Eχετε νιώσει ποτέ mbuki-mvuki δηλαδή αυτή την ακατανίκητη επιθυμία να βγάλετε τα ρούχα σας ενώ χορεύετε; Iσως λίγο kilig, ένα φτερούγισμα έξαψης όταν μιλάτε σε κάποιον που σας αρέσει; Και τι θα λέγατε για λίγο uitwaaien, μια αναζωογονητική βόλτα κόντρα στον άνεμο;

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Το mbuki-mvuki ανήκει στα Μπαντού, γλωσσική οικογένεια που ενώνει περισσότερες από 400 φυλές της Αφρικής, η kilig είναι λέξη των Ταγκάλογκ, της δεύτερης μεγαλύτερης εθνογλωσσικής ομάδας στις Φιλιππίνες και η uitwaaien είναι λέξη ολλανδική. Και οι τρεις αποδίδουν με ακρίβεια συγκεκριμένες συναισθηματικές εμπειρίες, αλλά δεν υπάρχουν αντίστοιχες λέξεις στα αγγλικά, ούτε και στα ελληνικά. Σύντομα όμως με την βοήθεια του Positive Lexicography Project του Τιμ Λόμας αναμένεται να γίνουν πιο οικείες, στους αγγλόφωνους τουλάχιστον.

Ποιος είναι ο Λόμας; Νυν λέκτορας θετικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου και πρώην τραγουδιστής σε μια μπάντα σκα (μουσικό είδος που γεννήθηκε στη Τζαμάικα στο τέλος της δεκαετίας του 1950), βοηθός νοσηλευτής σε ψυχιατρείο και καθηγητής αγγλικών στην Κίνα, ο Λόμας άρχισε τώρα μια έρευνα προσπαθώντας να φωτίσει πεδία της ψυχής ανεξερεύνητα.

Ο βρετανός ψυχολόγος ετοιμάζει ένα ευρετήριο με το οποίο φιλοδοξεί να συλλάβει τις πολλές αποχρώσεις των καλών συναισθημάτων (μερικά από τα οποία είναι σαφώς γλυκόπικρα), με την ελπίδα ότι θα μπορούσαμε να τις γνωρίσουμε και να τις κάνουμε δικές μας. Οι Εγγλέζοι έχουν ήδη δανειστεί πολλές λέξεις από άλλες γλώσσες όπως για παράδειγμα τη γαλλική λέξη frisson (ρίγος συγκίνησης) και τη γερμανική Schadenfreude (ικανοποίηση από την κακοτυχία των άλλων), υπάρχουν όμως πολύ περισσότερες που δεν έχουν ακόμα θέση στο αγγλικό λεξιλόγιο.

Μέχρι στιγμής ο Λόμας έχει  βρει εκατοντάδες από αυτές τις αμετάφραστες εμπειρίες και, σκεφτείτε, μόλις έχει αρχίσει. Και ελπίζει ότι αν τις γνωρίσουμε θα μας προσφέρουν μια πλουσιότερη και πιο λεπτή κατανόηση του εαυτού μας, διότι όπως λέει στο BBC: «Προσφέρουν έναν πολύ διαφορετικό τρόπο θεώρησης του κόσμου.».

Η έμπνευση για τη δημιουργία αυτού του παγκόσμιου λεξικού συναισθηματικών όρων τού ήρθε για πρώτη φορά όταν άκουσε μια ομιλία για το sisu, την φινλανδική έννοια της «ασυνήθιστης αποφασιστικότητας για την αντιμετώπιση αντιξοοτήτων». Σύμφωνα με τους φινλανδούς ομιλητές, έννοιες όπως «grit» «perseverance»  ή «resilience» (και αντίστοιχα οι δικές μας θάρρος, επιμονή ή ανθεκτικότητα) δεν αρκούν για να περιγράψουν την εσωτερική δύναμη που περικλείει η φινλανδική λέξη. Το sisu δεν μπορεί να μεταφραστεί γιατί δεν υπάρχει μια ακριβής ή εύκολη λέξη που θα μπορούσε να το κωδικοποιήσει.

Προβληματισμένος ο Λόμας άρχισε να αναζητά και άλλα παραδείγματα, διατρέχοντας την ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και ζητώντας από κάθε ξένο που γνώριζε τις δικές του προτάσεις. Τα πρώτα αποτελέσματα του πρότζεκτ αυτού δημοσιεύθηκαν πέρσι  στην Journal of Positive Psychology.

Πολλοί από τους όρους που περιλαμβάνει το λεξικό του αναφέρονται σε συγκεκριμένα θετικά συναισθήματα, τα οποία συχνά εξαρτώνται από πολύ ειδικές περιστάσεις, όπως:

• Desbundar (Πορτογαλικά) – ρίχνω τις αναστολές ενός ατόμου στη διασκέδαση
• Tarab (Αραβικά) – κατάσταση έκστασης προκαλούμενη από τη μουσική
• Shinrin-Yoku (Ιαπωνικά) – η χαλάρωση που νιώθει κάποιος μετά από ένα λουτρό στο δάσος, μεταφορικά ή κυριολεκτικά
• Gigil (Ταγκάλογκ) – η ακαταμάχητη επιθυμία να τσιμπήσεις, να ζουλήξεις και να γαργαλήσεις κάποιον από αγάπη
• Yuan bei (Κινέζικα) – η αίσθηση της τέλειας και πλήρους ολοκλήρωσης
• Iktsuarpok (Ινουίτ, Αλάσκα) – Η προσμονή που νιώθει κάποιος όταν περιμένει κάποιον άλλο και βγαίνει συνεχώς έξω για να ελέγξει αν έχει φτάσει

Άλλοι όροι αντιπροσωπεύουν πιο πολύπλοκες και γλυκόπικρες εμπειρίες, οι οποίες θα μπορούσαν να είναι ζωτικής σημασίας για τη συνολική ανάπτυξη και την άνθησή μας, όπως:

• Natsukashii (Ιαπωνικά) – νοσταλγική λαχτάρα για το παρελθόν, που περικλείει ευτυχία, ακόμη και θλίψη που δεν υπάρχει πλέον
• Wabi-Sabi (Ιαπωνικά) – ένα είδος σκοτεινού, απελπισμένο μεγαλείου με επίκεντρο την παροδικότητα και την ατέλεια της ομορφιάς
• Saudade (Πορτογαλικά) – μελαγχολική λαχτάρα ή νοσταλγία για ένα άτομο, μέρος ή πράγμα που είναι πολύ μακριά στον χρόνο ή στον χώρο είτε μια αόριστη, ονειρική μελαγχολία για κάτι που μπορεί να μην υπάρχει καν.
• Sehnsucht (Γερμανικά) – σκέψεις και συναισθήματα σχετικά με ημιτελείς ή ατελείς πτυχές της ζωής σε συνδυασμό με μια δυνατή λαχτάρα για άλλες ιδανικές εμπειρίες, για άλλες καταστάσεις και επιτεύγματα ζωής, ακόμη και αν είναι ανέφικτες

Εκτός από συναισθήματα, ο Λόμας έχει επίσης  χαρτογραφήσει τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές που θα μπορούσαν να καθορίσουν την ευημερία μας μακροπρόθεσμα και τους τρόπους με τους οποίους αλληλεπιδρούμε με άλλους ανθρώπους:.

• Dadirri (γλώσσα των Αβοριγίνων της Αυστραλίας) – ένας τρόπος να ακούμε τον άλλο, πνευματικός, βαθύς και στοχαστικός που επίσης περικλείει σεβασμό
• Pihentagyú (Ουγγρικά) – στην κυριολεξία σημαίνει «με χαλαρό εγκέφαλο» και περιγράφει ανθρώπους που σκέφτονται γρήγορα και αποτελεσματικά και μπορούν να σκαρφιστούν εκλεπτυσμένα αστεία ή λύσεις
• Desenrascanço (Πορτογαλικά) – να αποδεσμεύει έντεχνα κανείς τον εαυτό του από μια ενοχλητική κατάσταση
• Sukha (Σανσκριτικά) – γνήσια διαρκής ευτυχία ανεξάρτητα από τις περιστάσεις
• Orenda (φυλή των Ινδιάνων Χιούρον στη Β. Αμερική) – η δύναμη της ανθρώπινης θέλησης να αλλάξει τον κόσμο κόντρα σε ισχυρές δυνάμεις όπως η μοίρα

Στην ιστοσελίδα του Λόμας υπάρχουν πολύ περισσότερα παραδείγματα, ενώ επίσης όποιος θέλει έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει και δικά του. Εξάλλου, όπως παραδέχεται ο συγγραφέας, πολλές από τις περιγραφές των λέξεων που προτείνει μέχρι στιγμής δεν είναι παρά μια προσέγγιση της αληθινής έννοιας του όρου. «Το όλο πρότζεκτ είναι ένα έργο σε εξέλιξη και ο στόχος μου είναι να βελτιώνω συνεχώς τους ορισμούς των λέξεων στη λίστα», λέει, δηλώνοντας ανοικτός  σε σχόλια και σχετικές προτάσεις.

Ελπίζει επίσης ότι στο μέλλον άλλοι ψυχολόγοι θα αρχίσουν να διερευνούν τα αίτια και τις συνέπειες αυτών των εμπειριών ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τα συναισθήματα πέρα από τις έννοιες που κυριαρχούν μέχρι στιγμής στην ψυχολογία.

Αλλά η μελέτη αυτών των όρων δεν έχει μόνο επιστημονικό ενδιαφέρον. Ο Λόμας υποθέτει ότι αν εξοικειωθούμε με τις λέξεις και δώσουμε -ίσως για πρώτη φορά- σημασία σε φευγαλέες αισθήσεις που για καιρό αγνοούσαμε, θα μπορούσε να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αισθανόμαστε τον εαυτό μας.

«Τα συναισθήματα που έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε και να ονομάζουμε είναι αυτά που παρατηρούμε, αλλά υπάρχουν πολύ περισσότερα που μπορεί να μην τα έχουμε προσέξει καν. Και νομίζω ότι αν μας δοθούν αυτές οι νέες λέξεις, μπορεί να μας βοηθήσουν να διατυπώσουμε ολόκληρες περιοχές εμπειριών που έχουμε εντελώς αμυδρά παρατηρήσει.», λέει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News