Από μόνη της η ιδέα για τη δημιουργία μίας παράστασης για τις τελευταίες τέσσερις ημέρες στη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη πριν οδηγηθεί στην αυτοκτονία, στην κρεμάλα που έστησε ο ίδιος, είναι γοητευτική. Φλερτάρει όμως έντονα και με την ιδέα του ρίσκου για την ανάγνωση, απόδοση, εκ νέου προσέγγιση της ζωής του και κυρίως των συνθηκών μέσα από τις οποίες, από παραστάτης το φέρετρο του Λένιν, όταν ήταν 21 ετών, μαζί με τον Χικμέτ και γενικός γραμματέας του ΚΚΕ όταν ήταν 28 ετών, βρέθηκε αποκηρυγμένος από το κόμμα του, κυνηγημένος από την KGB, στην εξορία της Σιβηρίας.

Ο Γιώργος Κοτανίδης σκεφτόταν χρόνια να φτιάξει αυτή την παράσταση, την «Ομπίντα» όπως την ονόμασε. Ομπίντα σημαίνει πικρία στα ρώσικα. Ηταν η γεύση που είχε στο στόμα του, στην ψυχή του, σε κάθε κύτταρο του σώματός του ο Ζαχαριάδης πριν κάτσει να γράψει ένα μεγάλο γράμμα στους συντρόφους του και στη συνέχεια αυτοκτονήσει. Μια πράξη ύψιστα πολιτική για τον ίδιο. Ο γνωστός ηθοποιός -που έγραψε το κείμενο και σκηνοθετεί επίσης την παράσταση στο Ιδρυμα Κακογιάννης- θυμάται ότι ονειρεύτηκε αυτή την ιστορική -και για πολλούς ακόμα αμφιλεγόμενη- μορφή όταν επέστρεψε από το Σουργκούτ της Σιβηρίας, τόπο εξορίας του Ζαχαριάδη.

 

Ομως η ζωή του Ζαχαριάδη πάντα τον ιντρίγκαρε, όπως εξηγεί στο Protagon. Aπό τότε που άρχισε να συνειδητοποιεί ότι είναι αριστερός και άρχισε να δραστηριοποιείται πολιτικά. «Υπήρξα μαρξιστής, ανήκα στην οργάνωση ΕΚΚΕ που είχε στόχο να επανασυστήσει το επαναστατικό ΚΚΕ. Είχαμε κάνει focus στον Νίκο Ζαχαριάδη. Ξέρετε, μεγαλώνοντας στη Βόρεια Ελλάδα, άκουγα να βρίζουν το ΚΚΕ και το σύστημα Ζαχαριάδη. Μετά, το 1956 τον καθαίρεσε το ίδιο του το κόμμα και άρχισαν να τον βρίζουν και οι σύντροφοί του. Ολοι μετέθεσαν πάνω του κάθε πιθανή ευθύνη. Ηταν ο αποδιοπομπαίος τράγος. Ο απόλυτος στόχος».

Αντιλαμβάνεται αμέσως κάποιος συνομιλώντας με τον Κοτανίδη ότι ο Ζαχαριάδης είναι για αυτόν κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα πρόσωπο καθοριστικό για την Ιστορία, τη ζωή του οποίου μελέτησε εξαντλητικά. Τον αγαπάει. Διαισθάνομαι πως θέλει μέσα από την «Ομπίντα» να τον δικαιώσει. Αντιδρά. «Δεν κάνω μια αγιογραφία. Εχω  βάλει μέσα στο έργο να τον κατηγορούν για όλα. Όλα. Ακούγονται πολλά στην παράσταση. Eχω προσπαθήσει να μην τον αγιογραφήσω». Κάνει μια παύση και… «όμως ακόμα και μπροστά στον θάνατο είναι τέτοια η στάση που κρατά, ώστε κατά κάποιον τρόπο του αποδίδεται δικαιοσύνη».

Ο Γιώργος Κοτανίδης έκανε επί χρόνια εξαντλητική έρευνα. Διάβασε όσα έχει γράψει ο Ζαχαριάδης, όσα έχουν γραφτεί για αυτόν, έχει συνεχώς δίπλα του τον μικρότερο γιο του, Σήφη Ζαχαριάδη, τον Γιώργο Πετρόπουλο που επιμελείται τα άπαντα Ζαχαριάδη για τις εκδόσεις Καστανιώτη, τον συγγραφέα Αλέξη Πάρνη, αφοσιωμένο φίλο, πιστό στον Ζαχαριάδη που έμεινε πλάι του ως το τέλος.

Η παράσταση αρχίζει τη στιγμή που φεύγει από τη Σιβηρία ο Κώστας Λουλές. Τον είχε στείλει το ΚΚΕ για να μεταπείσει τον Ζαχαριάδη από την απόφαση που τους είχε ανακοινώσει να αυτοκτονήσει αν το κόμμα δεν αναλάβει τις ευθύνες του για τα λάθη που έχει κάνει, αν δεν επανορθώσει. Βλέπουμε τον Ζαχαριάδη στη σκηνή να γράφει στους συντρόφους του το περίφημο «Γράμμα από την άλλη πλευρά», να συνομιλεί με πρόσωπα του παρελθόντος του, κυρίως μέσα από όνειρα που βλέπει. Όλα τα πρόσωπα του παρελθόντος, οι κομβικές στιγμές, αναδύονται στη σκηνή μέσα από τα έργα video art της Κλεοπάτρας Κοραή.

«Θέλησα να μπω στο μυαλό του την ώρα που γράφει αυτό το γράμμα. Να πω πράγματα που είναι η ίδια του η ψυχή. Πήρα σαν βάση το «Γράμμα από την άλλη πλευρά», και πρόσθεσα αυτά που “σκεφτόταν” όταν το έγραφε. Και μετά έβαλα στα όνειρά του όσα έγραψε, τα πρόσωπα που τον αγάπησαν, τα άλλα που τον δίωξαν ανελέητα. Βλέπει σε έναν εφιάλτη ακόμα και τις ολομέλειες του κόμματος που τον καθαίρεσαν και τον διέγραψαν. Ακούει φωνές να τον κατηγορούν», εξηγεί ο Γιώργος Κοτανίδης.

Εχει αφήσει τα μαλλιά του να μακρύνουν. Εχει άσπρα, κάπως μακριά γένια. Φοράει στην παράσταση ρούχα στις αποχρώσεις του μπλε, σαν κι αυτά που φορούσε ο Ζαχαριάδης στην τελευταία του φωτογραφία που διασώζεται από τη Σιβηρία. Στη σκηνή θα υπάρχει και η κρεμάλα με την οποία αυτοκτόνησε «δεν θα τον δούμε να περνάει το σκοινί στο λαιμό του, θα υπάρξει όμως ένα εύρημα θεατρικό. Και φανταστείτε ότι μέχρι να επιτραπεί στον μεγάλο του γιο από τον Γκορμπατσόφ να πάει στην ΚGB και να ανοίξει τα αρχεία του πατέρα του, το ΚΚΕ και η Μόσχα έλεγαν πως είχε πεθάνει από ανακοπή. Εκρυβαν την αυτοκτονία του».

Ο Ζαχαριάδης αρνήθηκε να συμβιβαστεί με τους σοβιετικούς και με την ηγεσία του ΚΚΕ που την θεωρούσε παράνομη πλέον. «Εκανε απόπειρες να αποδράσει, απεργίες πείνας. Ο άνθρωπος αυτός που ήταν επί 25 χρόνια γραμματέας του ΚΚΕ, που πήγε φυλακή, απομόνωση, στο Νταχάου…  Και μετά ακολούθησαν τα 17 χρόνια στη Σιβηρία. Ναι, είναι ένας ήρωας τραγικός. Σκοτώνεται από αυτό που υπηρέτησε με πάθος και πίστη σε όλη του ζωή».

Ο Γιώργος Κοτανίδης διάβαζε, συζητούσε, έγραφε ασταμάτητα. Λέει μάλιστα στο Protagon  ότι έκανε άλλες δυο εκδοχές του έργου μέχρι να καταλήξει στην συγκεκριμένη: στις τελευταίες τέσσερις ημέρες στη ζωή του Ζαχαριάδη. «Με κάποιον τρόπο για μένα άξονας είναι το 1940, όταν επιτέθηκαν οι Ιταλοί στην Ελλάδα και ο Μεταξάς είπε το “όχι”. Τότε ο Ζαχαριάδης από τις φυλακές της Κέρκυρας είχε μεταφερθεί εδώ, στην απομόνωση. Εγραψε  το περίφημο γράμμα με ημερομηνία 31 Οκτωβρίου όπου καλούσε τον ελληνικό λαό να πολεμήσει τον ιταλικό φασισμό, έστω και κάτω από την κυβέρνηση Μεταξά. Η γραμμή της Σοβιετικής Ενωσης ήταν ότι οι κομμουνιστές δεν θα πολεμούσαν με τους ιμπεριαλιστές, γιατί είχαν κάνει το σύμφωνο με τη Γερμανία. Ο Ζαχαριάδης έσπασε αυτή τη γραμμή. Είπε ότι ο πόλεμος είναι πατριωτικός. Για αυτό τον έφαγε η KGB, ήταν ασυμβίβαστος, ανυπότακτος».

Ο Κοτανίδης επαναλαμβάνει συχνά κατά τη διάρκεια της συζήτησης ότι αντιμετώπισε τον Ζαχαριάδη ως ένα πρόσωπο τραγικό. «Σε καμία περίπτωση δεν λέω “πάμε να στήσουμε ξανά το ΚΚΕ του Ζαχαριάδη”. Ολο αυτό το πείραμα χρεοκόπησε». Θέματα ηθικής τάξης διατρέχουν το έργο. Η ηθική ενός αριστερού που αρνήθηκε να συμπράξει ή να συνθηκολογήσει. Μεγάλη κουβέντα σε καιρούς όπου η έννοια της Αριστεράς επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες και στάσεις…

«Σε κάποιο σημείο ο Ζαχαριάδης λέει ότι ο ηγέτης δεν έχει ανάγκη από καμιά ρεκλάμα. Τα έργα του μιλάνε μόνα τους. Δεν έχει αξία να χτυπάς το στήθος σου, να φωνάζεις πόσα χρόνια έχεις στο κόμμα, πόσα χρόνια έκανες φυλακή απαιτώντας αξιώματα. Αυτά πιο πολύ σε υποχρεώνουν παρά σου δίνουν δικαιώματα», λέει ο σκηνοθέτης.

Τον ρωτάω αν πιστεύει ότι μπορεί να αντιδράσει το ΚΚΕ. «Δεν ξέρω πώς μπορεί να αντιδράσει το ΚΚΕ. Αλλά και η Χρυσή Αυγή. Μην ξεχνάτε πως για αυτούς ο Ζαχαριάδης είναι κόκκινο πανί». Εχει ξεχωριστό ενδιαφέρον ότι στην πρεμιέρα της παράστασης το βράδυ της 21^ης Νοεμβρίου, βρέθηκαν πολλοί πολιτικοί: ο Αλέκος Φλαμπουράρης, ο Νίκος Φίλης, ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο Σπύρος Λυκούδης, ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος…

Info
«ΟΜΠΙΝΤΑ», Οι τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη
του Γιώργου Κοτανίδη
21 Νοεμβρίου 2016- 31 Ιανουαρίου 2017
Δευτέρα & Τρίτη στις 21:00
Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206, (ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος, τηλ. 210 3418550

Συνεργαζόμενος σκηνοθέτης: Ιωσήφ Βαρδάκης
Σκηνικά: Πουλχερία Τζόβα
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Video art: Κλεοπάτρα Κοραή
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Μουσική επιμέλεια: Νίκος Γιατράκος
Παίζουν οι ηθοποιοί: Γιώργος Κοτανίδης, Δώρα Χρυσικού, Σπύρος Περδίου

 

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News