Το σωτήριον έτος 2017 η Ευρώπη γιορτάζει τα 25 χρόνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης  και τα 15 χρόνια της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, της πάλαι ποτέ ΟΝΕ. Είναι ειρωνικό! Τη χρονιά αυτή που θα έπρεπε να αποτελεί εφαλτήριο για ένα «ευρωπαϊκό αιώνα»,  η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αντιμέτωπη με τις πιο ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις, καθώς ένα κύμα κοινωνικής αμφισβήτησης που έχει σηκωθεί καταδεικνύει το τεράστιο δημοκρατικό έλλειμμα μέσα στους κόλπους της και τη μαζική αντίθεση στις πολιτικές λιτότητας και την κατάλυση του κοινωνικού κράτους. Αυτή η προαναγγελθείσα από το 2005 γενική αμφισβήτηση, όταν απορρίφθηκε το Ευρωσύνταγμα, συντελείται παρά τις μεγάλες δυνατότητες που διαθέτει η ΕΕ, όπως την τεράστια εσωτερική της αγορά, τον ανεκμετάλλευτο πλούτο και ισχύ του ανθρώπινου δυναμικού της, αλλά και τις διεθνείς προσδοκίες για μια ισχυρή και παρεμβατική Ευρώπη στις παγκόσμιες υποθέσεις ως «παράγοντα του καλού». Τώρα προστίθεται και μια νέα πρόκληση από τον νέο αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ που καλεί την Ευρώπη να χειραφετηθεί. Εδώ παρουσιάζεται μια νέα ευκαιρία, η απασφάλιση μιας αφανούς εσωτερικής δυναμικής για την πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ. Όμως, όπως σε κάθε πρόκληση, έτσι κι εδώ, ελλοχεύει ένας κίνδυνος. Η θεσμοθέτηση της γερμανοποίησης της Ευρώπης.

Τον Μάρτιο η Βρετανία καταθέτει το αίτημα για το Brexit, ο ολλανδός ακροδεξιός Βίλντερς τρίβει τα χέρια του, ενώ η Μαρίν Λεπέν που δουλεύει εντατικά για το Frexit, εκτιμά πως αν φύγει η Γαλλία από το ευρώ θα ακολουθήσουν Πορτογαλία, Ιταλία, Ισπανία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Κύπρος. (ΣΣ: κάτι ανάλογο είπε «ξεδιάντροπα» και ο κ. Τραμπ). Ταυτόχρονα, μπορεί να προκύψουν εκλογές σε Ιταλία και Ισπανία, και η καγκελάριος Μέρκελ, προφανώς, δεν αισθάνεται πλέον ιδιαίτερα καλά. Αν προσθέσουμε τα μεγάλα αστάθμητα προβλήματα, ήτοι το ενδεχόμενο ριζικής αναδιάρθρωσης του ΝΑΤΟ υπό την πίεση του Ντόναλντ Τραμπ, την τρομοκρατία που εισέρχεται σε νέα φάση με την υποχώρηση του Ισλαμικού Κράτους και τις επικίνδυνες αβεβαιότητες περί το Μεταναστευτικό, το 2017 δεν φαίνεται να είναι μια καλή χρονιά για την Ευρώπη. Το μόνο καλό δεδομένο είναι η επέκταση της ποσοτικής χαλάρωσης από τον Μάριο Ντράγκι για όλο το 2017. Υπάρχει όμως και μια καλή εκδοχή: να ξυπνήσει η Ευρώπη και να αντιδράσει αλλάζοντας πορεία.

Τι θέλουν οι Ευρωπαίοι

Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο Νο 85 (Μάιος 2016) οι κύριες ανησυχίες των Ευρωπαίων παραμένουν το Μεταναστευτικό με 48%, αν και υποχώρησε κατά 10 μονάδες και η Τρομοκρατία με 39%, που ανέβηκε κατά 14 μονάδες σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2015. Τα δύο αυτά ζητήματα είναι πολύ πιο μπροστά από το τρίτο από τα θέματα που ανησυχούν τους Ευρωπαίους, δηλαδή, την οικονομική κατάσταση (19%, -2), ενώ ακολουθούν τα δημόσια οικονομικά (16%, -1) των κρατών-μελών, η ανεργία (15%, -2) και η εγκληματικότητα (9%, +1). Σημειωτέον ότι η μετανάστευση είναι το νούμερο ένα ζήτημα που προκαλεί ανησυχία σε 20 κράτη-μέλη, ενώ η τρομοκρατία είναι νούμερο ένα σε οκτώ κράτη-μέλη. Σε εθνικό επίπεδο, η κύρια ανησυχία είναι η ανεργία (33%, -3) και η μετανάστευση (28%, -8), ενώ η οικονομική κατάσταση είναι στην τρίτη θέση (19%, αμετάβλητη).

Σε ότι αφορά τις πολιτικές που υποστηρίζουν, το 79% των Ευρωπαίων τάσσεται υπέρ της ελευθερίας εργασίας, διαβίωσης, σπουδών και ανάπτυξης επιχειρηματικότητας μέσα στις χώρες της ΕΕ, το 74% τάσσεται υπέρ της κοινής άμυνας, το 70% υπέρ της κοινής ενεργειακής πολιτικής, το 67% υπέρ μιας κοινής αντιμετώπισης του Μεταναστευτικού, το 64% των Ευρωπαίων επιθυμούν κοινή εξωτερική πολιτική, το 56% κοινή ψηφιακή αγορά, το 55% διατήρηση του ευρώ, το 51% την εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ ΤΤΙΡ και μόλις το 37% την διεύρυνση της Ένωσης.

Είναι αποκαλυπτική μια φρέσκια διαδικτυακή δημοσκόπηση της WIN/Gallup International σε δείγμα 14.969, σύμφωνα με την οποία οι Ευρωπαίοι πολίτες πιστεύουν ότι οι χώρες τους οδεύουν σε λάθος κατεύθυνση

Είναι εμφανές λοιπόν ότι οι Ευρωπαίοι έμμεσα επιθυμούν την ανάπτυξη κοινών πολιτικών (άμυνα, εξωτερική πολιτική, ενέργεια κ.ο.κ.) γεγονός που παραπέμπει σε μια εμβάθυνση της υφιστάμενης ΕΕ. Βέβαια, το ερωτηματολόγιο είναι «χτισμένο» στη λογική της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών. Αντίθετα, είναι πιο αποκαλυπτική μια φρέσκια διαδικτυακή δημοσκόπηση της WIN/Gallup International σε δείγμα 14.969, σύμφωνα με την οποία οι Ευρωπαίοι πολίτες πιστεύουν ότι οι χώρες τους οδεύουν σε λάθος κατεύθυνση. Η δημοσκόπηση κατέγραψε ότι το 89% των ψηφοφόρων στην Ελλάδα, το 82% στη Γαλλία, το 79% στην Ιταλία και το 62% στη Γερμανία πιστεύουν ότι η χώρα τους δεν οδεύει προς τη σωστή κατεύθυνση. Πάντως, παρόλο που η δυσφορία των ψηφοφόρων της ΕΕ είναι εμφανής, το ποσοστό των ατόμων που θα ψήφιζαν για έξοδο από την ΕΕ είναι μόλις 36%, συμπεριλαμβανόμενης και της Βρετανίας.

Τι θέλει ο κόσμος από την Ευρώπη

Προσφάτως, δύο διακεκριμένοι αναλυτές, ο Βούλγαρος Ιβάν Κράτσεβ και ο Βρετανός Μαρκ Λέοναρντ, δημοσίευσαν στη δεξαμενή σκέψης Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τις Διεθνείς Σχέσεις (European Council on Foreign Relations) μια έκθεση που στηρίζεται στην ανάλυση της δημοσκόπησης του Voice of the People (που είναι η μεγαλύτερη έρευνα κοινής γνώμης παγκοσμίως – 52 χώρες, 55.000 άτομα) του 2007 προκειμένου να ενθαρρύνουν αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις για την Ευρώπη να προχωρήσουν στην συγκρότηση μιας ευρωπαϊκής ηγεσίας που θα επηρεάζει αποφασιστικά τις παγκόσμιες εξελίξεις και θα λειτουργήσει ως εξισορροπητικός παράγοντας στις παγκόσμιες υποθέσεις.

Η ανάλυσή τους εμπνέεται από την θέση που είχε διατυπώσει η πρώην πρόεδρος της Ιρλανδίας και Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Μαίρη Ρόμπινσον, η οποία την περίοδο του πολέμου στο Ιράκ είχε χαρακτηρίσει την παγκόσμια κοινή γνώμη ως την δεύτερη υπερδύναμη. Αναλύοντας λοιπόν το φαντασιακό της παγκόσμιας κοινής γνώμης κατέληξαν στα ακόλουθα συμπεράσματα:

Ο κόσμος δεν είναι πλέον μονοπολικός, ούτε πρόκειται να επιστρέψει στο σύστημα των  παραδοσιακών δυνάμεων. Τόσο στη δυτική, όσο και στην ανατολική Ευρώπη οι λαοί βλέπουν την ΕΕ σαν μία εναλλακτική δύναμη στον αμερικανικό μονοπολισμό, χάρις στην προσήλωσή της στον πολυπολισμό, στην ισχύ του δικαίου και στην απόστασή της από τις πολιτικές ισχύος. Για τον υπόλοιπο κόσμο η Ευρώπη γίνεται αντιληπτή ως δίδυμη με τις ΗΠΑ, παρά σαν εναλλακτική. Οι δυναμικές διαφέρουν κατά περιοχές και μόνο στη Λατινική Αμερική αναδεικνύεται μια αντιδυτική στάση.

Η ΕΕ έρχεται με διαφορά πρώτη, με 35% της παγκόσμιας κοινής γνώμης, από τις δυνάμεις που αξίζει να αυξήσουν την παγκόσμια επιρροή τους (έναντι της Ινδίας 27% και της Νότιας Αφρικής 26% που ακολουθούν και που μαζί με την Βραζιλία 23% αποτελούν την ομάδα των χορτοφάγων δυνάμεων), ενώ μόνο το 20% επιθυμεί την αποδυνάμωση της Ευρώπης. Η ΕΕ τοποθετείται στην κατηγορία των ήπιων δυνάμεων (soft power) που δεν χαρακτηρίζονται τόσο από την στρατιωτική και οικονομική ισχύ, αλλά από την έλξη της κουλτούρας και των πολιτικών αξιών.

Η ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ σε θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας Φρεντερίκα Μονγκερίνι σε πρόσφατη ομιλία της υπογράμμισε ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει «αυξανόμενο ανταγωνισμό στην παγκόσμια αγορά» και ότι «αν συνεργαστούμε με το πλήρες δυναμικό μας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας θα είμαστε μια υπερδύναμη»

Ωστόσο, η ανάλυση των Κράτσεβ και Λέοναρντ διαπιστώνει ένα παράδοξο: η δύναμη της ΕΕ βασίζεται σε κάποιο βαθμό στην συνειδητοποίηση της αδυναμίας της. Το γεγονός ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται να αποτελέσει η ΕΕ ένα παράγοντα κλασικής ισχύος, μετατρέπει την ηπιότητά της σε αιτία συμπάθειας, αλλά όχι κατ ‘ανάγκη και σεβασμού. Αυτή η νομιμοποίηση της Ευρώπης στη διεθνή κοινή γνώμη καθίσταται ολοένα και πιο σημαντικό στοιχείο στην παγκόσμια πολιτική. Από την άλλη όμως, επισημαίνουν ότι η ΕΕ δεν πρέπει να κάνει το λάθος να μπερδέψει τη δημοτικότητα με τη δύναμη.

Σε αντίθεση με αυτά τα συμπεράσματα, αλλά σε σύμπνοια με τις διαθέσεις των ευρωπαίων πολιτών, το Βερολίνο πιέζει ασφυκτικά εδώ και ένα χρόνο τους «27-28» για τη δημιουργία ενός αυτόνομου ευρωπαϊκού στρατού. Είναι προφανές ότι επιδιώκει να προχωρήσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση μέσα από αυτή την διαδικασία με στόχο να εξελιχθεί η ΕΕ σε στρατιωτική υπερδύναμη. Ήδη αποφασίστηκε η ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας με τη δημιουργία μιας κοινής υποδομής επιχειρήσεων (logistic hub) και την διερεύνηση της δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Ιατρικής Διοίκησης (European Medical Command). Το Βερολίνο προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τη νίκη του Τραμπ για να δημιουργήσει ευρωπαϊκές στρατιωτικές δομές αλλά συναντά την έντονη αντίδραση, όχι μόνο της αποχωρούσας Βρετανίας, αλλά και των πρώην ανατολικών χωρών που επιθυμούν την στρατιωτική εγγύηση των ΗΠΑ.

Η ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ σε θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας Φρεντερίκα Μονγκερίνι σε πρόσφατη ομιλία της υπογράμμισε ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει «αυξανόμενο ανταγωνισμό στην παγκόσμια αγορά» και ότι «αν συνεργαστούμε με το πλήρες δυναμικό μας στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας θα είμαστε μια υπερδύναμη». Τόνισε πως υπάρχει μια αυξανόμενη «ζήτηση της Ευρώπης» στην παγκόσμια πολιτική σκηνή και εξήγησε ότι μέχρι τώρα έχει παρακωλυθεί η συγκρότηση της ΕΕ σε υπερδύναμη από τις πολυάριθμες εσωτερικές αντιφάσεις εντός της Ένωσης και ότι η διαδικασία αυτή εισέρχεται τώρα σε αποφασιστική φάση.

*Στο επόμενο: Η ενοποίηση της άμυνας, ο νέος καταλύτης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News