο όροφο και δώμα. Αγοράστηκε από τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, που έχει μείνει στην ιστορία ως ναύαρχος, αντιβασιλέας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Ακολούθησε η αγορά του κτιρίου από τον Παναγιώτη Ζούζουλα το 1908. Μεγαλέμπορος, γαιοκτήμονας, πολιτικός, αγόρασε το σπίτι για τον γιο του Απόστολο που ήταν από τους ιδρυτές του Λαϊκού Κόμματος και παντρεμένος με την Ελένη Ζούζουλα-Κανελλοπούλου την πρώτη  συγγραφέα παιδικών βιβλίων στη χώρα μας και συλλέκτρια έργων βυζαντινής τέχνης. Είναι ενδεικτικό ότι αποφάσισε να κάνει επέκταση στο σπίτι – από τις πρώτες φορές που χρησιμοποιήθηκε οπλισμένο σκυρόδεμα στη χώρα μας- και δημιούργησε ένα σαλόνι που παντρεύει τη Δύση με το Βυζάντιο. Το εκπληκτικό ξυλόγλυπτο, που σώζεται ουσιαστικά άθικτο όπως θα διαπιστώσουν οι επισκέπτες, φέρει την υπογραφή του Γιώργου Βλάχου, ενώ οι τοιχογραφίες βυζαντινής ατμόσφαιρας είναι του Δημήτρη Πελεκάση που είχε βοηθό του τον Γιάννη Τσαρούχη στα πρώτα του βήματα.

Το σπίτι έγινε χώρος συνάθροισης πολιτικών προσωπικοτήτων, αλλά και χώρος συγκέντρωσης και γήτευσης ψηφοφόρων. Το Λαϊκό Κόμμα ζυμώθηκε και καθορίστηκε εδώ. Την ίδια ώρα όμως η Ελένη Ζούζουλα δημιούργησε εδώ ένα από τα σημαντικότερα φιλολογικά σαλόνια της εποχής, με διανοούμενους να συγκεντρώνονται για μοναδικές βραδιές. Το σπίτι σημαδεύθηκε όμως και από τραγωδίες, όπως ο θάνατος του γιου του ζευγαριού και η βύθιση του πλοίου «Πατρίς» που ανήκε στην οικογένεια. Οι επιβάτες σώθηκαν, αλλά όχι το πλοίο. Όλες αυτές οι πληροφορίες για τη ζωή των κατοίκων του σπιτιού έχουν ενδιαφέρον αφού έγιναν υλικό, έγιναν ιδέα και εικόνα από τον Κωστή Βελώνη στα 25 έργα που δημιούργησε και είναι διάσπαρτα στο κτίριο.

Μετά ήρθαν λιγότερο αστικά ένδοξες στιγμές: το καθεστώς Μεταξά επίταξε το σπίτι και το χρησιμοποίησε για να στεγάσει τον Οίκο της Φοιτήτριας. Ως και 70 νέες γυναίκες που έφταναν από όλη την Ελλάδα, την Ελλάδα την κατακερματισμένη, την εξαθλιωμένη. Μοναξιά, περιορισμοί, αγωνία για τους γονείς που έμειναν πίσω, πόθος καταπιεσμένος, αγωνία για το μέλλον και μια ζωή σχεδόν μοναστική στην καρδιά της Αθήνας. Ο οίκος λειτούργησε εδώ ως και το 1981 οπότε ο σεισμός πλήγωσε το κτίριο και σταμάτησε η κατοίκησή του. Ανήκει σε ιδιώτες, κληρονόμους, που φρόντισαν για την στατική αποκατάσταση του σπιτιού. Η παρέμβαση του ΝΕΟΝ στον χώρο αφορά μόνο στον καθαρισμό και στον φωτισμό, ό,τι δει ο επισκέπτης είναι η κανονική κατάσταση το σπιτιού, τα σημάδια της φθοράς που δεν κρύβουν την μοναδική ομορφιά του.

Η έκθεση

Το πρώτο έργο που παραπέμπει σε δίνη, ένα μεταλλικό έλασμα σπειροειδές που στην άκρη έχει ένα μπλε ύφασμα που θυμίζει την ελληνική σημαία (ή την μπλούζα ενός εργάτη που την ακούμπησε για να ξαποστάσει στην οικοδομή) είναι το σημείο εισόδου από το παρόν στο παρελθόν, το συνδετικό στοιχείο. Στον χώρο αυτό συναντάμε δυο γλυπτά που παραπέμπουν σε παιχνίδια. Και εδώ, πάνω στην έννοια αυτή ενώνονται πολλαπλές αφηγήσεις του σπιτιού: η ιδιότητα της Ελένης ως συγγραφέως παιδικών μυθιστορημάτων, τα πολιτικά παιχνίδια που διαδραματίστηκαν σε αυτό το σαλόνι μεταξύ πολιτικών παραγόντων αλλά και με τους ίδιους τους ψηφοφόρους. Εδώ, σε αυτό το σαλόνι όπου έζησε η οικογένεια αλλά και έγινε και πολιτικό σαλόνι.

Τα παιχνίδια όμως εκφράζουν και τις σχέσεις εξουσίας και ταυτόχρονα αποτελούν τα πρώτα σύμβολα σχηματισμού ταυτότητας και σύνδεσης με την πραγματικότητα. Τα γλυπτά φέρουν χαρακτηριστικά από τα περίφημα παιχνίδια του Αλαντίν που δημιούργησε ο Χοακίν Τόρρες. Η έννοια του παιχνιδιού υπάρχει και σε άλλα γλυπτά, πάντα ταυτόχρονα με άλλα πέπλα συμβολισμών και ιδεολογικών παραπομπών. Το βλέπουμε για παράδειγμα στην  άλλη αίθουσα του ισογείου, εκεί όπου βρισκόταν το πολιτικό γραφείο του Ζούζουλα.

Εκεί, πάνω από το τζάκι το έργο «Ι see the sign» θυμίζει υδροπλάνο αλλά και σταυρό. Το υδροπλάνο ως μέσο που χρησιμοποιήθηκε από την Πυροσβεστική παραπέμποντας σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης, που παραπέμπει σε σταυρό (η οικογένεια Ζούζουλα ήταν από τα ιδρυτικά στελέχη του Ερυθρού Σταυρού) αλλά και σε παιχνίδι. Ο Κωστής Βελώνης εξήγησε πως η αρχική σύλληψη για το έργο, όμως, προέκυψε από την αφίσα του Λαϊκού Κόμματος (όπως είπαμε ο Ζούζουλας ήταν ιδρυτής του) που έδειχνε ένα αεροπλάνο να σβήνει την φωτιά του κομμουνισμού…

Πλάι, στο πάτωμα το έργο «Lighthouse», ο φάρος, ένα σύμβολο και πάλι προστασίας, διάσωσης από ναυτικά ατυχήματα και στην άλλη άκρη το έργο «Singing Deep Under My skin Wide Like the Sea» από ξύλο σίδερο και όστρακα που παραπέμπει σε ναυάγιο, στο ναυάγιο του οικογενειακού πλοίου. Η βύθιση του Πατρίς επηρέασε ιδιαίτερα την Ελένη Ζούζουλα που έγραψε δυο παιδικά μυθιστορήματα: «Ο Ροβινσώνας και ο Βασιλιάς τους» και «Το ναυάγιο που φέρνει την ευτυχία».

Οι αναφορές αυτές είναι ενδεικτικές για τις αναγνώσεις των έργων και γνωρίζοντάς της μπορεί ο επισκέπτης να δει και τα 25 έργα της έκθεσης, προσθέτοντας τις δικές του προσλήψεις. Μην διστάσετε να ρωτήσετε τους πρόθυμος και πολύ καλά καταρτισμένους ανθρώπους του ΝΕΟΝ που βρίσκονται στον χώρο για πληροφορίες. Ο ίδιος ο Κωστης Βελώνης γελώντας μας είπε «ουσιαστικά μορφοποιώ θέματα από τα μυθιστορήματα της Ζούζουλα. Ασφαλώς είμαι αρκετά εγωιστής να μη δέχομαι ότι τα έργα αυτά αφορούν μόνο το context του κτιρίου αλλά είναι και αυτόνομα».

Ας μου επιτρέψετε όμως να αναφερθώ σε ένα ακόμα έργο. Ένα έργο που προκαλεί βαθιά συγκίνηση, ένα ρίγος και το οποίο βρίσκεται μόνο του, χωρίς άλλο έργο πλάι, σε ένα μικρό δωμάτιο του πρώτου ορόφου, αριστερά από την σκάλα. Το σχήμα των σωμάτων δύο αλόγων, αλλά και μια Πιετά, μια Παναγιά που κρατά το βρέφος στην αγκαλιά της. Το έργο αυτό, με τίτλο «Τhe Tigers of Wrath are Wiser than the Horses of Instruction» παραπέμπει στο βαθύ πένθος της Ζούζουλα για τον χαμό του γιου της. Δύο γλυπτά διαφορετικών μεγεθών συγκροτούν το έργο.

Η έκθεση αυτή, που σύμφωνα με τον Κωστή Βελώνη φέρει το άγχος της ανεστιότητας, αποτελεί ανάθεση του ΝΕΟΝ στο πλαίσιο του προγράμματος «Εργο στην Πόλη» που πραγματοποιείται κάθε χρόνο, καλώντας έναν καλλιτέχνη να δημιουργήσει ένα έργο σε δημόσιο χώρο της πόλης. Η είσοδος στην έκθεση (θα διαρκέσει ως τις 14 Ιανουαρίου) είναι ελεύθερη. Λειτουργεί από Τετάρτη ως Κυριακή, από τις 12 το μεσημέρι ως τις 8 το απόγευμα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News