Οι ΗΠΑ θα έχουν νέο πρόεδρο από τη νέα χρονιά – ζήτω (;) ο νέος πρόεδρος, να τον χαιρόμαστε.

Η αλήθεια είναι ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι τού εκλεκτορικού σώματος στις ΗΠΑ λάμβανε την ενημέρωσή του για το θέμα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – όπως συμβαίνει, εσχάτως, σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, σε ολόκληρο τον κόσμο. Ομως, κατά πόσο τα «likes», τα «favs» και τα «shares» οδήγησαν τον υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων στον Λευκό Οίκο;

Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του Gallup φέτος, μόλις το 32% των Αμερικανών δήλωσε ότι εμπιστεύεται τα ΜΜΕ προκειμένου να «του δώσουν πληροφορίες με ολοκληρωμένο, δίκαιο και ακριβή τρόπο». Από τη στιγμή που τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης στην άλλη άκρη του Ατλαντικού επέλεξαν την αρνητική κριτική κατά την κάλυψη της εκστρατείας του Τραμπ, εκείνος ανταπάντησε χρησιμοποιώντας τους ιστοτόπους κοινωνικής δικτύωσης για να πείσει τους ψηφοφόρους ότι πρέπει να είναι ο επόμενος πλανητάρχης και να τους κινητοποιήσει να τον ψηφίσουν.

Κατά πόσο ήταν εύκολο όλο αυτό; Μια πρόσφατη μελέτη της Pew έβγαλε ως βασικό αποτέλεσμα ότι η πλειοψηφία των ενηλίκων στις ΗΠΑ -συγκεκριμένα, το 63%- χρησιμοποιούν το Facebook εκτός από το να επικοινωνούν με τους «φίλους» και ως πηγή ειδήσεων. Σύμφωνα με άλλη έρευνα, το 44% των ενήλικων Αμερικανών διαβάζει τις ειδήσεις μέσα από το newsfeed του. Ετσι, είναι πάρα πολύ εύκολο μια ψευδής είδηση να διαδοθεί με ταχύτητα φωτός δίχως να υπάρχει εξακρίβωση για το κατά πόσο η «πηγή» που τη μετέδωσε είναι έγκυρη. Τρανταχτό παράδειγμα οι κατηγορίες για την αντίπαλο του Τραμπ, Χίλαρι Κλίντον και για το επιτελείο της, οι οποίες διαμοιράστηκαν άμεσα και αναδημοσιεύτηκαν σε χιλιάδες προφίλ. Από το ότι «η Χίλαρι έχει δεχτεί δωρεά για την προεκλογική της εκστρατεία 100 εκατ. δολάρια από επενδυτικούς ομίλους και τη Γουόλ Στριτ», μέχρι το ότι «η Κλίντον σχεδιάζει να φέρει στις ΗΠΑ 620.000 πρόσφυγες μόνο στην πρώτη της θητεία, χωρίς κανέναν έλεγχο. Αυτό, θα κοστίσει $400 δισ.». Ναι, πολλοί γέλασαν όταν τα διάβασαν στο facebook ή στο twitter, ανάμεσα σε ποστ φίλων με χαριτωμένες κουκουβάγιες που κάνουν σκι ή παιδιά που τους λέει η μάνα τους να πάρουν ζακέτα όταν βγουν από το σπίτι. Υπάρχουν, όμως, και πάρα πολλοί που πείστηκαν από αυτές τις ειδήσεις που, αν και ήταν παραμύθια με δράκους, διαμόρφωσαν τη δημόσια κοινή γνώμη.

Ο Εντ Βάσερμαν, καθηγητής Ψυχολογίας και επικεφαλής του τμήματος Δημοσιογραφίας τού Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, σημείωσε: «Ο Τραμπ ήταν σε θέση να πάρει αυτό το μήνυμα. Παρατηρήσαμε μια τεράστια επιρροή Μέσων, που δεν είχαν πραγματική υπόσταση. Από την άλλη, τα Μέσα που μίλησαν βασιζόμενα στην αρχή της διασταύρωσης της είδησης δεν είχαν και τόση επιρροή», συμπλήρωσε.

Πολλές τέτοιες ειδήσεις-απαύγασμα τερατολογίας εμφανίστηκαν στο Facebook και τις «κατάπιαν» πάρα πολλοί. Σε αυτό βοήθησε και ο αλγόριθμος που χρησιμοποιεί για τη ροή των ειδήσεων το συγκεκριμένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, ο οποίος είναι συντονισμένος για να παρουσιάζει στους χρήστες του εικόνες και λόγια που θέλουν να βλέπουν. Σου αρέσει να διαβάζεις ειδήσεις για γρήγορα αυτοκίνητα και όμορφες γυναίκες; Το «φίλτρο» που έχει ο αλγόριθμος του Facebook θα σου εμφανίζει τέτοιες, σχετικές ειδήσεις. Και αυτό συμβαίνει χωρίς διακρίσεις μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας ή μεταξύ αλήθειας και ψεύδους. Γι’ αυτόν τον λόγο επινοήθηκε και η φράση: η «φούσκα των φίλτρων», από τον ακτιβιστή Ελι Πάρισερ, η οποία χρησιμοποιήθηκε στο μπεστ σέλερ που κυκλοφόρησε ο ίδιος, το 2011, υπό τον τίτλο «The Filter Bubble: What the Internet Is Hiding From You» (H φούσκα των φίλτρων, τι κρύβει το Διαδίκτυο από σας). Στο συγκεκριμένο βιβλίο, ο Πάρισερ προβλέπει τα αποτελέσματα που θα μπορούσε να έχει η φούσκα των φίλτρων για τη δημοκρατία.

«Σε τελική ανάλυση, η δημοκρατία λειτουργεί μόνο αν οι πολίτες είναι σε θέση να σκέφτονται πέρα από το στενό, ατομικό τους συμφέρον. Αλλά για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε μια κοινή άποψη για τον κόσμο στον οποίο συζούμε. Πρέπει να έρθουν σε επαφή με τη ζωή, τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων και τις επιθυμίες όλων. Τα φίλτρα όμως, (των σόσιαλ μίντια) που αποτελούν πλέον καθημερινότητα, μας ωθούν ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση: δημιουργούν, δηλαδή, την εντύπωση ότι το στενό ατομικό μας συμφέρον είναι το μόνο που υπάρχει γύρω μας. Και ενώ αυτό αποδεικνύεται ο πιο επιτυχημένος τρόπος για να ωθήσει κανείς το ανθρώπινο είδος να καταναλώνει on-line, δεν είναι σίγουρα κατάλληλος για να ωθήσει τους ανθρώπους να παίρνουν σωστές αποφάσεις από κοινού και να διαχειρίζονται συλλογικά θέματα», ανέφερε το βιβλίο.

Συνεπώς, αν κάποιος μοιράζεται την ιστορία ενός πολιτικού που ταιριάζει στα θέλω σας όπως αποτυπώνονται μέσω Facebook, αλλά -λεπτομέρεια- αυτή είναι ψευδής, θα εμφανιστεί στο newsfeed σας. Βέβαια, πιθανώς να σας εμφανιστούν κι άλλες ειδήσεις που θα καταρρίπτουν αυτό που διαβάσατε, αλλά μπορεί και να μην τις δείτε. Ή, ίσως, να συνεχίσετε να πιστεύετε την πρώτη είδηση που διαβάσατε, που μπορεί να την έχει γράψει ο… Αίσωπος! Ταυτόχρονα, είναι έτσι στημένο αυτό το φίλτρο, όπου ο αλγόριθμος μπορεί να επιλέγει να μη σας παρουσιάζει διάφορα διεθνή γεγονότα από τα οποία θα μπορούσατε και να ενημερωθείτε σωστά, αλλά και να «πλάσετε» την ειδησεογραφική κοσμοθεωρία σας, αποκομίζοντας μια ολοκληρωμένη άποψη για το τι πραγματικά συμβαίνει. Ετσι, εάν οι ειδήσεις που διαβάζετε μέσω facebook παρουσιάζουν ανίκανη τη Χίλαρι, στο τέλος είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτό θα πιστέψετε. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τον καθηγητή επικοινωνίας Κρις Ουέλς, του πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, «ο Ντόναλντ Τραμπ ελέγχει ένα υβριδικό μιντιακό σύστημα, συνδυάζοντας δημόσιες εκδηλώσεις και μηνύματα σε Facebbok και Twitter που ωθούν τους υποστηρικτές του να διαδίδουν τον λόγο του και να δημιουργούν νέες ιστορίες στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης».

Ο ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, θέλοντας να αντικρούσει τις παραπάνω κατηγορίες, είπε χαρακτηριστικά, το βράδυ της Πέμπτης – κατά τη διάρκεια ομιλίας του σε τεχνολογικό συνέδριο στην Καλιφόρνια: «Τρελό να το πιστεύει αυτό κάποιος. Η αντίληψη πως το Facebook επηρέασε τις εκλογές, με οποιονδήποτε τρόπο, είναι αρκετά τρελή ιδέα. Οποιος το πιστεύει αυτό νομίζω πως δεν έχει αντιληφθεί το μήνυμα που προσπάθησαν να στείλουν σε αυτές τις εκλογές οι υποστηρικτές του Τραμπ. Γιατί πιστεύετε ότι οι ψευδείς ειδήσεις αφορούν μόνο τη μία πλευρά κι όχι την άλλη;»  Σωστό. Αλλά όποιος και να γινόταν πρόεδρος, τα ίδια θα γράφαμε, Μαρκ. Ο Ζάκερμπεργκ υποστήριξε ότι «οι άνθρωποι που είναι έξυπνοι είναι ικανοί να ξεχωρίσουν την αλήθεια από το ψέμα, και παρά τις δικές μας προσπάθειες για να κατεβάσουμε τις ψευδείς ειδήσεις από το Facebook θα πρέπει και οι ίδιοι να βασίζονται στη δική τους αντίληψη». Το Facebook, λοιπόν, αν και φιλοξενεί ειδήσεις, δεν φαίνεται διατεθειμένο να αναλάβει την ευθύνη για αυτόν τον ρόλο και αρνείται να παραδεχτεί ότι ενεργεί ως άτυπος ειδησεογραφικός οργανισμός. Ο CEO του κολοσσού του κοινωνικού δικτύου, είχε δηλώσει τον Αύγουστο: «Είμαστε εταιρεία τεχνολογίας. Δεν είμαστε ενημερωτικό Μέσο. Οταν μιλάμε για μια ειδησεογραφική εταιρεία, υπάρχουν άνθρωποι που παράγουν περιεχόμενο και εκείνοι που το επεξεργάζονται, αυτοί όμως δεν είμαστε εμείς», είπε. «Εμείς υπάρχουμε για να προσφέρουμε τα εργαλεία για την επιμέλεια των ειδήσεων ώστε να αποκτήσετε την εμπειρία που θέλετε και να συνδέεστε με τους ανθρώπους, τις επιχειρήσεις και τα  ιδρύματα που θέλετε».

Σήμερα, αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, οι κατηγορίες από πάρα πολλούς συνεχίζονται και συμπυκνώνονται στο ότι το Facebook επηρέασε το εκλογικό αποτέλεσμα μέσω των φίλτρων του και των ειδήσεων που προβλήθηκαν μέσα από αυτό. Σε δήλωσή του, ο εκπρόσωπος του Facebook ανέφερε: «Το Facebook πράγματι έπαιξε ρόλο σε αυτές τις εκλογές, αλλά όχι αυτόν που του αποδίδουν. Αποτέλεσε, απλώς, έναν ακόμα τρόπο για να λάβουν τα άτομα διάφορες πληροφορίες που υπήρχαν διασκορπισμένες στον ιστό. Επιπλέον, όμως, αποτέλεσε κι έναν ακόμα τρόπο για να συνδεθούν οι άνθρωποι με τους διάφορους δυνητικούς ηγέτες, αλλά και να εκφράσουν την πολιτική τους άποψη».

Τον Μάιο του 2016, ένας πρώην εργαζόμενος του Facebook αποκάλυψε ότι η ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης συχνά παραλείπει να συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένες πολιτικές ειδήσεις από το «προτεινόμενο» περιεχόμενο που εμφανίζεται στη σελίδα, όπως ανέφερε σε δημοσίευμά του το πρακτορείο ειδήσεων Reuters, επικαλούμενο αναφορές της ιστοσελίδας Gizmodo. Συγκεκριμένα, ένας πρώην δημοσιογράφος που εργαζόταν στο Facebook -το όνομα του οποίου δεν δημοσιοποιήθηκε- δήλωσε στο Gizmodo ότι οι εργαζόμενοι στην εταιρεία «παραλείπουν εσκεμμένα και συστηματικά να ανεβάζουν ειδήσεις που ενδιαφέρουν αναγνώστες του συντηρητικού χώρου», σύμφωνα με το Gizmodo, ενώ προσθέτουν άλλες ειδησεογραφικές ιστορίες στα «προτεινόμενα». Εκπρόσωπος του Facebook δήλωσε στο Reuters ότι υπάρχουν «αυστηρές κατευθυντήριες οδηγίες» προκειμένου να επικρατεί ουδετερότητα στο θέμα των ειδήσεων και τόνισε ότι στις οδηγίες αυτές δεν αναφέρεται πουθενά η απαγόρευση συγκεκριμένων ειδησεογραφικών κειμένω.

Ομως, μόνο το Facebook μπορεί να βοήθησε -αν το έκανε αυτό- τον Τραμπ να κερδίσει στις εκλογές; Οχι, βέβαια. Και το twitter τού έδωσε τη δυνατότητα να έχει διαρκή πρόσβαση στους ψηφοφόρους. Εντάξει, και η Κλίντον είχε τους λογαριασμούς της στα σόσιαλ μίντια, αλλά δεν ήταν τόσο «επιθετική», όσο ο αντίπαλός της. Ο Τραμπ, με σχεδόν 14 εκατ. ακόλουθους, είχε τη δυνατότητα να καθορίζει την ατζέντα, να ανοίγει κύκλους συζητήσεων και να μεταδίδει τα «εμπρηστικά» μηνύματά του. «Δεν έχει υπάρξει πιο αποτελεσματική λειτουργία του twitter από την προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ», υποστηρίζει ο Εντ Βάσερμαν, που ανέφερα πιο πάνω.

Οι μετοχές του twitter ενισχύθηκαν κατά 4,1% την Τετάρτη, σε μία… αναγνώριση του ρόλου του στην εκλογική διαδικασία, αλλά αυτό δεν είναι καλό για την εταιρεία. Οσο μεγαλύτερος γινόταν ο αριθμός των ακολούθων του Τραμπ, τόσο περισσότερο αυξάνονταν οι ρατσιστικές προσβολές και τα σχόλια μισογυνισμού των υποστηρικτών του, προκαλώντας προβληματισμό στην εταιρεία. Το βασικό ζήτημα ήταν ότι το twitter δεν μπορούσε να πολεμήσει αυτές τις περιπτώσεις. Αν στην εξίσωση βάλετε και τα τρολ που μπορεί να έχει ο κάθε υποψήφιος, μπορείτε να φανταστείτε τι πλύση εγκεφάλου έγινε στους ψηφοφόρους. Και αυτό δεν το εικάζω εγώ, νυν και πρώην υπάλληλοι του Facebook αποδέχονται την επιρροή που έχει το συγκεκριμένο μέσο. Ο Μπόμπι Γκούντλεϊτ, σχεδιαστής του Facebook, από το 2008 έως το 2012, σύμφωνα με τα όσα έγραψε στο LinkedIn, δήλωσε πως το newsfeed του Facebook είναι υπεύθυνο για την τροφοδοσία «άκρως κομματικού περιεχομένου, το οποίο συνετέλεσε στην ανάκαμψη των ποσοστών δημοφιλίας του Ντόναλντ Τραμπ. Το newsfeed είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να ελκύει τον χρήστη», έγραψε ο Γκούντλεϊτ. «Κι όπως καταλάβαμε σε αυτές τις εκλογές, η βλακεία είναι εξαιρετικά ελκυστική».

Σε αυτό, δεν έχει καθόλου άδικο. Την ίδια ώρα, όμως, το Facebook συνεχίζει να υποστηρίζει ότι δεν είναι ΜΜΕ, αλλά μία εταιρεία τεχνολογίας. «Δεν μπορούμε να διαβάζουμε και να τσεκάρουμε τα πάντα», λέει ο επικεφαλής της ροής ειδήσεων. «Αυτό που κάνουμε είναι να δίνουμε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επισημαίνουν τα λάθη, στηριζόμαστε στην κοινότητα για να αναφέρει τέτοιου είδους περιεχόμενο», συμπλήρωσε ο ίδιος, νίπτοντας τα χέρια του.

Το αν ο Τραμπ έγινε πρόεδρος μέσω των κοινωνικών δικτύων, δεν μπορεί να αποδειχτεί, δεν είναι ένα μέγεθος μετρήσιμο. Κάποιος, επίσης, μπορεί να αντιτείνει ότι όλα όσα διαβάσατε παραπάνω αποτελούν θεωρίες συνωμοσίας και αστικούς μύθους για να πληγεί το κύρος του Τραμπ – τα οποία έτσι κι αλλιώς ανθούν στα σόσιαλ μίντια. Και έτσι, θα αποσπάσει πάρα πολλά «likes»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News