Έχουν κλείσει 500 χρόνια από τον χειμώνα του 1516 που τυπώθηκε στο Βέλγιο η «Ουτοπία» γραμμένη στα λατινικά από τον άγγλο Τόμας Μορ.

Ο συγγραφέας του, που ήταν, αφ’ ενός μεν ιδιαίτερα μορφωμένος και με γνώσεις αρχαίων ελληνικών, αφ’ ετέρου δε μέλος της αγγλικής διοίκησης από νεαρή ηλικία, και έχοντας γνωρίσει αξιοσημείωτους ουμανιστές της εποχής, μεταξύ των οποίων και τον Έρασμο, έγραψε το βιβλίο ευρισκόμενος για διπλωματική αποστολή στις Κάτω Χώρες. Η εκτύπωση του βιβλίου έγινε στη Λουβαίν του Βελγίου υπό την επίβλεψη του Έρασμου και του Πήτερ Γκάϊλς, επίσης ουμανιστή και φίλου του Μορ. Αργότερα διορθώθηκε από τον Μορ και το 1518 ξανατυπώθηκε από τον Φρομπένιους στη Βασιλεία της Ελβετίας με ανατυπώσεις στο Παρίσι και τη Βιέννη.

Ο αρχικός λατινικός τίτλος του βιβλίου ήταν Nusquama – αγγλικά Nowhere, αλλά μετά από επέμβαση μάλλον του Έρασμου επικράτησε η «Ουτοπία», από τις αρχαιοελληνικές λέξεις «ου» και «τόπος», που καθιερώθηκε έκτοτε ως νέα λέξη, υποδηλώνοντας μία ιδεατή κατάσταση, που ναι μεν δεν έχει υπάρξει ακόμα, αλλά μπορεί (υπάρχει ελπίδα) να υπάρξει. Πράγματι στο βιβλίο του ο Μορ (ως λογοτεχνικό πρόσωπο) συναντά έναν άλλο μυθιστορηματικό χαρακτήρα, τον Ραφαήλ, που ήταν –υποτίθεται- ένας από τους συντρόφους του Αμέρικο Βεσπούκι που λίγα χρόνια πριν είχε ταξιδέψει στην Αμερική (άλλωστε από αυτόν πήρε και το όνομά της). Αυτός; Λοιπόν, αποχωρίσθηκε από τους συντρόφους του και, ταξιδεύοντας νοτιότερα από τη Βραζιλία, έφθασε σε ένα νησί, την Ουτοπία. Εκεί συνάντησε έναν κόσμο που ο Μορ περιγράφει ως ιδανικό, εντυπωσιακά αντίθετο από την Ευρώπη του 1500. Έναν κόσμο με θρησκευτική ελευθερία, χωρίς ατομική ιδιοκτησία, με πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους και πολύ καλύτερη κοινωνική θέση των γυναικών (στοιχεία που δεν αναιρούνται από την ύπαρξη άλλων με τα οποία θα διαφωνούσαμε απόλυτα σήμερα, διότι πρέπει ακριβώς να τα συγκρίνουμε με ό, τι θεωρούνταν ως αυτονόητο τότε).

Επίσης, στον πρώτο τόμο του βιβλίου ο συγγραφέας συζητά τρέχοντα θέματα πολιτικής της εποχής, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να κάνει κανείς κριτική στους ηγεμόνες (κάτι συνήθως επικίνδυνο, αν αναλογιστεί κανείς μάλιστα ότι ο ίδιος ο Μορ εκτελέσθηκε από τον Ερρίκο τον 8ο επειδή αρνήθηκε να δεχθεί την εγκατάλειψη του καθολικισμού και τον γάμο του βασιλιά με την Άννα Μπόλεϋν).

Ο Έρασμος, που είχε κάνει και ο ίδιος κριτική της εποχής του με ανάλογο τρόπο στο «Μωρίας Εγκώμιο», δήλωνε θαυμαστής της «Ουτοπίας» την οποία έγραψε κάπου ότι ήξερε απέξω. Μάλιστα, όταν ο Μορ αποκεφαλίσθηκε, τον ονόμασε «άνθρωπο για όλες τις εποχές».

Για όλες τις εποχές ήταν και η ίδια η ιδέα της ουτοπίας, καθώς η αναζήτηση μιας ιδανικής κοινωνίας και πολιτείας σημάδεψε την πολιτική ζωή και ιστορία των 5 αιώνων που ακολούθησαν. Όμως, το κλείσιμο αυτών των 500 χρόνων φαίνεται συμβολικά να κλείνει και τον κύκλο της ουτοπίας στον κόσμο των ιδεών, με κύριο αίτιο τις συνεχείς ακυρώσεις των μεγάλων επαναστατικών προγραμμάτων (η συμπεριφορά των προτεσταντών στα βήματα των καθολικών, όπου πήραν την εξουσία, οι ναπολεόντειοι πόλεμοι μετά τη γαλλική επανάσταση, τα γκουλάγκ μετά την επανάσταση του 17). Παράλληλα, αναπτύσσεται μια αντίθετης κατεύθυνσης πολιτική λογοτεχνία της «Δυστοπίας», με εμβληματικό έργο το «1984» του Όργουελ και πολλά έργα του χώρου της επιστημονικής φαντασίας. Και η κίνηση αυτή χαρακτηρίζει πλέον και μεγάλο μέρος της κινηματογραφικής παραγωγής.

Εδώ διερευνώνται τα αποτελέσματα διαφόρων προβλημάτων της εποχής μας, φθάνοντάς τα στα άκρα, με έμφαση στις πιθανές αρνητικές εξελίξεις που μπορεί να επιφέρει η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, ή η ρύπανση του περιβάλλοντος και οι πόλεμοι με νέα μέσα, χωρίς όμως κάποια χαραμάδα ελπίδας.

Αντίθετα, κατά περίεργη σύμπτωση, ενώ πριν 500 χρόνια ο Τόμας Μορ έγραφε στις Βρυξέλλες για μια ιδανική κοινωνία τοποθετημένη κοντά στην αμερικανική ήπειρο, σήμερα από τα ίδια μέρη μας έρχεται το δημοκρατικό έλλειμμα της ηγεσίας των Βρυξελλών και το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών. Κι αυτά σε ένα οικονομικό περιβάλλον όπου για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια η νέα γενιά θα είναι φτωχότερη από την προηγούμενη – και να μην πούμε για την Ελλάδα…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News