Το υποδέχθηκαν -οι περισσότεροι- με έκπληξη. Παρακολουθούν τις εξελίξεις με ψυχραιμία αλλά και μία αίσθηση αβεβαιότητας. Καταλαβαίνουν ότι ένα μέρος του πληθυσμού εξέφρασε μέσα από το δημοψήφισμα την οργή του. Καταλαβαίνουν επίσης την οργή των βρετανών πολιτών που είχαν ψηφίσει την παραμονή και ξύπνησαν με την είδηση ότι η χώρα τους αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Καθένας από τους Ελληνες του Λονδίνου, είτε σπουδάζει είτε εργάζεται, έχει τη δική του οπτική γωνία στη βρετανική επικαιρότητα.

«Για μία στιγμή σκέφτηκα ότι είμαι σε μία χώρα που δεν με θέλει»

Η Φοίβη έχει ζήσει σε δύο πόλεις της Αγγλίας. Στο Κεντ (κομητεία του Τόνμπριτζ) και στο Λονδίνο. Στο Κεντ όπου ψήφισαν 970.000 άτομα με την πλειοψηφία (59%) να στηρίζει την έξοδο και, τώρα πια, στο Λονδίνο όπου έριξαν την ψήφο τους 2,26 εκατ., με το 59,9% να στηρίζει την παραμονή.

Το Κεντ είναι μία πολύ μικρή πόλη με ψηλά επίπεδα ανεργίας. «Βλέπεις κυρίως καφέ, κομμωτήρια και charity shops», λέει η ίδια. Και πάλι όμως, δεν περίμενε αυτό το αποτέλεσμα από τη συγκεκριμένη περιφέρεια. Αλλωστε, φιλοξενεί μία μεγάλη κοινότητα Νεπαλέζων, «κι αυτοί μετανάστες ήταν κάποτε». Αλλά σπεύδει να σημειώσει ότι υπάρχει μία διαφορετική αντιμετώπιση στους μετανάστες. Οι Ινδοί, για παράδειγμα, δεν αντιμετώπιζαν κανένα πρόβλημα. Αντιθέτως, ο κόσμος διαμαρτυρόταν έντονα για την παρουσία Πολωνών, Ρουμάνων, γενικότερα Ανατολικοευρωπαίων.

Ενας φίλος της, γέννημα θρέμμα του Κεντ, ήταν πολύ κοντά στο να ψηφίσει την αποχώρηση της Βρετανίας. «Είχα την αίσθηση ότι στηρίζει το Brexit γιατί νομίζει ότι δεδομένων των σημερινών συνθηκών στο Κεντ δεν έχει και τίποτα να χάσει», εξηγεί η Φοίβη. Στην πραγματικότητα η ίδια πιστεύει ότι οι ψηφοφόροι του Brexit δεν το είχαν ψάξει ιδιαιτέρως, παρασύρθηκαν από μία εκστρατεία η οποία, μπορεί να προέβαλλε επιχειρήματα τα οποία αναιρούσε την επόμενη ημέρα, αλλά στηρίχθηκε πολύ στον φόβο.

Στο Λονδίνο και στο γραφείο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα όπου εργάζεται, η Φοίβη βίωσε την αντίδραση του άλλου στρατοπέδου. «Μία συνάδελφος στη δουλειά εμφανίστηκε με δύο τούρτες, η μία έγραφε “I’m sorry” η άλλη είχε ζωγραφισμένα στο κουτί της τα κίτρινα αστέρια της ΕΕ. Αλλη συνάδελφος αρνήθηκε να βγει για ποτό για να μην ξαναβάλει τα κλάματα, ενώ ένας άλλος ήρθε κι έπινε ασταμάτητα από τη στεναχώρια του». Ξέρει άτομα που έχουν στεναχωρηθεί, άλλους που έχουν πανικοβληθεί και άλλους που ήδη σκέφτονται να αγοράσουν σπίτι στη Σκωτία. «Το σημαντικότερο νομίζω είναι το κλίμα της αβεβαιότητας, κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει», εξηγεί.

Η ίδια βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής στη ζωή της όπου βλέπει στην πράξη τι έχει να προσφέρει η ΕΕ. Εχει γίνει δεκτή από το πανεπιστήμιο του UCL για να αρχίσει το διδακτορικό της το οποίο θα λάβει χρηματοδότηση από την ΕΕ. Δεν ξέρει τι θα γίνει σε βάθος χρόνου, αλλά αν δεν πάρει τη χρηματοδότηση θα πρέπει να αναζητήσει κάποια αγγλική πηγή. «Ποια αγγλική πηγή θα δεχθεί να χρηματοδοτήσει μία έρευνα για το προσδόκιμο υγιούς ζωής στην Ελλάδα και το συσχετισμό με την οικονομική κρίση;».

Πολλά περιοδικά επιστημονικής έρευνας έχουν ανακοινώσει ότι θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις στον κλάδο. «Γενικότερα ως επιστήμονας συνεργάζεσαι με την ΕΕ, υπάρχει ανταλλαγή δεδομένων. Δεν ξέρουμε πως θα διαμορφωθεί αυτή η συνεργασία. Η αβεβαιότητα σε αφήνει σε μία μουδιασμένη κατάσταση».

Και ο λόγος που βρίσκεται η ίδια στο Λονδίνο είναι ακριβώς επειδή προσφέρει πολύ καλό επίπεδο έρευνας και ευκαιρίες εργασίας στον κλάδο της επιδημιολογίας. «Θα ήθελα να παραμείνω αν μου δίνεται η ευκαιρία», λέει η ίδια. Το θέμα είναι ότι ακριβώς επειδή η καμπάνια της Εξόδου στηρίχθηκε στον φόβο, έχει οδηγήσει σε νέο κλίμα φόβου. «Ξύπνησα το πρωί κι αφού χώνεψα το αποτέλεσμα, σκέφτηκα “α, κοίτα, είμαι σε μία χώρα που δεν με θέλει”».

«Τα παιδιά Δημοτικού είναι προστατευμένα από πολιτικές συζητήσεις»

«Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος και το αποτέλεσμα δεν το περίμενα. Ηταν σοκαριστικό!», δηλώνει ο Πανος. Ζει τα τελευταία 9 χρόνια στην Αγγλία, σε μία περιοχή του ανατολικού Λονδίνου, όπου κυριαρχούσαν οι αφίσες υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην ΕΕ. Η ίδια άποψη επικρατούσε και στις συναναστροφές του με φίλους Βρετανούς. «Οι περισσότεροι είναι στα 30 τους, φιλελεύθεροι στις απόψεις τους. Απολαμβάνουν την ελευθερία κινήσεων που τους προσφέρει η ΕΕ και αισθάνονται ότι έχουν ωφεληθεί συνολικά από τη Βρετανία ως μέλος», εξηγεί.

Γνωρίζει ότι  το Λονδίνο δεν είναι αντιπροσωπευτικό των απόψεων που ακούγονται σε μικρότερες πόλεις. «Δεν είμαι αφελής. Αλλά η εμπειρία μου έχει υπάρξει θετική», τονίζει. Τώρα; «Θέλω να είμαι αισιόδοξος αλλά σε ένα συναισθηματικό επίπεδο νιώθω επηρεασμένος που ένα τόσο μεγάλο μέρος της χώρας που με φιλοξενεί μοιράζεται μία ξενοφοβική και οπισθοδρομική άποψη», εξηγεί. Οπως παρατηρεί, είναι κάτι που καλλιεργήθηκε από τις κυβερνήσεις των τελευταίων χρόνων, οι οποίες «δεν δημιούργησαν κλίμα συνεργασίας με την ΕΕ αλλά προέβαλλαν ως προτεραιότητά τους το συμφέρον του λαού». Καλλιέργησαν ένα κλίμα, «εμείς και αυτοί».

Λόγω εργασίας, ως ψυχοθεραπευτής σε μια φιλανθρωπική εταιρεία που εργάζεται με γονείς και παιδιά σε δημοτικά κυρίως σχολεία, έρχεται σε επαφή με οικογένειες μεταναστών. «Την τελευταία δεκαετία έχει υπάρξει αύξηση ροών ανθρώπων από ανατολικοευρωπαικές χώρες», παρατηρεί ο ίδιος. Πώς είναι το κλίμα στον εκπαιδευτικό χώρο αυτές τις μέρες; «Η μόνη εμφανής αλλαγή ήταν στις συζητήσεις ανάμεσα στο προσωπικό και τους δασκάλους των σχολείων, με αρκετούς να εκφράζουν την ανησυχία τους για το δημοψήφισμα και τι θα γίνει μετά». Οσο για τα παιδιά, ο ίδιος τονίζει ότι, ίσως επειδή μιλάμε για μαθητές Δημοτικού, είναι λίγο πολύ προστατευμένα από πολιτικές συζητήσεις.

Είναι όμως προστατευμένα και από περιπτώσεις ρατσιστικής συμπεριφοράς; Ηδη, τις ημέρες μετά το δημοψήφισμα, έχουν καταγραφεί φαινόμενα ρατσισμού, σε διάφορα μέρη της Βρετανίας, από το νοτιοδυτικό Ντόρσετ και το Μπέρμπινγκχαμ της Αγγλίας, μέχρι την Οξφόρδη ή την Μπέικερ Στριτ του Λονδίνου, σε κέντρο προσφύγων, έξω από τζαμί, σε λεωφορείο. Πανό με απειλές «τέλος στη μετανάστευση, ναι στον εκπατρισμό», συνθήματα κατά Πολωνών, βρισιές γραμμένες στον τοίχο τουαλέτας κατά των Ρουμάνων, παρενόχληση γυναικών που φοράνε χιτζάμπ ή που έχουν σκούρο δέρμα. Πώς θα προστατευτούν τα παιδιά μεταναστών από τέτοιου είδους αντιδράσεις;

«Τέτοιες συμπεριφορές υπήρχαν και πριν αλλά όχι σε ανησυχητικό βαθμό. Πάντως, υπάρχει μεγάλη πρόνοια και υποστήριξη για τα παιδιά. Ρατσιστικές συμπεριφορές και εκφοβισμός δεν επιτρέπονται», τονίζει, προσθέτοντας ότι «κάθε παιδί υποστηρίζεται για τις μαθησιακές, κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες του».

Κι οι γονείς; Ηδη η οργάνωση όπου εργάζεται έχει προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει μία πρωτόγνωρη κατάσταση μαζί με τους γονείς -κυρίως μετανάστες- των μαθητών. «Τα παιδιά θα είναι εκτεθειμένα σε ότι βλέπουν στην τηλεόραση, θα ακούν συζητήσεις γύρω τους. Κάποια θα έρχονται από το σχολείο με ερωτήσεις ή ανάμεικτα συναισθήματα επειδή φίλοι τους μπορεί να είναι ειδικά επηρεασμένοι ή εκνευρισμένοι ή συγχυσμένοι. Να δίνετε προσοχή σε αυτά που βλέπουν και διαβάζουν να απαντάτε με προσοχή οποιεσδήποτε ερωτήσεις μπορεί να έχουν», τους συμβουλεύει η οργάνωση. Και ακόμη σημαντικότερα: «Να έχετε επίγνωση των αντιδράσεών σας, των επιπέδων του στρες και να προσπαθείτε όσο μπορείτε να μην της μεταδίδετε στα παιδιά. Ισως χρειαστείτε στήριξη για τα δικά σας συναισθήματα … Διαβεβαιώστε ότι θα κάνετε ένα διάλειμμα από τις συζητήσεις και θα ακολουθείτε την καθημερινή σας ρουτίνα».

Κι ο ίδιος; «Δεν μπορώ να προβλέψω με ποιον τρόπο θα επηρεαστώ από τις αλλαγές και ποιες θα είναι αυτές. Προτιμώ να το αντιμετωπίσω τη στιγμή εκείνη», απαντάει ο Πάνος. Αν αλλάξουν οι συνθήκες πολύ θα ζυγίσει τα υπέρ και τα κατά μίας πιθανής μετεγκατάστασης. Πρακτικά θα ήταν δύσκολο να φύγει σε μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα λόγω της γλώσσας, καθώς είναι απαραίτητο να γνωρίζει καλά τη γλώσσα των θεραπευόμενων του. Εκτός αυτού, προσθέτει, «νιώθω σπίτι μου εδώ. Νιώθω ασφαλής και μέρος του».

 «Απογοήτευση και συμπόνοια για όσους ψήφισαν να παραμείνουν»

Το αποτέλεσμα δεν εξέπληξε τη Θάλεια. «Πριν από έξι μήνες ήμουν σίγουρη ότι θα ψήφιζαν την παραμονή της χώρας στην Ενωση, αλλά το τελευταίο διάστημα είχα αλλάξει γνώμη. Μπορεί να ήταν η ενέργεια που εκλάμβανα», εξηγεί. Ή οι έντονες διαφωνίες νέων Βρετανών σε pub στο κέντρο του Λονδίνου.

Γιατί να ψηφίσει ένας νέος την αποχώρηση; «Στην Ελλάδα πέρυσι -κι ας μην ήταν ξεκάθαρο- γιατί ψήφισαν την έξοδο; Και μάλιστα στην Ελλάδα που προφανώς δεν έχει την οικονομία και τη δύναμη της Βρετανίας. Εδώ τουλάχιστον, οι νέοι -όσοι, λίγοι, στήριξαν το Brexit- ψήφισαν πιο λογικά. Και στις δύο περιπτώσεις νομίζω πως υπέρ της εξόδου ήταν νέοι που νιώθουν θυμό κι απλώς τον εξέφρασαν με αυτόν τον τρόπο»

Την ημέρα που ανακοινώθηκε η επικράτηση του Brexit, έλαβε ένα καθησυχαστικό e-mail από το πανεπιστήμιο, King’s College. «Μας διαβεβαίωσαν ότι τα δίδακτρα και οι διαδικασίες έκδοσης βίζας –μόνο- για διεθνείς φοιτητές παραμένουν ως έχουν. Η επιστολή επαναλάμβανε, πολλές φορές, ότι είμαστε παραπάνω από ευπρόσδεκτοι, ότι θα κάνουν ότι μπορούν για να συνεχίσουν να έχουν ένα πολυπολιτισμικό πανεπιστήμιο. Το ίδιο το άτομο που υπέγραφε το τόνιζε σε προσωπικό ύφος», εξηγεί.

«Η δική μου ζωή δεν θα επηρεαστεί γιατί έτσι κι αλλιώς δεν σκόπευα να μείνω εδώ για πολλά χρόνια ακόμα. Αλλά έχω πολλούς έλληνες φίλους μου που δουλεύουν εδώ και θα τους επηρεάσει», δηλώνει. Πολλοί πανικοβλήθηκαν, οι περισσότεροι πάντως, θα παραμείνουν στη Βρετανία, «και μετά βλέπουν».

Ποιος ξέρει τελικά τι αλλαγές θα επιφέρει το αποτέλεσμα; Συγκεντρώνονται υπογραφές για τη διεξαγωγή δεύτερου δημοψηφίσματος στη Βρετανία και σε μία άλλη εκστρατεία ζητούν ακόμα και την ανεξαρτητοποίηση του Λονδίνου! «Δεν λέω ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό», επισημαίνει η Θάλεια, «αλλά δεν ξέρουμε, τελικά, ποιες είναι οι αλλαγές που θα εφαρμοστούν». Σίγουρα δεν συμφέρει τη βρετανική κυβέρνηση να φύγουν ούτε οι φοιτητές, οι εργαζόμενοι, οι πολυεθνικές, «οπότε μπορεί όλες αυτές οι διαδικασίες για την έκδοση βίζας που συζητάμε να μην γίνουν ποτέ ή να γίνουν εντελώς τυπικά», λέει η ίδια. Προσθέτει ότι «αν δεν βρουν κάποια κοινή λύση για τη χρηματοδότηση που λαμβάνει ως κράτος – μέλος η Βρετανία στον εκπαιδευτικό κλάδο και στο πεδίο της έρευνας, λογικά θα πέσει πολύ το επίπεδο των σπουδών».

Τη ρωτάω ύστερα από δύο δημοψηφίσματα, αυτό της Ελλάδας και αυτό της Βρετανίας, ποια είναι η γνώμη της για το ευρωπαϊκό πρότζεκτ και με παραπέμπει σε μία πρόσφατη δήλωση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σουλτς: «Η Ενωσή μας μπορεί να μην είναι τέλεια. Αλλά έχει φέρει 60 χρόνια ειρήνης και ευημερίας και μπορεί να συνεχίσει να το κάνει. Το κλειδί είναι μεταρρύθμιση για νέο όραμα και όχι η διάλυση. Η Ενωση είναι το κοινό μας σπίτι και ένα ιδανικό για το οποίο έχουν αγωνιστεί σκληρά προηγούμενες γενιές». Αρα; «Απογοήτευση και συμπόνοια για όσους Βρετανούς είχαν ψηφίσει να παραμείνουν στην ΕΕ». Αυτό αισθάνθηκε η Θάλεια όταν είδε το αποτέλεσμα.

«Παράξενο κλίμα, λίγο μουδιασμένοι όλοι»

«Το αποτέλεσμα ήταν μία δυσάρεστη έκπληξη που γεννά διαρκώς νέα ερωτήματα και ανησυχίες», λέει η Ασπασία. Εργάζεται στο Λονδίνο, στη Virgin Media, όπου διαχειρίζεται την κινηματογραφική πλατφόρμα. Στη δουλειά της το κλίμα μετά την ημέρα του δημοψηφίσματος είναι παράξενο. «Είναι λίγο μουδιασμένοι όλοι. Δεν εκφράζονται γενικά πολύ ανοιχτά οι Αγγλοι, αλλά υπάρχουν ίχνη μετανοίας και ντροπής», παρατηρεί.

«Ολοι μας απλώς αναμένουμε να δούμε τις επόμενες κινήσεις των πολιτικών και τις συνέπειες, διατηρώντας όσο γίνεται την ψυχραιμία μας», εξηγεί. Ελπίζει ότι οι εταιρείες, τα πανεπιστήμια και οι οργανισμοί οι οποίοι χρειάζονται και λειτουργούν με πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο ανθρώπινο δυναμικό, θα προστατέψουν τα συμφέροντά τους και το δυναμικό τους.

Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι το αποτέλεσμα θα επηρεάσει πρώτα απ’ όλα τους Βρετανούς. «Εμείς είμαστε παρενέργεια της πολυπληθυσμικότητας. Ανησυχώ για το μέλλον των Ευρωπαίων παντού, ο διχασμός θα έπρεπε να είναι ανησυχητικό σημάδι για όλους», τονίζει. Πώς βλέπει η ίδια το ευρωπαϊκό πρότζεκτ; «Ως Ελληνίδα έχω κι εγώ τα παράπονα μου από την ΕΕ όπως και οι Αγγλοι. Και οι Αγγλοι χρησιμοποίησαν τη δύναμη τους να πάνε ένα βήμα παραπέρα. Πολύ πιο παραπέρα απ’ όσο έπρεπε».

Είναι νωρίς ακόμη για να συμπεράνει κανείς κατά πόσον το δημοψήφισμα έχει πυροδοτήσει ρατσιστικά επεισόδια. Ηδη υπάρχουν πολλά τέτοια κρούσματα στη χώρα. Σύμφωνα με την Ασπασία, «θα είναι εξαιρετικά θλιβερό εάν ένα αποτέλεσμα αυτού του δημοψηφίσματος είναι να καταλήξει να “απενοχοποιεί” κατά κάποιο τρόπο και να δίνει φωνή σε ρατσιστικές απόψεις».

Τα αντανακλαστικά των νέων της Βρετανίας, κυρίως του Λονδίνου, είναι έντονα. «Αν η νεολαία που απείχε από την πολιτική, όπως απέδειξε με την απουσία της στο δημοψήφισμα, θέλει να αναλάβει δράση τώρα που το μέλλον της έχει αρχίσει ήδη να χαράζεται τόσο διαφορετικά, θα είναι για αντιδραστικούς λόγους», θεωρεί η Ασπασία, προσθέτοντας ότι τελικά το ίδιο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν αντιδραστικό ως μορφή διαμαρτυρίας προς την κυβέρνηση και την ΕΕ. «Πιστεύω θα ήταν καλύτερα οι νέοι να ήταν κοντά στην πολιτική ήδη και από ενδιαφέρον αντί για αντίδραση».

Μετακόμισε στο Λονδίνο πριν από 16 χρόνια. Ο λόγος; Η μητρόπολη προσφέρει πολλές ευκαιρίες και σε φοιτητές και σε εργαζόμενους. Σήμερα, ουσιαστικά έχει περάσει τη μισή της ζωή στη βρετανική πρωτεύουσα. «Οπότε αισθάνομαι σαν να έχω δύο σπίτια, ένα εδώ και ένα στην Ελλάδα».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News