Μπορεί να τέλειωσαν οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ που διαδραματίζονται στη σύγχρονη εποχή, η συγγραφέας της φανταστικής σειράς όμως δεν σταματάει να κάνει τα μαγικά της. Θέλοντας να γεμίσει το κενό που άφησε ο μικρός μάγος, η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ δημιούργησε τα «Φανταστικά Ζώα και πού Βρίσκονται», ταινία που προβάλλεται αυτές τις ημέρες στους κινηματογράφους. Με αυτή τη νέα κινηματογραφική σειρά διακτινίζει το κοινό της στο παρελθόν και καλεί τους θεατές να διερευνήσουν μαζί της τα σκοτεινά χρόνια που είχαν προηγηθεί. Η δράση μεταφέρεται στη Νέα Υόρκη του 1926 με τον Έντι Ρεντμέιν στον ρόλο του Νιουτ Σκαμάντερ, μάγο-ζωολόγου που συλλέγει μέσα στη μαγική δερμάτινη βαλίτσα του απίθανα πλάσματα.

Από πού έρχονται όλα αυτά τα μυθικά τέρατα που κατοικούν στο σύμπαν της Ρόοουλινγκ; Το σίγουρο είναι ότι δράκοι και μονόκεροι παίζουν ένα σημαντικό ρόλο που ξεπερνά τη δημιουργία του κόσμου. Προσθέτουν συμβολικό και ψυχολογικό βάθος στο έργο της, υπενθυμίζοντάς μας παράλληλα ότι βρισκόμαστε σε ένα μαγικό μέρος. Η Ρόοουλιγκ, αναφέρει σε δημοσίευμά του το BBC , έχει αρχειοθετήσει τα φανταστικά ζώα ταυτόχρονα όμως έχει εφεύρει και άλλα, δικά της, δημιουργώντας τελικά ένα σύμπαν στο οποίο κατοικεί ένα μείγμα από «κλασικά τέρατα» (τρολ της νορβηγικής μυθολογίας, Κένταυροι, πλάσματα που ζουν στη θάλασσα και είναι μισοί άνθρωποι μισοί ψάρια), μυθικά όντα από τη σύνθεση διαφόρων λαογραφικών στοιχείων (Bowtruckles, erklings) και δικά της δημιουργήματα.

Μερικά από αυτά τα όντα έχουν τις ρίζες τους στην κελτική και την αγγλική λαογραφία. Είναι πλάσματα μάλλον ήσσονος σημασίας, ζουν σε ρηχά νερά και απειλούν να αρπάξουν τα παιδιά με τα τρομακτικά πράσινα χέρια τους. Γιατί αρέσουν; Μια μάλλον εύκολη εξήγηση είναι ότι έχουν την ανησυχητική εμφάνιση υδρόβιων φυτών που κινούνται μέσα στο νερό και οι γονείς συνηθίζουν να διηγούνται παρόμοιες ιστορίες για να κρατήσουν τα παιδιά τους μακριά από έναν κίνδυνο, έστω κι αν το πιθανότερο είναι να κινδυνεύουν από πνιγμό και όχι από κακόβουλα ξωτικά που ζουν μέσα στο νερό.

Η συντριπτική πλειοψηφία των πλασμάτων της Ρόουλινγκ προέρχεται από την αρχαιότητα. Για παράδειγμα ο Φοίνικας δεν είναι μόνο ένα μυθολογικό πουλί ικανό να ξαναγεννιέται από τις στάχτες του, είναι επίσης ένα ον ιστορικό. Έχει χρώμα κόκκινο και χρυσαφί και είναι ίδιο με το χρώμα του Φοίνικα που αναφέρει ο Ηρόδοτος στις Ιστορίες του από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Ο «πατέρας της Ιστορίας» (όπως χαρακτήρισε τον Ηρόδοτο πρώτος ο Κικέρων) γράφει -συχνά χωρίς περαιτέρω αποδείξεις- ό,τι έχει ακούσει από ανθρώπους που συνάντησε στα ταξίδια του. Για τον Φοίνικα, συγκεκριμένα, είπε ότι είναι ένα ιερό πουλί που ζει στην Αίγυπτο, προσθέτοντας ότι δεν το είχε δει με τα μάτια του παρά μόνο εικόνες του. Και αναφέρεται στην ιστορία που άκουσε για τον Φοίνικα ως «ού πιστά», με άλλα λόγια ως απίστευτη.

Ο ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος ασχολήθηκε επίσης με τον Φοίνικα της Αιγύπτου τον 1ο αιώνα μ.Χ. Στην έρευνά του διαπίστωσε κάποιες διαφωνίες ως προς τη διάρκεια της ζωής του πτηνού (αναφέρει ότι ζει περίπου 500 χρόνια), οι πηγές του όμως συμφωνούν ως προς το ράμφος και το χρώμα του φτερώματός του όπως και στο ότι ήταν ένα πουλί που διέφερε από κάθε άλλο και ήταν αφιερωμένο στον Ήλιο. Εξάλλου, τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Τάκιτος δεν αναφέρουν ότι ξαναγεννιέται από τις στάχτες του αλλά ότι ο νεαρός Φοίνικας μεταφέρει το σώμα του γονέα του σε μεγάλη απόσταση για να το θάψει.

Ένα άλλο φανταστικό ζώο από τη συλλογή του Χάρι Πότερ είναι ο Λουλούκος, ο σκύλος με τα τρία κεφάλια του γίγαντα Ρούμπεους Χάγκριντ, που φυλάει μια καταπακτή σε έναν απαγορευμένο διάδρομο του Χόγκουαρντς (της Σχολής για Μαγείες και Ξόρκια). Ο Λουλούκος δεν είναι άλλος από τον  Κέρβερο, που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία φυλάει την είσοδο του Άδη, ένα σκυλί με πολλά ταλέντα μεν αλλά όχι και με σταθερό αριθμό κεφαλιών. Στη Θεογονία ο Ησίοδος αναφέρει 50 κεφάλια ενώ ο Πίνδαρος και ο Οράτιος τον φαντάζονται με 100 κεφάλια. Μεταγενέστεροι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς μιλούν για τρία κεφάλια ενώ κάποιοι αγγειογράφοι, τον απεικονίζουν με δύο κεφάλια. Ένα ωραίο δείγμα Κέρβερου με τον Ηρακλή και τον Ευρυσθέα υπάρχει σε ένα αγγείο που φυλάσσεται στο Λούβρο.

Ανεξάρτητα πάντως από τον αριθμό των κεφαλιών τους ο Κέρβερος και ο Λουλούκος έχουν κάτι κοινό. Η μουσική μπορεί να αποσπάσει την προσοχή και των δύο τους. Κλείνοντας λοιπόν το μάτι στον μύθο του Κέρβερου, η Ρόοουλινγκ (στο πρώτο της μυθιστόρημα «Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος») βάζει τον Λουλούκο φύλακα στην απαγορευμένη είσοδο, όπου θα οδηγηθούν ο Χάρι Πότερ, ο Ρον και η Ερμιόνη στην αναζήτησή τους για τη φιλοσοφική λίθο. Θα έπρεπε άραγε να αναρωτηθούμε αν τα παιδιά περνάνε τις πύλες της κολάσεως; Το σίγουρα πάντως είναι ότι τα παιδιά υφίστανται δοκιμασίες, όπως οι βασανιστικοί γρίφοι, η έκθεση σε κινδύνους αλλά και ψυχολογικά τραύματα, που δεν είναι ασυνήθιστες στον Κάτω Κόσμο της ελληνικής μυθολογίας.

Παγκόσμια μυθοπλασία

Η φιλοσοφική λίθος έχει τις ρίζες της τόσο στο μύθο όσο και στην ιστορία. Ο Νικολά Φλαμέλ, εξάλλου, ο φίλος του Ντάμπλντορ (είναι ο διευθυντής της Σχολής Χόγκουαρτς για Μαγείες και Ξόρκια)  και εφευρέτης της Φιλοσοφικής Λίθου, είναι πρόσωπο υπαρκτό. Έζησε στο Παρίσι τον 14^ο αιώνα και ήταν γραμματικός, συγγραφέας και έμπορος χειρογράφων και επίπλων. Πολλά χρόνια μετά το θάνατό του ειπώθηκε ότι είχε ανακαλύψει το μυστικό της αιώνιας ζωής. Μεταγενέστεροι συγγραφείς του απέδιδαν αλχημιστικές δεξιότητες αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις για κάτι τέτοιο. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα, ένας παρισινός δρόμος φέρει το όνομά του και ένας άλλος το όνομα της συζύγου του Περνέλ. Κι αυτό όμως δεν ένα είδος αθανασίας;

Οι δράκοι, που εμφανίζονται τόσο σε ευρωπαϊκές όσο και σε ασιατικές μυθολογίες, έχουν πάρει το όνομά τους από την αρχαίο-ελληνική λέξη δράκων. Ο Βασιλίσκος, το τερατώδες φίδι που κατοικεί στην Κάμαρα με τα Μυστικά έχει επίσης όνομα ελληνικό, υποκοριστικό του βασιλιά. Σύμφωνα με τον μύθο ήταν ένα είδος δράκου με τοξικές δυνάμεις που σάρωνε τα πάντα στο διάβα του. Με το θανατηφόρο βλέμμα του μπορούσε να σκοτώσει ακόμα και το πιο μεγάλο ζώο και η ανάσα του αρκούσε για να μαραζώσει και τα πιο ζωντανά δέντρα. Ο Βασιλίσκος είχε μόνο μια αδυναμία που την περιγράφει ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος στην Φυσική Ιστορία του (Naturalis Historia). H νυφίτσας είχε ανοσία στο βλέμμα του και η μυρωδιά της μπορούσε να τον καταστρέψει. Ευτυχώς για τους αναγνώστες της, η Ρόουλινγκ κράτησε τις φονικές ιδιότητές του παρέλειψε όμως το μοιραίο του ελάττωμα.

Οι Κένταυροι είναι ίσως τα πιο αινιγματικά τέρατα του Χόγκουαρτς. Ζουν στο απαγορευμένο δάσος και είναι άμεσοι απόγονοι των Κενταύρων της ελληνικής μυθολογίας που ζούσαν στο Πήλιο αφού όπως γράφει ο Νιουτ Σκαμάντερ στο βιβλίο του «Φανταστικά Ζώα και που βρίσκονται» -δηλαδή η Ρόουλινγκ- «σύμφωνα με μαρτυρίες η καταγωγή τους είναι από την Ελλάδα.»  Οι Κένταυροι της Ρόουλινγκ δεν είναι άγριοι, λάγνοι και μέθυσοι όπως μυθολογούνται τα τερατόμορφα όντα της Μαγνησίας. Ο Φιρέντσε, όπως και οι σύντροφοί του, είναι ευγενής, οφείλει μάλιστα το πάθος του για την αστρολογία και την εκπαίδευση, στον φημισμένο Κένταυρο Χείρωνα, διάσημο αστρολόγο, θεραπευτή και δάσκαλο του Αχιλλέα, του Θησέα και άλλων Ελλήνων ηρώων.

Στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης υπάρχει μάλιστα μια όμορφη τοιχογραφία (έχει μεταφερθεί από το Ερκουλάνουμ, ρωμαϊκή πόλη που απέχει 10 χλμ από τη Νάπολη) που δείχνει τον Χείρωνα ενώ διδάσκει τον Αχιλλέα να παίζει λύρα. Κάθεται στα πίσω πόδια του σαν να είναι σκυλί στηρίζοντας το βάρος του στα μπροστινά του πόδια ενώ με τα χέρια του τραβάει τις  χορδές της λύρας. Είναι μια απεικόνιση που μας υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος είχε στο νου του τα μυθικά τέρατα από την πρώτη στιγμή που άρχισε να γράφει, να ζωγραφίζει και να σκέπτεται.

 Μαγεία και Μεταφορά

Τόσο οι Κένταυροι όσο και τα ξωτικά των νερών είναι ένα μέρος της λαϊκής παράδοσης. Μερικές φορές όμως υπάρχουν ακόμη πιο περίπλοκα είδη και διασταυρώσεις. Ο Ιππογρύπας για παράδειγμα είναι μια σχετικά σύγχρονη δημιουργία, που αναφέρεται σε ένα ιταλικό ποίημα των αρχών του 16ου αιώνα. Αλλά ο γρύπας είναι πολύ παλιότερος αφού τέρατα με κεφάλι και φτερά αητού και σώμα λιονταριού ή αλόγου εμφανίζονται στην ελληνική μυθολογία.

Στα Βουκολικά ή Εκλογές (Eclogae), ένα από τα σημαντικότερα πρώιμα έργα του του Βιργίλιου υπάρχει μια σκηνή στην οποία δεν ισχύει κανένας από τους  συνήθεις κανόνες: «γρύπες θα ζευγαρώσουν με φοράδες», λέει ο ποιητής, «και φοβισμένα ελάφια θα πίνουν δίπλα στο κυνηγόσκυλα».

Ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι η Ρόουλινγκ δεν χρησιμοποιεί μυθολογικά πλάσματα όπως οι σάτυροι και οι νύμφες που εμφανίζονται πολύ συχνά στην ελληνική μυθολογία. (Η Γαλλίδα μάγισσα Φλερ Ντελακούρ που πήγε στη Σχολή Χόγκουαρτς για να πάρει μέρος στο Τρίαθλο της Μαγείας λέει κάποια στιγμή ότι στο Ινστιτούτο Μαγείας Μπομπατόν χρησιμοποιούν νύμφες του δάσους ως  χριστουγεννιάτικα στολίδια αλλά πέρα από αυτό οι νύμφες δεν έχουν κανέναν άλλο ρόλο). Ποιος είναι λοιπόν ο συμβολικός σκοπός των μυθικών πλασμάτων στη σειρά Χάρι Πότερ;.

Ίσως προκαλεί έκπληξη αλλά από τον κόσμο του Χάρι -αν και είναι γεμάτος με εφήβους- το σεξ απουσιάζει. Υπάρχουν μερικά φιλιά, αλλά μέχρι εκεί. Το ερωτικό κυνήγι που αντιπροσωπεύουν οι σάτυροι απουσιάζει παντελώς. Ακόμη και η Νυμφαδώρα Τονκς, που το όνομά της παραπέμπει στις νύμφες, δεν έχει κάτι κοινό μαζί τους εκτός ίσως από την ικανότητα να αλλάζει εμφάνιση (πράγμα που κάνουν συνήθως οι νύμφες στην προσπάθειά τους να αποφύγουν έναν λάγνο σάτυρο και όχι για να πολεμήσουν το κακό).

Άλλα πλάσματα εξυπηρετούν επίσης αλληγορικούς σκοπούς. Σε άλλα έργα (στο έργο του Τόλκιν, για παράδειγμα) τα ξωτικά έχουν πολύ μεγαλύτερους ρόλους από ό,τι στο έργο της Ρόουλινγκ. Τα ξωτικά των σπιτιών της Ρόουλινγκ είναι μια σαφής υπενθύμιση της δουλείας και της υποτέλειας, ομοίως, οι Κένταυροι και οι Γίγαντες που θεωρούνται κατώτεροι από τους ανθρώπους, υποφέρουν από τον έλεγχο που ασκεί στο Χόγκουαρτς η Ντολόρες Άμπριτζ (καθηγήτρια άμυνας εναντίον των σκοτεινών τεχνών). Η παραδοχή της ανθρώπινης ανωτερότητας αντικαθιστά εδώ τον ρατσισμό.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι αν και η σωματική ακεραιότητα του Χάρι Πότερ και των φίλων του κινδυνεύει από δράκους και βασιλίσκους, τα πιο τρομακτικά πλάσματα στο παραμυθένιο σύμπαν τους είναι οι Παράφρονες – πλάσματα που επινόησε η ίδια η  Ρόουλινγκ. Έχουν κάποια ομοιότητα με τα φαντάσματα και τους Μαύρους Καβαλάρηδες από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών αλλά η ψυχολογική και συναισθηματική ζημιά που προκαλούν οι Παράφρονες, διαφέρει, είναι εντελώς δικό τους χαρακτηριστικό. Η συγγραφέας έχει συνδέσει  αυτή τη ζημιά με τη δική της εμπειρία από την κατάθλιψη, υπενθυμίζοντάς μας ότι τα πιο σκοτεινά τέρατα που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν κάποιοι από εμάς κατοικοεδρεύουν στο δικό μας νου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News