Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες
εκείνων που πεθάναν ή εκείνων που είναι
για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους.
Κ.Π. Καβάφης

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Κορτώ κυκλοφόρησε εν τη απουσία του. Όχι ορφανό και με αμελή πατέρα. Απλώς βγήκε ενόσω εκείνος έλειπε στην Αμερική, προσκαλεσμένος από το Πανεπιστήμιο της Iowa, υπότροφος του εκεί προγράμματος Δημιουργικής Γραφής. Το εν λόγω πρόγραμμα είναι μαζί με εκείνο του Πανεπιστημίου του Missouri από τα πιο δραστήρια παγκοσμίως, με έρευνα στον χώρο. Εν Ελλάδι η «δημιουργική γραφή» μοιάζει όρος εκτός θέματος. Ακόμα αναρωτιόμαστε αν διδάσκεται το γράφειν. Εκεί, καθώς διαβάζουμε, με το ερώτημα ξεπερασμένο, διεθνώς αποδεκτοί συγγραφείς, όπως ο Ορχάν Παμούκ, καλούνται και διδάσκουν.

Ιδιόμορφο μυθιστόρημα, δεν παύει να μας εκπλήσσει. Ποικίλων πηγών μα και ολοκαίνουριο ταυτοχρόνως.

Δύο τρόπους ανάγνωσης του «Επειδή είναι η καρδιά μου» βρήκαμε. Πρώτα τρέχοντας. Το κοινώς λεγόμενον “page-turner”, ελληνιστί «σελιδοσεληνιασμός», αφού δεν το αφήνεις εύκολα. Δεύτερον, αργά, με ρυθμό προσεκτικότερο. Και οι δύο επιτρέπονται, είναι εξίσου απολαυστικοί.

Ο πρώτος, υπαγορεύεται από τον τίτλο. Από το ποίημα του Στίβεν Κρέιν, η προμετωπίδα στο αγαπημένο Βιβλίο της Κατερίνας: «Στην έρημο είδα ένα πλάσμα γυμνό, τερατώδες, που σκυφτό κατάχαμα, κρατούσε στα χέρια την καρδιά του, και την έτρωγε… “Μ’ αρέσει επειδή είναι πικρή, κι επειδή είναι η καρδιά μου”.

Μετά από ένα τόσο δυνατό έργο όπως η Κατερίνα, αναρωτιέται κανείς πώς συνεχίζει ο συγγραφέας της; Η πορεία της συνεχίζεται αναγνωστικά και επί σκηνής. Η Κατερίνα βγαίνει από το βιβλίο της ακόμη κάθε Δευτέρα και Παρασκευή στο θέατρο ΘΗΣΕΙΟΝ και κάθε φορά γίνεται το αδιαχώρητο.

Με τον πρώτο τρόπο ανάγνωσης, συνεχίζουμε μέσω του τίτλου. Ως επάξια συνέχειά της, παρακινδυνευμένα, βρίσκονται αντιστοιχίες ανάμεσα στους ήρωες της Κατερίνας και στο «Επειδή είναι η καρδιά μου». Ο Τάσος της Κατερίνας δείχνει να ευρίσκεται και εδώ. Ο ορθολογιστής, εργατικός χαρακτήρας του Χάρη, πασχίζει να συνεφέρει την γυναίκα του Νόρα μετά τον άδικο θάνατο του αγαπημένου τους παιδιού. Η Νόρα, αντανάκλαση της Κατερίνας, δεν συνέρχεται. Ποιος θάνατος εκλογικεύεται; Πάντα αδιέξοδος, απροσδόκητος και άδικος. Δικαιολογημένα απολύτως, η Νόρα παρανοεί. Όμως ο Χάρης διαφέρει από τον Τάσο· λογικός, αλλά σύρεται στην παράνοια της Νόρας. Η οδύνη της έχει ως πηγή την ακούσια ραστώνη της. Ο Χάρης ενδίδει στον άρρωστο έρωτα για εκείνη, αλλά και στην αγάπη για τον χαμένο τους Άγγελο. Παρανοούν ομού. Το πένθος τους ανίατο· παρασύρονται σε μία σειρά γεγονότων συγκλονιστικών. Ίσως παρακινδυνευμένος ως τρόπος ανάγνωσης, αλλά τον ευχαριστιέσαι.

Ο δεύτερος τρόπος ανάγνωσης είναι πέραν του πολυσυλλεκτικού διακειμενικού θρίλερ. Διαβάζουμε λάου-λάου. Πάει και μονοκοπανιά, ζεστά ζεστά σε ένα βράδυ. Οι σελίδες κυλάνε νεράκι. Θες διαρκώς να δεις τι θα γίνει παρακάτω. Αλλά σιγά-σιγά, λίγο-λίγο σαν φαρμακάκι, απολαμβάνονται οι πηγές της αφήγησής του.

Πρώτη, η ψυχανάλυση. Στον ψυχαναλυτή ανοίγει ο πάσχων τα μέσα του, επισκέπτεται το παρελθόν του και το τρώει με όλη του την πίκρα, το διυλίζει μέχρι να συνέλθει. Το τραύμα των πασχόντων: ο θάνατος του παιδιού τους. Ο Άγγελος, ο οιονεί πρωταγωνιστής, απών. Εμφανίζεται εντός παραισθήσεων, ως βλοσυρό φάντασμα. Το τραύμα δεν ιάται. Η δυαδική τους ψύχωση κυριεύει πρώτα εκείνην, μετά εκείνον.

Ως άλλος Λάζαρος, ο Άγγελος επιστρέφει και «ανασταίνεται» στις φαντασιακές θεάσεις των γονέων του. Αγέλαστος, έχει αντικρύσει τον θάνατο. Δεύτερη πηγή, η Αγία Γραφή! Φανερή στο λεκτικό «από γενέσεως κόσμου» και στην ιστορία «ακόμα κι ο Νώε, ο μόνος που ο θεός ο απηνής της Παλαιάς Διαθήκης έκρινε άξιο να σωθεί, με το που άραξε η Κιβωτός στο Αραράτ, βρήκε την άμπελο, έγινε τούρνα, πέταξε όξω τη μαλαπέρδα, και πήρε στο κυνήγι τις νύφες και τους γιους του να τους γαμήσει». Ο Κορτώ έχει πια βρει τη φωνή, το ύφος και τον δικό του τρόπο να διηγείται ιστορίες. Ενδιαφέρουσα η αντιμετώπιση του θείου από έναν πρώην άθεο, νυν αγνωστικιστή συγγραφέα. Με σεβασμό, με κατανόηση, με ανθρωπιά για τους ήρωές του. Ευρισκόμενοι στο αδιέξοδο και ευρίσκοντες διέξοδο στην παράλογη παρουσία του θείου. Ήρωες όχι θεοσεβούμενοι αλλά ένθεοι φοβούμενοι, γίνονται έρμαιο της ψυχικής διαταραχής. Καβάλα στο συναίσθημα πάνε και ζουν μία δυαδική ψύχωση (Folie à deux). Μήπως κι η θρησκεία ή η οποιαδήποτε πίστη άνευ λογικής αποδείξεως δεν είναι τρέλα; Ωραία θα ήταν να διαβάζαμε και περισσότερα «θείας» προέλευσης κείμενα του Κορτώ. Να δούμε!

Το κοινό παραλήρημα του Χάρη και της Νόρας, ψευδαίσθηση και αυταπάτη, θυμίζει τα νεκρομαντεία των «ορθολογιστών» αρχαίων Ελλήνων. Πίναν, εισπνέαν και νεκρών επιταγές ακολουθούσαν. Το ζεύγος εδώ αγοράζει μανταρίνια. Πείθεται πως τα έφερε το απόν παιδί. Βλέπουν το ίδιο όνειρο και λαμβάνουν κοινές οδηγίες. Να τον αναζητήσουν στον πάλαι ποτέ τόπο διακοπών τους, θα τον βρουν. Η παλαβή συνθήκη αλληλοσυμπληρώνει τις αφηγήσεις τους. Ο Κορτώ ικανά πλάθει τις φωνές τους και καταδεικνύει όμορφα τους δυο δρόμους. Οι απελπισμένοι ήρωές του μπορούν ή να τρελαθούν ή να τρελαθούν αλλιώς, με υπερφυσικές δικαιολογίες και πίστη.

Θεμιτή η λογοτεχνική αξιοποίηση της πίστης, γιατί στην αληθινή ζωή παραμονεύουν θανάσιμες απογοητεύσεις.

Τρίτη πηγή του μυθιστορήματος, ο μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Ο Θραξ μύστης αοιδός, γλυκαίνει τον πόνο του με τη λύρα. Μα λυτρωμό δεν βρίσκει. Κατεβαίνει στον Άδη, την αναζητά στα σκοτεινά δώματα. Ο Πλούτωνας, γητεμένος από τις αρμονίες της λύρας ανάμεσα στους ίσκιους, του τη δίνει. Μόνος όρος: μη στρέψεις το κεφάλι και κοιτάξεις, πριν φθάσετε στο φως. Μα εκείνος, αθεράπευτα ερωτευμένος, μόλις κοντεύουν να διαβούν το μοιραίο σύνορο, στρέφει την ματιά. Η Ευρυδίκη χάνεται. Αυτά λέει ο Βιργίλιος στα Γεωργικά του. Ο Κορτώ αξιοποιεί τον μύθο μέσω της χατζιδακικής μελοποιημένης Ευρυδίκης του Ανούιγ. «Ερωτευμένοι» είναι ο Χάρης και η Νόρα με τον Άγγελο. Οφείλουν, εντός ψύχωσης, να μην ενδώσουν στο φάσμα του. Ενδίδουν. Και εμπλέκονται… Διογένης ο Κύων, δελφικά δελφινο-λογοπαίγνια, αριστοτεχνική μίμηση γλώσσας των παιδιών (ο παραμυθάς Χατζόπουλος της Ντόροθυ Σνοτ;).

Κριτήριο του Ρομαντισμού ήταν η λεγόμενη «πρωτοτυπία» της ιστορίας. Πόσο «νέο» είναι το αφηγούμενο. Αν ακόμα αυτό έχουμε, θα αδικήσουμε το νέο μυθιστόρημα του Κορτώ. Ανατρέχοντας στην αναδιήγηση των μεγάλων οικογενειών που κάνανε οι αρχαίοι τραγωδοί, θα δούμε ότι χιλιοειπωμένους, γνωστούς μύθους πραγματεύονταν. Σημασία είχε όχι τι λέγανε, αλλά πώς. Κατόπιν αυτό έγινε κριτήριο του «ωραίου» για τον Μοντερνισμό. Διάλογος με κείμενα του παρελθόντος, ενσωμάτωση των παλαιών λογοτεχνικών τάσεων. Εκεί έγκειται η πρωτοτυπία και η απόλαυση που προκαλεί το λογοτεχνικό έργο του Κορτώ.

Το εκκλησιαστικό λεξιλόγιο ανατρέπεται. Ο λόγος άλλοτε γητευτικά μακροπερίοδος, άλλοτε αποφθεγματικά κοφτός σαν αφορισμός. Η διέξοδος στο υπερφυσικό οικεία. Ναι, άνθρωποι ακόμη πιστεύουν σε μάγια, τρέχουν σε μέντιουμ, τυλίγουν τρίχες και δένουν κουκλάκια. Μια βόλτα στην Ομόνοια, ένα φυλλάδιο από τους αφρικάνους μάγους της είναι ικανά να μας πείσουν. Η εμμονή με το παρελθόν, ίδιον της εποχής μας. Η παράκρουση, το αλύτρωτο του πένθους, πώς ο ένας δείχνουμε να σιχαινόμαστε τον άλλο, δυστυχώς καθημερινά. Ο Χάρης μοιάζει να μισεί τη Νόρα. Όπως περίπου ένας στους δύο ύπανδρους σήμερα. Γινόμαστε επιθετικοί. Η οργή μας διοχετεύεται σε hate ποσταρίσματα μίσους και σε angry birds. Στην έλευση της παράνοιας, είτε θα δείξουμε κατανόηση συμπλέοντας στην παράνοια, είτε θα χωρίσουμε. Ο Χάρης συμπλέει στην παράνοιά της. Εκείνη αναλύει, αναλύει, όλο στο μηδέν καταλήγει -το σώμα του ξέρει καλύτερα και προχωρά, νοηματοδοτεί εκ νέου με την προσδοκία νέας συνουσίας- αλλά τελικά νικά η δημιουργία της νέας πραγματικότητας από τη γυναίκα, δηλαδή η μανική τρέλα. Και το χαμένο πρόσωπο, ο Άγγελος, μια «ιδανική φωνή κι αγαπημένη» διαρκώς ομιλεί και μες στην σκέψη τον ακούνε δυο μυαλά. Μόνο που στον Καβάφη, οι Φωνές επιστρέφουν για μια στιγμή κι ύστερα «σα μουσική, τη νύχτα, μακρινή» σβήνουν. Ενώ ο Άγγελος; Μένει να διαβάσουμε το βιβλίο. Υπέροχα!

Ο Ηλίας Κολοκούρης σπούδασε κλασική φιλολογία και γλωσσολογία στην Αθήνα. Είναι καθηγητής.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News