Ο Μαρσέλ γεννήθηκε στη Μασσαλία το Νοέμβρη του ’22. Η μαμά του έφυγε από τη Σμύρνη με την καταστροφή και το μωρό κουνήθηκε πολλές φορές στην κοιλιά της στο ταξίδι. Ο Γιάννης έφθασε στην Κύπρο στις αρχές του ’74. Από τη διμοιρία του έμειναν μόνο ελάχιστοι. Ως το Δεκέμβριο που γεννήθηκε η κόρη του η Νίκη, οι συγγενείς του τον θεωρούσαν πεθαμένο. Χρόνια μετά ο πατέρας μου φυλάει ακόμη στο πατάρι την τρυπημένη στολή του αδερφού του. Η Γαλήνη ήρθε με τα δυο της παιδιά από το Βελιγράδι, πουλά κεντήματα και σεντόνια στις λαϊκές, κεντάει και πλέκει κατά παραγγελία. Το σπίτι της καταστράφηκε στους βομβαρδισμούς, εκεί έχασε και τον αδερφό της.

Ανηφορίζω προς το Μπενάκη. Με πέντε ευρώ βλέπεις την έκθεση «Δυο φορές ξένος» , παρακολουθείς την ομώνυμη ταινία-ντοκιμαντέρ, ακούς το παραμύθι «Η Υπόσχεση»  και επεξεργάζεσαι καλύτερα τις δικές σου μνήμες. Οι εκτοπισμοί του περασμένου αιώνα, η προσφυγιά, το ξερίζωμα, ο αποχωρισμός. Χιλιάδες προσωπικές ιστορίες, μάτια γεμάτα δάκρυα όσων απέμειναν, πορείες διωγμένων από την Ελλάδα, την Τουρκία, την Πολωνία, τη Γερμανία, την Ινδία, την Κύπρο, το Πακιστάν, άνθρωποι με χαμένες πατρίδες, διαμελισμένες κοινότητες και οικογένειες, μακριά από τα σπίτια και τις περιουσίες τους.

Η έκθεση είναι καλοδουλεμένη, πυκνή και πλήρης, βασιζόμενη σε ενδελεχή και πολυετή ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα, προσωπικό μεράκι και κόπο των δημιουργών-συντελεστών της. Επιστέγασμα όλου αυτού του εγχειρήματος, το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο «η Υπόσχεση». Κατά τη γνώμη μου είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον κυκλοφορεί αυτή την περίοδο στην αγορά του παιδικού βιβλίου. Κλασικό και ταυτόχρονα διαβολεμένα μοντέρνο, το εικονογραφημένο αυτό παραμύθι είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να εισάγεις ένα παιδί σε τόσο επίπονες και δύσκολες έννοιες που συνθέτουν τη σύγχρονη ιστορία του 20ου αιώνα, στη βίαιη και οδυνηρή διαδικασία δημιουργίας των νέων εθνικών κρατών, στη χειραγώγηση ως πιόνια των ανθρώπων τους.

Γιατί να διαβαστεί το παραμύθι; Όχι μόνο γιατί αποτελεί την παιδική συνέχεια των βιβλίων της Διδώς Σωτηρίου και του Ηλία Βενέζη. Αλλά γιατί σε αυτό αποτυπώνεται με απλότητα η αλλαγή των κοινωνιών και οι επιπτώσεις της στους ανθρώπους, γιατί ένα παιδί στις μέρες μας πρέπει να διδάσκεται και να καταλαβαίνει από νωρίς πως οι αλλοδαποί συμμαθητές ή γείτονές του μπορεί να έχουν στερηθεί το σπίτι τους, τους συγγενείς και τους φίλους τους, πράγμα που φαντάζει αδιανόητο μπροστά στη σιγουριά και την ασφάλεια των περισσότερων.

Η μαγεία του βιβλίου οφείλεται κυρίως στην εικονογράφησή του. Η Ντανιέλα Σταματιάδη πήρε αληθινές φωτογραφίες από τη Σμύρνη του ’22, επενέβη πάνω τους εικαστικά και τις ξαναζωντάνεψε με έναν τρόπο αν όχι μαγικό, σίγουρα συγκινητικό και πρωτότυπο. Κάθε σελίδα της εικονογράφησης ξαναζωντανεύει μια αληθινή παράσταση, μια ιστορία. Προσέξτε τα χρώματα πάνω στα φύλλα, στα φορέματα, τα τοπία, τα νερά της θάλασσας, την προκυμαία, τον ουρανό. Χαϊδέψτε τις σελίδες. Έγχρωμη και παιχνιδιάρα η εικονογράφηση σα τη μνήμη: οι παραστάσεις της, η αρχική τους ουσία αφανίζεται λίγο-λίγο, ξεθωριάζει σιγά-σιγά, αλλά η νοσταλγία, η προσμονή της επιστροφής σε συνθήκες ειρήνης πάντα παραμένει.

Να γεννιέσαι σε ένα μέρος, να γερνάς σε ένα άλλο: αυτό είναι το νόημα της έκθεσης «Δυο Φορές Ξένος». Να αισθάνεσαι πατρίδα σου και τα δυο μέρη. Όχι σα ξένος, αλλά σαν συμπατριώτης. Γιατί πατρίδα είναι και εκεί που ζεις, εκεί που κοπιάζεις να ζήσεις, να ριζώσεις και να βλαστήσεις. Αυτό πρέπει να γίνει το στοίχημα του αιώνα που διανύουμε, αυτή πρέπει να είναι η κεντρική ιδέα της ζωής όλων των παιδιών που σε μερικά χρόνια θα μεγαλώσουν.

Η έκθεση «Δυο Φορές Ξένος» πραγματοποιείται στο Μουσείο Μπενάκη και το βιβλίο «Η Υπόσχεση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ.
 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News