Υπάρχουν, σε όλο τον κόσμο, πολιτικά κόμματα που ανεξαρτήτως μεγέθους και εκλογικής επιρροής, στιγματίζουν μια εποχή. Οι ΑΝΕΛ αποτελούν μια τέτοια περίπτωση. Παρά τα μικρά ποσοστά και τη καθοδική τους πορεία από το 2012 μέχρι σήμερα, έχουν δυσανάλογη για το μέγεθός τους σημασία στο πολιτικό μας σύστημα. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον ιδεολογικό τους χαρακτήρα που αντανακλά ευρύτατα διαδομένες αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας. Όμως δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος.

Οι ΑΝΕΛ προέκυψαν επειδή «ζητήθηκαν» από ένα θυμωμένο τμήμα του συντηρητικού ακροατηρίου της ΝΔ, που ένιωσε προδομένο από τη μνημονιακή στροφή Σαμαρά και τη συγκυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ στα τέλη του 2011.

Οργανωτικο-πολιτικά, αυτό το τμήμα του δεξιού ακροατηρίου είχε αρχίσει να διαμορφώνεται πολύ νωρίτερα. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν, επί Ευάγγελου Αβέρωφ, ο παλαιομοδίτικος συντηρητικός αντιπασοκισμός και αντικομουνισμός συνδέθηκε με την υιοθέτηση νέων μορφών μαζικής κινητοποίησης, κυρίως νεανικής. Η οργανωτική εκτίναξη της ΟΝΝΕΔ και της ΔΑΠ–ΝΔΦΚ, ως αντίβαρο στην επιρροή της Αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ στα πανεπιστήμια και τα σχολεία, κινητοποίησε χιλιάδες νέους, οι οποίοι κοινωνικοποιήθηκαν όχι στη βάση φιλελεύθερων θέσεων αλλά παραδοσιακών και παραταξιακών αξιών της ελληνικής Δεξιάς. Οποιος θυμάται τους στίχους εκείνου του ύμνου της ΝΔ του 1982 «σε περιμένω να ‘ρθεις και πάλι», εύκολα αντιλαμβάνεται το αξιακό υπόβαθρο που διαπαιδαγώγησε τον Πάνο Καμμένο.

Στη δεκαετία του ’90 τα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό και στη συνέχεια η «μάχη των ταυτοτήτων» από τη «Δεξιά του Κυρίου» μπόλιασαν πολλούς Νεοδημοκράτες με μια δυνατή δόση ευρωσκεπτικισμού ελληνο-ορθόδοξης προέλευσης. Στα τέλη του ’90 κι ενώ ο φιλελευθερισμός βρισκόταν υπό διωγμό μέσα στη ΝΔ και οι φιλελεύθερες φωνές είτε διαγράφονταν είτε τίθεντο υπό επιτροπεία, ο Καμμένος δεν ήταν μια ακραία φωνή εκεί μέσα, ήταν ο μέσος όρος. Λυπάμαι που θα το πω, αλλά από πλευράς πολιτικής κουλτούρας και αξιών ο Καμμένος και οι ΑΝΕΛ συνιστούν μια ισχυρή (αν όχι την ισχυρότερη) δεξιά συνιστώσα.

Αναμφίβολα, καταλυτικό ρόλο στην ίδρυση των ΑΝΕΛ είχαν οι «Αγανακτισμένοι» του 2011. Μέσα στον εθνικολαϊκιστικό οίστρο των «Αγανακτισμένων», εκκολάφθηκε μια νέα πολιτική ταυτότητα που πήρε συνοπτικά τον όρο «αντι-μνημόνιο». Η κουλτούρα αυτή ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια εθνικολαϊκιστική ρητορική που στη δεξιά της εκδοχή βασιζόταν σε αντιδυτικές φοβίες, φιλορωσικές πεποιθήσεις, νατιβιστικές αντιλήψεις και ελληνο-ορθόδοξες οπτικές (όλες πολύ οικείες στο δεξιό εκλογικό ακροατήριο). Ήταν, πέρα από τα παραπάνω, ένα ύφος και μια συμπεριφορά. Με απλά λόγια ο Καμμένος μπόλιασε τις συντηρητικές αξίες, με τα επιθετικά συναισθήματα των θυμωμένων και αγανακτισμένων της πλατείας. Έτσι γεννήθηκε ένα πολιτικά απειλητικό υβρίδιο.

Τα πράγματα πάντως θα μπορούσαν να είχαν τεθεί υπό έλεγχο εάν δεν είχε πραγματοποιηθεί η επιλογή του ΣΥΡΙΖΑ να συγκυβερνήσει με τους ΑΝΕΛ. Πρόκειται για μια επιλογή της οποίας τις συνέπειες ζούμε μέχρι σήμερα. Ο ΣΥΡΙΖΑ με την επιλογή αυτή όχι μόνο ευτέλισε το αξιακό του υπόβαθρο σοκάροντας όλη την ευρωπαϊκή Αριστερά αλλά επιπλέον έθεσε ένα ευρωσκεπτικιστικό εθνικολαϊκιστικό κόμμα στο κέντρο του πολιτικού συστήματος. Περιφρονώντας στην πράξη τη σημασία της διαίρεσης Δεξιά-Αριστερά προς όφελος του εθνικο-λαϊκιστικού διλήμματος μνημόνιο-αντιμνημόνιο ο ΣΥΡΙΖΑ υπονόμευσε την πολιτική ομαλότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως για πολλά χρόνια αυτή η συγκυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ θα στιγματίζει πολιτικά και ιδεολογικά τη σημερινή ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Με μια λέξη, αποτελεί ντροπή.

Η παρουσία των ΑΝΕΛ λειτουργεί αρνητικά για όλο το κομματικό σύστημα. Οι συνέπειες φάνηκαν σε σειρά θεμάτων με κορυφή το «Μακεδονικό Ζήτημα» ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία πως τώρα τρέμουμε τις επιπτώσεις στα ελληνο-τουρκικά. Το χειρότερο απ’ όλα είναι πως οδηγεί τη ΝΔ σε έναν επικίνδυνο μιμητισμό.

Αισθανόμενη, η αξιωματική αντιπολίτευση, πως οι αξίες που προβάλουν οι ΑΝΕΛ δεν είναι παρά οι αξίες μιας «βαθιάς δεξιάς» που αποτελεί τον πυρήνα και ίσως την πλειοψηφία του εκλογικού της ακροατηρίου ανησυχεί ιδιαίτερα μήπως και υπερφαλαγγιστεί από αυτήν την πλευρά. Έτσι συχνά οι επιλογές της ή το ύφος της δηλώνουν μιας μορφής ΑΝΕΛοποίηση (ελπίζω όχι προχωρημένη).

Με λίγα λόγια, ένα κόμμα μικρό όπως οι ΑΝΕΛ πέτυχε να επηρεάσει καταλυτικά τις δύο πλευρές του πολιτικού άξονα με την παρουσία του. Για το γεγονός αυτό έχουν ευθύνη τόσο η ΝΔ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ. Και τώρα; Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς. Είναι προφανές πως η εκλογική παρακμή των ΑΝΕΛ δεν σημαίνει πως οι ιδέες και το ύφος τους θα εξαφανιστούν από προσώπου γης. Ας ελπίσουμε μόνο, η έξοδος τους από την κυβέρνηση να μην σηματοδοτήσει την αντικατάσταση τους με κάτι άλλο που θα τους μοιάζει. Φτάνει τόση ΑΝΕΛοποίηση!

Και τώρα; Τώρα συνειδητοποιούμε όλοι, «μνημονιακοί» και πρώην «αντιμνημονιακοί», πως η δημόσια σφαίρα απειλείται από τον ανορθολογισμό και τις κραυγές. Ο βαθύς εθνικολαϊκισμός μοιράζει πλέον τα νέα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων και πατριωτισμού. Οποιαδήποτε διαφωνία (από θέματα δημοσκοπήσεων μέχρι αυτό της γενοκτονίας των Ποντίων) μπορεί να εξελιχθεί σε ένα ατελείωτο χορό από ύβρεις, απειλές και θεωρίες συνωμοσίας κάθε είδους. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως δεν κινδυνεύει να μολυνθεί από αυτήν την κατάσταση.

---

* Ο Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News