Όπως σημείωσε πρόσφατα ο Γιάννης Σβώλος στην Εφημερίδα των Συντακτών (4/8/15), το Φεστιβάλ Αθηνών, επικαλούμενο την έκρυθμη οικονομική κατάσταση, ακύρωσε στις αρχές Ιουλίου σχεδόν όλες τις παραγωγές κλασικής μουσικής και όπερας, χωρίς όμως να κάνει το ίδιο με τις διάφορες συναυλίες λαϊκού τραγουδιού. Μια διάκριση που είναι σε ευθεία αναλογία με τον «αντιελιτισμό» της μεταπολίτευσης που εξόρισε την κλασική μουσική και θεώρησε το ελληνικό τραγούδι ως  κατ’ εξοχήν έκφραση εθνικού μουσικού πολιτισμού, παρά το γεγονός ότι η κύρια διάστασή του είναι χρηστική, προσφέρει δηλαδή απλή διασκέδαση.

Και μπορεί πράγματι ο σύγχρονος ελληνικός βίος να έχει πάρει διαζύγιο από την κλασική μουσική (όπως και από πολλές άλλες σημαντικές όψεις του πολιτισμού), όμως μια σειρά συμπτώσεων είχαν ως – περίεργο – αποτέλεσμα να κινηθεί η Ελληνική όχι η πολιτιστική αλλά η πολιτική ζωή σε ευθεία αναλογία με ένα σημαντικό έργο κλασικής μουσικής.

Συγκεκριμένα, η επανεμφάνιση της τρόικας ως κουαρτέτου, οι επί εξάμηνο δισταγμοί και παλινωδίες της κυβέρνησης για να πάρει τελικά τη δύσκολη απόφαση να υπογράψει το τρίτο μνημόνιο και αμέσως μετά η εκπληκτική ταχύτητα για την ψήφισή του, μου έφεραν στο νου ένα άλλο κουαρτέτο, το τελευταίο κουαρτέτο εγχόρδων του Μπετόβεν (opus 135, No 16), που γράφτηκε το 1826 και αποτελεί το τελευταίο ολοκληρωμένο του έργο.
Στο τέταρτο μέρος λοιπόν (το φινάλε του έργου), που εμπεριέχει πολλές, αριστοτεχνικά δοσμένες, αντιθέσεις τόσο σε επίπεδο δομής, όσο και σε επίπεδο έκφρασης (περιέχοντας ακόμα και την, σπάνια στη μουσική, αντίθεση μεταξύ χιούμορ και σοβαρότητας) ο Μπετόβεν σημείωσε πάνω στην παρτιτούρα ως τίτλο Der schwer gefasste Entschluss (Μια δύσκολη απόφαση). Ο τίτλος συμπληρώνεται με δύο σύντομες φράσεις, που εισάγουν τα δύο μέρη από τα οποία αποτελείται το φινάλε. Το πρώτο από τα δύο είναι αρκετά αργό (Grave ma troppo tratto) και εισάγεται με την ερώτηση: Muss es sein? (πρέπει να είναι αυτό;), ενώ το δεύτερο είναι γρήγορο (Allegro) και εισάγεται με την καταφατική απάντηση: Es muss sein! (πρέπει να είναι).

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σχετικά με το νόημα αυτών των φράσεων και τον ρόλο τους στο έργο. Όμως, αυτό που είναι εντυπωσιακό στην αναλογία μας είναι πως οι ερωτήσεις αυτές σχετίζονται με ένα πραγματικό περιστατικό της ζωής του Μπετόβεν και έχουν σχέση με ένα χρέος (!) που κάποιος πλούσιος φιλόμουσος Dembscher έπρεπε να πληρώσει σε σχέση με ένα έργο του Μπετόβεν. Όταν ένας φίλος του συνθέτη μετέφερε στον Ντέμπσερ την υποχρέωση, εκείνος ρώτησε «Πρέπει να είναι αυτό;) και όταν η συζήτηση μεταφέρθηκε στον Μπετόβεν αυτό είπε «Πρέπει να είναι» και έγραψε έναν χιουμοριστικό κανόνα με αυτά τα λόγια, που περιέλαβε στο φινάλε.
Αλλάζοντας τους ρόλους κάπου 190 χρόνια μετά έχουμε την κυβέρνηση να διαπραγματεύεται αμφιταλαντευόμενη επί εξάμηνο γύρω από το ερώτημα: «Πρέπει να είναι έτσι;» (πρέπει να πληρωθεί το χρέος;) σε αργό ρυθμό (Grave) και μετά έρχεται η σύγκρουση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη Μέρκελ και τον Σόιμπλε που απαντούν «Ja! Es muss sein» και ο πρωθυπουργός παίρνει «μια δύσκολη απόφαση» (Ναι στο τρίτο μνημόνιο, που αποφασίζεται από το κουαρτέτο των «θεσμών») την οποία τρέχει να ψηφίσει σε ρυθμό Allegro.

Θα μπορούσε ακόμα να συγκρίνει κανείς την αβεβαιότητα σχετικά με το τι μέλλει γενέσθαι στην χώρα με το μνημόνιο ΙΙΙ, με την αμηχανία που συνόδευσε το τελευταίο κουαρτέτο του Μπετόβεν (και όλο τον κύκλο). Πράγματι, πρόκειται για έργο δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί, γεμάτο δυσαρμονίες και ασυνέχειες σε σχέση με την κλασική τονικότητα και αρμονία. Όμως, αναλύοντας το έργο ο Αντόρνο, είδε σε αυτά τα χαρακτηριστικά μια άρνηση της τάξης του κόσμου της αστικής κοινωνίας, που οδηγεί στην επιβίωση στοιχείων πέρα από αυτό που θεωρείται αποδεκτό και φυσικό. Έτσι, αυτό το έργο (όπως και τα άλλα τελευταία κουαρτέτα του Μπετόβεν) σηματοδοτεί μία καταστροφή – καταστροφή που φέρει το σπόρο της δημιουργίας νέων μορφών, προαναγγέλλοντας τη νέα μουσική του Σαίνμπεργκ. Ενώ, στην περίπτωση του μνημονίου και της κατάστασης της χώρας παραμένουν στην καλύτερη περίπτωση μόνο οι δυσαρμονίες, οι ασυνέχειες και τα ερωτηματικά.

Ο Κωνσταντίνος Καραλής είναι Χημικός Μηχανικός του ΕΜΠ και Οικονομολόγος από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News