Ολοι θέλουν να έχουν το δικό τους δωμάτιο. Αυτό ήθελε και ο νεαρός Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Μέχρι να μετακομίσει στο γαλλικό Αρλ -το αποφασίζει σε ηλικία 34 χρονών το 1888- ζει σχεδόν σαν νομάς. Εχει αλλάξει περισσότερα από 30 σπίτια και πέντε – έξι επαγγέλματα, ενώ έχει ζήσει σε τέσσερις χώρες και 21 διαφορετικές πόλεις.

Στην οδό Πλας Λαμαρτίν 2 στο Αρλ πηγαίνει συνειδητοποιημένος. Τέρμα τα ξενύχτια στο Παρίσι. Θα προστατευτεί από τις προκλήσεις (αλκοόλ) της μεγάλης πόλης. Θα ξεκουραστεί, θα θεραπευτεί και θα αφοσιωθεί στην Τέχνη. Και θα βιαστεί να αποτυπώσει αυτό το φρέσκο ξεκίνημα με τον τρόπο που ο ίδιος μπορεί. Θέλει να αποδείξει στον αδερφό του -αυτός του έδωσε λεφτά για το ενοίκιο άλλωστε- ότι έχει αποκατασταθεί η υγεία του. Θα το ζωγραφίσει. Τρεις φορές σε καμβά και άλλες δύο σε σκίτσο.

Το κρεβάτι που πρωταγωνιστεί στο πλάνο είναι μια ένδειξη σταθερότητας. «Τα πουκάμισά του είναι κρεμασμένα και οι πίνακές του καρφωμένοι στον τοίχο. Είναι μία δήλωση για την κατάστασή του. Θέλει να γνωρίζει ο αδερφός του ότι είναι καλά. Βασικά, είναι περήφανος», εξηγεί στο περιοδικό Vogue, η επιμελήτρια τέχνης Γκλόρια Γκρουμ. Αυτό είναι. Το διάσημο «Δωμάτιο» είναι η προσωπική δήλωση του Βαν Γκογκ για την ψυχική του υγεία. Είναι η τελευταία του προσπάθεια να θεραπεύσει τον εαυτό του, προτού παραδοθεί στη βοήθεια των ειδικών, σε ένα κέντρο ψυχικής υγείας δύο μήνες αργότερα, και προτού παραιτηθεί εντελώς από τη ζωή, το 1890.

Πόσο αξίζει αυτή η ιστορία; Η προσομοίωσή της από την Airbnb δέκα δολάρια το βράδυ. Δεν θα γίνεις ο Βαν Γκογκ, δεν θα καταλάβεις την τεχνική του καλύτερα ούτε θα κόψεις το αυτί σου σε μία στιγμή έντονων ενοχών ή ψυχικής παράκρουσης. Θα μπεις όμως στον χώρο του, έστω και ύστερα από 130 χρόνια, ακόμη και αν βρίσκεσαι στο Ρίβερ Νορθ του Σικάγο και όχι στο Αρλ της Γαλλίας. Τα χρώματα είναι ίδια, η τοποθέτηση των λίγων επίπλων είναι πανομοιότυπη, ακόμη και οι πίνακες είναι στη θέση που είχε επιλέξει ο Βαν Γκογκ. Οχι μόνο βλέπεις μέσα από την κλειδαρότρυπα, αλλά ανοίγεις διάπλατα την πόρτα και χώνεσαι κάτω από τα σκεπάσματα.

Εξάλλου, αυτό δεν ζητούν οι καλλιτέχνες όταν δημοσιεύουν τον πιο προσωπικό τους χώρο, το κρεβάτι τους, μέσα από την Τέχνη; Ο Ομπρεϊ Μπίρντσλι ζωγράφισε τον ίδιο κάτω από τα σκεπάσματα. Η διαφορά εδώ είναι ότι, αντίθετα με τον ολλανδό ζωγράφο, ο άγγλος σκιτσογράφος δεν προσποιήθηκε ποτέ ότι το κρεβάτι είναι μία άγκυρα σταθερότητας ή ψυχικής υγείας. Ολα τα τέρατα του ασυνείδητου χορεύουν πίσω από τις μαύρες κουρτίνες που περικυκλώνουν τον άγγλο καλλιτέχνη καθώς αυτός βουλιάζει στο τεράστιο μαξιλάρι του. Το κρεβάτι του είναι ο αισθησιασμός και η σεξουαλικότητα που ορίζουν την ιδιωτική και δημόσια ζωή του. «Μα τους θεούς, δεν βρίσκονται όλα τα τέρατα στην Αφρική», σημειώνει ο εκκεντρικός εικονογράφος και καρικατουρίστας στο πάνω μέρος του σκίτσου του, το 1894.

Fast forward έναν αιώνα μετά. Μία καλλιτέχνιδα παραδίδει αυτούσιο το κρεβάτι της με όλα του τα «τέρατα» -χρησιμοποιημένα προφυλακτικά, χάπια, άδεια μπουκάλια βότκας, λεκιασμένα σεντόνια. Είναι τα ίχνη του «χάους και της παρακμής» -δικά της λόγια- τεσσάρων ημερών στο κρεβάτι που ακολούθησαν έναν χωρισμό. Είτε αυτό είναι τέχνη είτε όχι -για την ίδια η τέχνη πρέπει και να βιώνεται- είναι η ανάγκη μίας προσωπικής ομολογίας.

Ή τουλάχιστον έτσι άρχισε, το 1998, όταν παρουσίασε η βρετανίδα Τρέισι Εμιν το έργο της. Τώρα πια, ύστερα από σχεδόν είκοσι χρόνια, η ίδια ελπίζει ότι ο κόσμος θα το εκλάβει ως «το πορτρέτο μίας νεότερης γυναίκας» και ότι θα συνειδητοποιήσει έτσι το πέρασμα του χρόνου. Τώρα πια η 52χρονη δεν χρειάζεται τις μεθόδους αντισύλληψης. Το έργο πουλήθηκε για 1,54 εκατ. λίρες σε δημοπρασία τον Ιούλιο του 2014.

Αν η Εμιν έδειξε μέσα από την τέχνη της ότι υπέφερε τέσσερις μέρες, η Φρίντα Κάλο έδειχνε μέσα από τις αυτοπροσωπογραφίες της (55 στο σύνολο) ότι υπέφερε καθόλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της. Η  ζωγράφος και φεμινίστρια από το Μεξικό είχε δύο κρεβάτια, καθώς τα σωματικά της τραύματα -αποτελέσματα μίας πολυομελίτιδας, ενός δυστυχήματος και δύο αποβολών- την ανάγκαζαν να περνάει πολλές ώρες ξαπλωμένη.

Το ένα από τα δύο κρεβάτια είχε σκαλισμένο στην ξύλινη οροφή έναν σκελετό. Οπως αποκαλύπτει στο έργο της, όσο εκείνη κοιμάται, ονειρεύεται, αναγεννιέται (βλ. φύλλα δέντρου) o «φύλακας άγγελος» της ξαγρυπνά. Κρατά λουλούδια γιατί, άλλωστε, στο Μεξικό ο θάνατος συμβολίζει τη ζωή αλλά είναι ζωσμένος με εκρηκτικά. Το κρεβάτι για τη Φρίντα Κάλο είναι το όνειρο, κάπου ανάμεσα στη ζωή στο θάνατο.

Στα έργα του Μαγκρίτ είναι λίγο δύσκολο να αντιληφθείς ποια είναι σχέση του με το κρεβάτι του ή με κάθε προσωπικό του αντικείμενο. Ξέρεις ότι η χτένα ή η πίπα είναι μεγάλης αξίας για αυτόν. Αλλά, όπως τα απεικονίζει, όλα τα αντικείμενα της καθημερινότητάς του χάνουν τη σημασία τους (βλ. «αυτή δεν είναι μία πίπα»). «Χάνουν τον κοινωνικό τους ρόλο», όπως είχε πει ο βέλγος σουρεαλιστής στον έμπορο τέχνης όταν του παρουσίασε τις «Προσωπικές Αξίες», το 1953.

Η χτένα, το ποτήρι κρασιού, το βουρτσάκι για το ξύρισμα, το σπίρτο και το σαπούνι έχουν μεγεθυνθεί, το κρεβάτι έχει χάσει τις πραγματικές του διαστάσεις, και ο ουρανός έχει καλύψει τα τοιχώματα του υπνοδωματίου. Με λίγα λόγια, ο ζωγράφος δεν σου αποκαλύπτει ακριβώς τον προσωπικό του χώρο. Σε καλεί να εξιχνιάσεις κι εσύ τον δικό δικό σου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News