Ακόμα κι αυτοί που δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με την ποίηση και ίσως να μη γνωρίζουν καν ποιος ήταν ο Βάρναλης έχουν ακούσει ή διαβάσει κάπου τους στίχους «Αχ πού ‘σαι νίοτη που ‘δειχνες πως θα γινόμουν άλλος».

Στίχοι που έχουν εμπνεύσει και βάλει σε σκέψεις πολλούς συνανθρώπους μας. Κι εγώ όταν τους ξαναδιάβασα στα… πατημένα 30 ‒στο σχολείο ομολογώ ότι μου φαινόντουσαν αδιάφοροι‒ αισθάνθηκα κάθε λέξη σαν ένα ηχηρό ράπισμα που μου υπενθύμιζε πως… αλλού γι ‘αλλού ξεκίνησα κι αλλού βρίσκομαι.

Τι είναι όμως αυτό που μας κάνει να αισθανόμαστε θλίψη όταν νοσταλγούμε και να αποτυγχάνουμε παταγωδώς όταν προσπαθούμε να ξαναζήσουμε στιγμές από το παρελθόν; Γιατί κάθε φορά που φέρνουμε στο μυαλό μας εικόνες από τα περασμένα ‒ακόμα και άσχημες εικόνες‒ μας μένουν σαν επίγευση μια γλυκιά νοσταλγία κι ένα χαρούμενο συναίσθημα;

Επιστημονικά έχει αποδειχτεί ότι η μνήμη του εγκεφάλου δεν λειτουργεί όπως το βίντεο ή η φωτογραφία. Κάθε φορά που ανακαλούμε κάτι στη μνήμη μας, κάποιες λεπτομέρειες μας διαφεύγουν ή είναι αλλαγμένες ανάλογα με τα θέλω μας ή το υποσυνείδητό μας. Αν συγκεντρώσετε 3-4 ανθρώπους που έζησαν την ίδια στιγμή μαζί, στον ίδιο χώρο, την ίδια εμπειρία και τους ζητήσετε να περιγράψουν τι θυμούνται θα προκύψουν πάμπολες ασυμφωνίες. Κι είναι πολύ πιθανόν στις αναμνήσεις αυτών των ανθρώπων να έχουν παρεισφρήσει και γεγονότα που δε συνέβησαν ποτέ στην πραγματικότητα αλλά το άτομο που θυμάται θα ήθελε να είχαν συμβεί.

Αυτή είναι μια βασική ιδιότητα του εγκεφάλου που κάνει τις αναμνήσεις να μοιάζουν πιο γλυκιές, πιο όμορφες και προπαντός πιο ελκυστικές από το παρόν και το μέλλον. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι πως οι αναμνήσεις δεν γεννούν καινούρια συναισθήματα εκτός από αυτό της νοσταλγίας.

Όταν φέρνουμε στο μυαλό μας μια σκηνή από το παρελθόν, δεν την ξαναζούμε συναισθηματικά τόσο έντονα γιατί λείπει το στοιχείο της αβεβαιότητας. Ξέρουμε τι έχει συμβεί και τι επακολούθησε. Αυτή η σιγουριά επομένως δίνει μια πιο όμορφη νότα στις αναμνήσεις και αφαιρεί τον φόβο που προκαλεί το άγνωστο.

Παρόλ’ αυτά οι περισσότεροι άνθρωποι όταν αναπολούν στιγμές που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους διακατέχονται κι από μια αίσθηση ανεκπλήρωτου πόθου. Γιατί κοιτώντας πίσω αντιλαμβάνονται πως δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τα όνειρα που τότε τους γέμιζαν με αυτοπεποίθηση και σιγουριά για το μέλλον.

Όπως είχε πει κάποτε κι ο Μάνος Χατζιδάκις: «Πάντα ο άνθρωπος θα πιστεύει πως τα όνειρά του θα δικαιωθούν αλλά και πάντα θα αγνοεί πως ο ίδιος καταστρέφει τα όνειρά του». Αυτή η αίσθηση πως πάντα κάτι από το παρελθόν μένει ανεκπλήρωτο μας οδηγεί στην αέναη αναζήτηση για ολοκλήρωση και δικαίωση. Κι ίσως εκεί να κρύβεται και το μυστικό του απεγκλωβισμού από τις δαγκάνες του παρελθόντος. Πρέπει να συμφιλιωθούμε με την ιδέα ότι τα όνειρα των παιδικών και νεανικών μας χρόνων είναι αδύνατο να εκπληρωθούν στο ακέραιο γιατί είναι μπολιασμένα με αρκετή δόση ρομαντισμού και υπερβολής που πηγάζουν από την απειρία της νιότης.

Τα όρια ανάμεσα στη φαντασία και το όνειρο που θέτουν στόχους για το μέλλον είναι δυσδιάκριτα για τον νέο άνθρωπο. Μόνο όσο περνάνε τα χρόνια γίνονται πιο ορατές οι γραμμές και οι διαφορές τους, με αποτέλεσμα κάθε προσπάθεια να ταυτιστεί το παρόν με τη ζωή που χαράχτηκε στα όνειρα του παρελθόντος να είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Οι αναμνήσεις δεν είναι μέσο αναζήτησης της ευτυχίας όσο κι αν προσφέρονται για απόδραση από την καθημερινότητα. Όσο πιο πλούσιες και γλυκιές είναι τόσο πιο δύσκολη μοιάζει η προσαρμογή στο «τώρα». Γι΄αυτό και η σύγκριση μιας παιδικής χαράς, μιας αλάνας ή του 6ου ορόφου στο ΜΙΝΙΟΝ τα Χριστούγεννα απέναντι σε ένα γραφείο γεμάτο χαρτούρα ή σε ένα μικρό δυάρι πηγμένο στις σκοτούρες και τα άγχη είναι άδικη και θα έχει πάντα προκαθορισμένο νικητή.

Ας είμαστε λοιπόν ευγνώμονες για τις ευχάριστες αναμνήσεις του παρελθόντος κι ας μη χάνουμε την ευκαιρία να δημιουργούμε συνεχώς καινούριες. Ακόμα κι αν το τίμημα είναι να παραμένουμε διαρκώς νοσταλγοί του… rock ‘n’ roll.

*O Φραγκίσκος Καστρίδης είναι οικονομικός διευθυντής σε κέντρο αποκατάστασης ασθενών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News