«Δεν πίστευα ποτέ πως έχουν τέτοιο κύρος οι δικές σου προσταγές, ώστε, αν και θνητός, να ξεπεράσεις άγραφους κι αδιάσειστους νόμους», διαμήνυε η «επαναστάτρια» Αντιγόνη στον άρχοντα Κρέοντα (ταγό των ανθρώπινων νόμων κόντρα και σε εκείνους των θεών), μέσα από τους στίχους του Σοφοκλή.

Αυτή την επανάσταση θα έφταναν να μην την πάρουν στις εκπαιδευτικές αποσκευές τους οι μαθητές Λυκείου των επόμενων γενεών, με βάση την πρόταση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (την οποία, τελικά, μάζεψε το υπουργείο Παιδείας), που ήθελε μετά το τετρατάξιο Γυμνάσιο τις τάξεις του Λυκείου να συρρικνώνονται σε δύο και στη διδακτέα και εξεταστέα ύλη (της Γλώσσας) να περιλαμβάνονται μόνον Έκθεση και Λογοτεχνία.

Ίσως έτσι οι μαθητές να έμεναν με μια νέα, τελείως διαφορετική Αντιγόνη, όπως την οραματίστηκε, ως Σοφοκλής της Νέας Εποχής, ο γκουρού -και του Πρωθυπουργού- Σλαβόι Ζίζεκ, σε εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ στις 3 Ιουνίου του 2012: «Η Αντιγόνη και ο Κρέων είναι εκπρόσωποι της άρχουσας τάξης, που απλώς ερίζουν μεταξύ τους με κίνδυνο να διαλύσουν το κράτος. Είναι σέχτες της άρχουσας τάξης, κάτι σαν το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Ο Χορός, η φωνή του λαού, θα πρέπει να βγει από τον ανόητο ρόλο του σοφού σχολιασμού, να αναλάβει την εξουσία, να τους συλλάβει και να εγκαθιδρύσει τη Λαϊκή Κυριαρχία».

Πέρα από τη διαμαρτυρία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Φιλολόγων, που απλώθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο που ο υπουργός Παιδείας χρειάστηκε να την μαζέψει προτού οδηγήσει σε κατακραυγή, τυχόν κατάργηση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή από τη Β’ Λυκείου, όπως και εκείνη του «Περικλέους Επιταφίου» κατά Θουκυδίδη από την Γ’ Λυκείου δεν θα ήταν παρά δύο ακόμη ενδείξεις στην πορεία «υποβάθμισης, μέρα με τη μέρα και χρόνο με το χρόνο, των ανθρωπιστικών σπουδών», όπως το έθεσε, μιλώντας στο «Protagon», ο συγγραφέας και φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Κώστας Ακρίβος (από τους συντάκτες του εκπαιδευτικού πονήματος «Νεοελληνική Λογοτεχνία»). «Αν αρχίζουμε με τα ίδια μας τα χέρια να βγάζουμε τα μάτια μας. Πώς θα φτάναμε να φανταζόμαστε τους πολίτες στις επόμενες γενιές; Θα ξέρουν μόνον excel και word;»

Τι σημαίνει για τον επόμενο πολίτη η «Αντιγόνη»; «Του μαθαίνει τι είναι γραπτός και άγραφος νόμος. Πάνω σε αυτό χτίζονται οι αξίες της Δημοκρατίας, της Δικαιοσύνης και της τιμιότητας», λέει ο κ. Ακρίβος. «Όσο για τον Επιτάφιο, διδάσκει την έννοια του πολίτη και δίνει την ευκαιρία στον καθηγητή να μιλήσει στην τάξη για την έννοια της ξενοφοβίας και τον τρόπο που υποδεχόμαστε τον ξένο. Η βασική αξία που διδάσκει είναι ο αυτοσεβασμός και πως δεν παρανομούμε από το9 δέος. Ένα εσωτερικό δέος. Καθώς η νομιμοφροσύνη μπορεί να πηγάζει από τον εσωτερικό αυτοσεβασμό, το φόβο, την περηφάνεια και την αξιοπρέπεια, αξίες που κατακτώνται με την παιδία και το διάλογο».

Έχει νόημα να καταλήξουμε, με ανάλογες κινήσεις, «να είναι περιττοί οι φιλόλογοι και οι ανθρωπιστικές σπουδές;», όπως έθεσε το ερώτημα ο Κώστας Ακρίβος. «Να βγάζουμε παιδιά τεχνοκράτες, που να ξέρουν μόνον πώς να μπουν στο Διαδίκτυο;»

Πίσω από την πρόταση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής φαίνεται πως κρυβόταν μία ακόμη από τις περικοπές εκπαιδευτικών δαπανών που φωνάζει «μνημονιακή υποχρέωση». Οι αριθμοί μιλούν: Η μείωση των ωρών κατά τρεις στη Β’ Λυκείου φέρεται να εξοικονομεί 11.304 ώρες και 565 περίπου εκπαιδευτικούς, με τη μείωση των ωρών κατά τέσσερις στη Γ’ Λυκείου άλλες 15.416 ώρες και 770 εκπαιδευτικούς. Με δυο λόγια μιλάμε για εξοικονόμηση κάπου 1.300 θέσεων. Σε αυτή την περίπτωση θα επιβεβαιωνόταν η γερμανική Suddeutche Zeitung πως «η Ελλάδα δεν έχει πλέον την ευθύνη για το παρόν και το μέλλον της». Ή, εν κατακλείδει, όπως το έθεσε και ο σκηνοθέτης Σωτήρης Χατζάκης στο «Protagon», «θα φτάναμε η μνημονιακή υποχρέωση να καταστρέψει την εθνική διαχρονία».

Μέγα λάθος, προσθέτει ο ίδιος, που έχει ξεκινήσει από τη μείωση και απαξίωση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στην εκπαιδευτική ροή. «Αυτό σπάει τη διαχρονία της γλώσσας και του πολιτισμού. Αν χάσουμε τα αρχαία ελληνικά, χάνουμε και τον Παπαδιαμάντη». Η «Αντιγόνη», πιστεύει ο θεατράνθρωπος, «είναι ένας ύμνος στη Δημοκρατία. Η αντίληψη της ύβρεως και η αποθέωση του θάρρους και της τόλμης έναντι του θεσμού, που από το ιστορικό του μέγεθος απαξιώνει την ίδια τη ζωή και τους κανόνες της».

Με προτάσεις, σαν αυτή του εξοβελισμού, κάποτε δεν θα μπορεί ο νέος πολίτης να κατανοεί όχι μόνον την ουσία του έργου του Σοφοκλή – ογκόλιθου για την παγκόσμια δραματουργία και την ευρωπαϊκή σκέψη – αλλά ούτε καν εκείνο το γνωστό, για τον ανίκητο στη μάχη έρωτα, το «Έρως ανίκατε μάχαν». Πάλι καλά που ακόμη προβάλλεται, διαρκώς, η ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο», με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και κάποιοι, νεώτεροι, μαθαίνουν τουλάχιστον την ερμηνεία του εμβληματικού στίχου…

«Σειρά ερωτημάτων έχει απαντηθεί από αυτά τα εμβληματικά κείμενα, την Αντιγόνη και τον Επιτάφιο, ανά τους αιώνες», καταλήγει ο Σωτήρης Χατζάκης

Βέβαια, μπορεί το υπουργείο Παιδείας να κάλυψε την πρόταση εξοβελισμού από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, αλλά αν παρατηρήσει κάποιος το πλαίσιο που οργανώνεται υπογείως η «νέα» εκπαιδευτική πορεία, θα δει πως και οι ώρες διδασκαλίας στο Δημοτικό Σχολείο -για αντίστοιχους ή μνημονιακούς λόγους; – μειώθηκαν κατά μία ώρα, αφήνοντας ξεκρέμαστα τα παιδιά και τους γονείς σε αδυναμία να τα παραλάβουν. Ή την ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών με ειδικές ανάγκες να υφίσταται σκληρές περικοπές. Μπορεί και να φτάνει η κατάσταση να δικαιώνει παλιές ρήσεις του σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου περί «σφετερισμού της πραγματικότητας από τις δυνάμεις του τσίρκου» ή για «τη δύναμη του γελοίου που αυτοκαταγγέλλεται» – και στην περίπτωση της Αντιγόνης και του Επιταφίου.

Σήμερα διαρθρώνει την σκέψη του, μιλώντας στο «Protagon», με άλλα λόγια: «Μην περιμένετε να με βρείτε αντίθετο στην άσκηση του κυριαρχικού δικαιώματος της χώρας. Εξηγούμαι: Πιστεύω ότι τυχόν εξοβελισμός της Αντιγόνης και του Επιταφίου επιβεβαιώνει την αξία της εθνικής κυριαρχίας, εφόσον η εκπαίδευση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπόκειται στην αρχή της επικουρικότητας, δηλαδή δεν είναι αντικείμενο κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά είναι αποκλειστική ευθύνη των κρατών μελών. Φαντάζεστε τι εξάμβλωμα εκπαιδευτικού προγράμματος θα προέκυπτε αν είχαν την ευθύνη της κατάρτισής του οι απαίσιες και πάντα νεοφιλελεύθερες Βρυξέλλες;

»Θα βλέπαμε τότε, πιθανώς, ένα σώμα διδακτέας ύλης σκέτο αχταρμά, που θα περιλάμβανε Σαίξπηρ, Μοντένιο, Γκαίτε, Ντοστογιέφσκι και ασφαλώς Όμηρο, Σοφοκλή και Θουκυδίδη. Πόσο δίκιο θα είχε τότε ο Τραμπ να ζητάει τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης;»

Την ελπίδα του ότι «κάποιοι πατριδοκάπηλοι φασίστες διέσπειραν τις φήμες για την κατάργηση από την εκπαίδευση των Ελλήνων» της «Αντιγόνης» και του «Επιταφίου» εξέφρασε στο παρόν ρεπορτάζ ο – επανειλημμένα – μεταφραστής της τραγωδίας του «Σοφοκλή», συγγραφέας, κριτικός θεάτρου και φιλόλογος Κώστας Γεωργουσόπουλος. Και μας θυμίζει:

«α) Την «Αντιγόνη» και τον «Επιτάφιο» είχε καταργήσει ο Μεταξάς.

»β) Την «Αντιγόνη» και τον «Επιτάφιο» ΔΕΝ αναγνώρισαν τα στρατεύματα κατοχής.

»γ) Την «Αντιγόνη» ανέβασαν το 1917 στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού για την Οκτωβριανή Επανάσταση.

»δ) Την «Αντιγόνη» ανέβασαν στο Γιοχάνεσμπουργκ, μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ, οι καταπιεσμένοι έγχρωμοι και μάλιστα τον Κρέοντα υποδυόταν λευκός ηθοποιός και την Αντιγόνη μαύρη.

»ε) Πριν είκοσι χρόνια στους Δελφούς ο μεγαλύτερος ακόμη και σήμερα εν ζωή διανοούμενος της Ευρώπης Τζορτζ Στάινερ, που είχε γράψει το αριστούργημα «Οι Αντιγόνες» (στα ελληνικά από τις εκδ. Καλέντη), δήλωνε ευθαρσώς ως Κεντροευρωπαίος εμποτισμένος με τα δόγματα του Κράτους Δικαίου του Κρέοντα δεν μπορούσε να κατανοήσει αυτό το «παλαβό κορίτσι»!!». Τυχόν κατάργηση της Αντιγόνης ως μαθήματος στα ελληνόπουλα, συνεχίζει, είναι με τα επιχειρήματα του Στάινερ η λογική της ορθολογικής Ευρώπης, δηλαδή του Σόιμπλε, και ελπίζω να μην είναι δέσμευση της τρόικας».

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος υπερασπίζεται με ανάλογη ζέση και τον Επιτάφιο, «τη βίβλο γενέσως της Δημοκρατικής Πολιτείας, που κάθε φράση του είναι άρθρο του εν ενεργεία ελληνικού και κάθε ευρωπαϊκού Συντάγματος;» Αλήθεια, τι λέει ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη»; Δεν γνωρίζω τα γράμματα που γνωρίζουν οι προτείνοντες, αλλιώς θα τους παρέπεμπα στον Έγκελο, που στηρίζει όλη την επιχειρηματολογία του στην «Φιλοσοφία της Ιστορίας» στο Α’ Στάσιμο της «Αντιγόνης» και στην Ανάλυση του Χάιντεγγερ που επιχειρηματολογεί πάνω στο ίδιο Στάσιμο (είχε δημοσιευτεί παλαιότερα στις «Εποχές», το περιοδικό ύψιστης πολιτιστικής στάθμης του ΔΟΛ, με συντακτική επιτροπή τον Σεφέρη, τον Θεοτοκά, τον Σαββίδη και διευθυντή τον Τερζάκη).

»Η «Αντιγόνη» λοιπόν, 2.500 τώρα χρόνια, αναφέρεται σε αυτό που λέει ο Έγκελος, την σύγκρουση δύο Δικαίων, του ανθρώπινου που εκφράζει κάθε εποχή τις ανάγκες (πολιτικές, οικονομικές, ηθικές, κοινωνικές και πολιτιστικές) μιας συγκεκριμένης πολιτείας και του Δικαίου που υπόκειται σ’ όλα αυτά, της βαθιάς παράδοσης της ανθρώπινης ιστορίας που δεν μεταλλάσσεται, δεν προσαρμόζεται σε συμφέροντα, αλλά εκκινά από μια εσωτερική αναγκαιότητα, μια υπαρξιακή νομοτέλεια, ριζιμιά που καθορίζει τα πλαίσια που διαχωρίζουν τον άνθρωπο εν κοινωνία από την αγέλη που χρειάζεται τη μαγκούρα του τσοπάνη».

Γιατί οι νόμοι της Λογικής δεν εξηγούν τη διαλεκτική, καταλήγει ο συγγραφέας, φιλόλογος και κριτικός θεάτρου. «Ο Κρέων κινείται με τις τέσσερις θεμελιώδης αρχές του Αριστοτέλη, όσο βέβαια 2 και 2 κάνουν 4. Η Αντιγόνη όμως έρχεται από τη φιλοσοφία των προσωκρατικών και του Ηράκλειτου, όπου ζωή και θάνατος δεν συναποκλείονται όπως στην Αριστοτέλεια Λογική του Κρέοντα, αλλά το ένα μεταπίπτει στο άλλο – μέσα στη ζωή είναι ο θάνατος, μέσα σε κάθε θάνατο υπάρχει μέλλουσα ζωή. Αυτό δίδαξε και ο Μαρξ, μαθητής του Έγκελου, μόνον που τη «Λογική» του Έγκελου ο Μαρξ την έστησε με τα πόδια στο έδαφος και όχι με το κεφάλι κάτω».

«Η απαξίωση αυτών των έργων θα ήταν μια ακόμα βαριά ήττα για την Ελλάδα», προσθέτει στη συζήτηση ο κινηματογραφικός και θεατρικός σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης. «Γιατί κάθε ήττα είναι προδιαγεγραμμένη από την έλλειψη πίστης. Πίστη δεν είναι η τυφλή υπακοή σε μια ανεπεξέργαστη και εμμονική ιδέα, αλλά ο λογικός σχεδιασμός και η εξ αυτού βεβαιότητα, πως ο σκοπός που καλούμαστε να υπερασπιζόμαστε κάθε φορά, είναι και λογικός και ηθικός. Και πρέπει να εκτελεσθεί, γιατί δεν πρόκειται να πάει χαμένος. Οι πηγές αυτού του είδους της πίστης, σαν αποτέλεσμα ουσιώδους και αυθεντικής γνώσης, όπως είναι τα δύο έργα, πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Και η πιο μεγάλη και διαχρονικά αναμφισβήτητη επένδυση για την Παιδεία, η οποία, όταν είναι σχεδιασμένη σύγχρονα και αποτελεσματικά στις πραγματικές μας ανάγκες, θα μπορεί να ρυθμίζει και να διαχειρίζεται με ταχύτητα, το κάθε παρόν μας και  το κάθε μέλλον μας».

Όσο για τα ίδια τα έργα; Κατά τον Δήμο Αβδελιώδη, «ο Επιτάφιος είναι το πιο σημαντικό ντοκουμέντο στην παγκόσμια πολιτική και πολιτισμική ιστορία, για το πως διατυπώνεται  με καθαρότητα ο λογικός ιστός και ορισμός του τι ακριβώς σημαίνει Δημοκρατία». Η δε «Αντιγόνη», κατά τον ίδιο, «εκπροσωπεί – σε σχέση με τα αντίστοιχα ανδρικά πρότυπα – την αγαπητική δύναμη και την απλότητα της γυναικείας φύσης, προστατευτικής και αδιάλλακτης στην τήρηση του φυσικού, συμπαντικού και οντολογικού νόμου. Ούτε ο θάνατος αλλά ούτε κι  ο έρωτας μπορεί να την ανακόψει μπροστά στην τέλεση του καθήκοντός της: να αποδώσει τιμή και σεβασμό στο ταπεινωμένο και ανυπεράσπιστο νεκρό ανθρώπινο σώμα, προσδίνοντας έτσι μοναδική αξία, όχι απλά στο καλλιτεχνικής φύσεως επίτευγμα, αλλά στην ιδέα της ελευθερίας της βούλησης  που δίνει νόημα και ταυτότητα στην ανθρώπινη ύπαρξη».

Που να ήξερε ο Σοφοκλής, όμως, ότι η «Αντιγόνη» του θα έφτανε να μιλάει ακόμη και για το σημερινό – και μνημονιακό – παιχνίδι του χρήματος (άραγε, αυτό ενοχλεί;), όταν έγραφε πως «σαν το χρήμα δε φύτρωσε ποτέ στον κόσμο τόσο κακή εφεύρεση», που «γκρεμίζει πόλεις, ανθρώπους ξεσπιτώνει, το φρόνιμο μυαλό πλανεύει και το παρασέρνει στο κακό και στης ντροπής τη στράτα, διδάσκοντας καθετί το πονηρό και την ασέβεια». Μαζί όμως είχε αφήσει, ευχή και κατάρα, για το μέλλον: «Μα και όσοι τα καταφέρνουν, στο χρήμα πουλημένοι, στο τέλος άσχημα το πληρώνουν».

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News