Ο Τσέχος Γιόζεφ Κουντέλκα είναι ένας από τους μεγαλύτερους φωτογράφους στον κόσμο, αλλά για τον 21χρονο, σημέρα, γεννημένο στην Ιταλία γιο του – αναφέρει η La Repubblica – ο πατέρας του υπήρξε κυρίως ένας άνθρωπος δίχως μόνιμη κατοικία. Ενας περιπατητής του κόσμου, ένας νομάδας, ένας άπατρις, ένας τσιγγάνος της φωτογραφίας στους οποίους, άλλωστε, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δουλειάς του, ένας άνθρωπος που για δεκαεπτά χρόνια δεν νοίκιασε ούτε μία φορά κάποιο σπίτι. Κάποιος που την άνοιξη και το καλοκαίρι ταξίδευε ανά τον κόσμο μ’ ένα σακίδιο στην πλάτη ενώ ξεχειμώνιαζε σε σπίτια φίλων ή στα γραφεία του πρακτορείου Magnum, (ξεκίνησε να εργάζεται για λογαριασμό του το 1971) στο Παρίσι, ξεσκαρτάροντας τις φωτογραφίες που τράβηξε κατά τους προηγούμενους μήνες.

Ο Κουντέλκα έγινε φωτογράφος χάρη σε ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ευρώπη του 20ου αιώνα. Το ότι την 21η Αυγούστου του 1968, όταν στην πρωτεύουσα της πρώην Τσεχοσλοβακίας εισήλθαν τα σοβιετικά τανκ για να καταπνίξουν την Ανοιξη της Πράγας, βρισκόταν στην περίφημη Πλατεία Βέντσεσλας ήταν τυχαίο. Εκείνη την ημέρα του είχε τηλεφωνήσει μια φίλη του στις 4 τα ξημερώματα ουρλιάζοντας «ήρθαν οι Ρώσοι!». Κανένας, ωστόσο, δεν γνώριζε με σιγουριά τι ακριβώς είχε συμβεί.

Αλλά ο 30χρονος Κουντέλκα, αναποφάσιστος μέχρι τότε ανάμεσα στην καριέρα του αεροναυπηγού μηχανικού –είχε φτάσει στην Πράγα από ένα χωριό τετρακοσίων ψυχών στη Μοραβία όπου γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1938 για να μπορέσει να σπουδάσει– και εκείνη του φωτογράφου, άρπαξε την φωτογραφική του μηχανή για να γίνει στη συνέχεια θρύλος.

H παραπάνω φωτογραφία – το χέρι ενός άνδρα με φόντο το άνοιγμα της Πλατείας Βέντσεσλας – είναι μία από τις εικόνες – σύμβολο του αγώνα κατά της καταστολής ενός σοσιαλισμού που βρισκόταν στους αντίποδες του σοβιετικού μοντέλου. Το ρολόι δείχνει την ώρα που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας την επομένη της σοβιετικής εισβολής. Αλλά εκείνο το κάλεσμα στους δρόμους την 22α Αυγούστου του 1968 ήταν στην πραγματικότητα μια παγίδα της Μόσχας με στόχο την πρόκληση επεισοδίων μεταξύ του πλήθους ώστε να μπορέσει να αιτιολογήσει την εισβολή των στρατευμάτων της στην Τσεχοσλοβακία. Κάποιοι, ωστόσο, το έμαθαν έγκαιρα και η πληροφορία διαδόθηκε από στόμα σε στόμα με αποτέλεσμα να μην εμφανιστεί κανένας.

Πέρυσι ο ιδιοφυής φωτογράφος δώρισε στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού στο Παρίσι περισσότερες από εβδομήντα φωτογραφίες, όλες όσες εμπεριέχονται στις «Εξορίες» (1988), ένα από τα αριστουργήματα του Κουντέλκα στις οποίες καταγράφει την περιπλάνησή του στην Ευρώπη με ελάχιστα χρήματα και δίχως αποσκευές, φωτογραφίες ενός ανθρώπου που κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν έμεινε ποτέ στο ίδιο μέρος για περισσότερο από τρεις μήνες.

«Από την εξορία δεν επιστρέφει ποτέ κανείς», δηλώνει ο φωτογράφος που εγκατέλειψε την Πράγα στις αρχές της δεκαετίας του’70 για να γίνει δεκτός στη Βρετανία ως πολιτικός πρόσφυγας και να παραμείνει δίχως ιθαγένεια έως το 1987, χρονιά κατά την οποία θα πολιτογραφηθεί γάλλος πολίτης. Από την μόνιμη εξορία του ανά τον κόσμο, ο Κουντέλκα έφερε πίσω φωτογραφίες ασπρόμαυρες, λιτές, αυστηρές, τοπία στα οποία ο άνθρωπος μοιάζει να χάνεται, εικόνες μιας μοναχικής ομορφιάς, εικόνες της νοσταλγίας που βαραίνει κάποιον που αναγκάζεται, ή επιλέγει, διαρκώς να αναχωρεί.

Στις «Εξορίες» του Κουντέλκα, το Πομπιντού αφιερώνει τώρα μια έκθεση – Josef Koudelka. La fabrique d’Exil – την πρώτη στη Γαλλία, μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια. Έως τις 22 Μαΐου, οι πολίτες αλλά και οι επισκέπτες της γαλλικής πρωτεύουσας θα μπορούν να θαυμάσουν περί τις 80 φωτογραφίες – αριστουργήματα του Κουντέλκα από τη εξορία του στην Ισπανία, την Ιρλανδία, τη Γαλλία, τη Βρετανία, τη Σκωτία, την Πορτογαλία, την Αλβανία, τη Ρουμανία, την Ιταλία και, φυσικά, την Ελλάδα. Οι υπόλοιπες είναι αυτόματες λήψεις που πραγματοποίησε, διανυκτερεύοντας στην ύπαιθρο κάτω από διάφορες συνθήκες. Φωτογραφίες ενός ελεύθερου ανθρώπου που είχε τον χρόνο με το μέρος του και που ακόμα και οι αγαπημένοι του τσιγγάνοι θεωρούσαν πως ήταν φτωχότερος ακόμα κι από τους ίδιους.

Σήμερα, ο 79χρονος Κουντέλκα, έχει δύο κατοικίες: μία στην περιφέρεια του Παρισιού και μία στο κέντρο της Πράγας στην οποία επέστρεψε για πρώτη φορά στην ηλικία των 53 ετών, το 1991.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News