Δυναμικοί δέκτες από τη μια, παθητικοί δράστες από την άλλη. Αυτό και αν είναι μια παρατήρηση των καιρών μας, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται το σύγχρονο κοινωνικό πολιτικό και παγκόσμιο περιβάλλον με τη χρήση της τεχνολογίας. Smartphones και gadgets έχουν πλέον αποκτήσει μια απίστευτη δυναμική στα χέρια μας για τη διακίνηση της πληροφορίας με σημαντική επιρροή στο πως αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Κατακτάμε δυναμικά την πληροφορία αλλά την επεξεργαζόμαστε παθητικά ως προς την ουσία της. Η πληθώρα και η ποικιλία των μηνυμάτων, ενώ φαίνεται να κερδίζει στον χρόνο της αμεσότητας, υστερεί σε κάτι πολύ σημαντικό, στον χρόνο δηλαδή της αφομοίωσης της και της κριτικής της προσέγγισης. Από Homo Sapiens γίναμε Digital natives. Μεταλλαχθήκαμε ως προς τον τρόπο που πολιτευόμαστε, κοινωνικοποιούμαστε, συνάπτουμε σχέσεις κάθε είδους.

Η μετάλλαξη αυτή δεν είναι καινοφανής, αλλά το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας οικονομικής διεργασίας, καθώς συντελείται την τελευταία δεκαετία με γρήγορους ρυθμούς. Οι αγορές κάτω από την πίεση της ανταγωνιστικότητας και την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους και του κέρδους τους στράφηκαν στην αξιοποίηση της τεχνολογικής εξάπλωσης του διαδικτύου, την απήχηση που το διαδίκτυο έχει στους εκατομμύρια χρήστες του και αξιοποίησαν τα πλεονεκτήματά του. Τα πλεονεκτήματα αυτά εστιάζονται στην αμεσότητα και στη συνεργασία που αποκτούν οι επιχειρήσεις με τον υποψήφιο καταναλωτή, δηλαδή τον κάθε πολίτη χωριστά. Ο κάθε πολίτης γίνεται ταυτόχρονα και ενεργός καταναλωτής αλλά και παραγωγός , αφού οι προτιμήσεις του και οι ανάγκες του αναπροσαρμόζονται προς μια νέα κατεύθυνση.

Πλέον η κατεύθυνση του πολίτη- καταναλωτή είναι προς το άνοιγμα ενός εικονικού διαλόγου με τις αγορές. Ο Alvin Toffler στο βιβλίο του «Third Wave» αναφέρεται στον prosumer (καταναλωτή- παραγωγό) που με τη βοήθεια των τεχνολογιών θα σπάσει το φράγμα ανάμεσα στις αγορές και στο κοινό, ανοίγοντας ένα διάλογο με τις επιχειρήσεις για την παραγωγή προϊόντων που ικανοποιούν τις απαιτήσεις του. Ο στόχος στις σημερινές συνθήκες είναι ιερός για τις επιχειρήσεις, οι οποίες έχοντας αφουγκραστεί τη δυναμική του διαδικτύου εφαρμόζουν καμπάνιες προώθησης των υπηρεσιών και των προϊόντων τους μέσα στο πλαίσιο μιας διαδικτυακής οικονομίας. Η συλλογική ευρηματικότητα, η συνεργασία, η γνώση, που διαχέεται με εκπληκτική ταχύτητα μέσα από το διαδίκτυο, διαμορφώνουν νέα οικονομικά δεδομένα και αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε.

Αν παρατηρήσουμε προσεκτικότερα αυτή τη νέα οικονομική και κοινωνική δομή που διαμορφώθηκε γύρω μας, τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι ενδιαφέροντα και τροφοδοτούν μια νέα αντίληψη των παραδοσιακών πολιτικών σχέσεων. Στην πολιτική ζωή υιοθετούνται νόρμες για συμμετοχική διαδικασία στη λήψη των αποφάσεων με την αυτοοργάνωση των πολιτών. Οι πολίτες μέσα από διαδικτυακά φόρουμ έχουν την δύναμη να επηρεάσουν την τροπή των εξελίξεων και να πιέσουν για αναθεώρηση πολιτικών αποφάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αιγυπτιακή Επανάσταση το 2011, που παρά τις απαγορεύσεις της κεντρικής αιγυπτιακής εξουσίας για τη μη δυνατότητα πρόσβασης των πολιτών στο διαδίκτυο, η Google και το Twitter διαμόρφωσαν σε συνεργασία μια νέα πλατφόρμα διάδοσης των πληροφοριών και ενίσχυσαν το επαναστατικό ρεύμα με απήχηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αν και οι δυνατότητες πρόσβασης των πολιτών σε δημόσια δεδομένα είναι μεγάλες και ο έλεγχος των δημοσίων εκπροσώπων εύκολος, ωστόσο η εποχή μας παρουσιάζει δημοκρατικό έλλειμμα, αφού οι πολίτες δεν συμμετέχουν ενεργά στα κοινά. Είναι μια αντιφατική συμπεριφορά που αποδεικνύει την απαξίωση του πολιτικού συστήματος, την ψυχολογική κόπωση του εκλογικού σώματος και την ιδεολογική κρίση των πολιτικών οργανισμών. Εδώ έγκειται και η εστία του προβλήματος, που είναι παγκόσμιο και όχι εθνικό μόνο. Οι πληροφορίες πολλαπλασιάζονται, προωθούνται ταχύτατα χωρίς να έχει εκπαιδευτεί το σύνολο των πολιτών στην κριτική αξιοποίηση τους, παρά μόνο στην ένθερμη στήριξη τους. Οι κοινωνίες μεταφέρουν τις πληροφορίες σαν ένα ωστικό κύμα, που μάλλον τις αποδυναμώνει καταστρέφοντας τον ιδεολογικό ιστό τους, παρά τις αναβαθμίζει.  Για παράδειγμα, τα πρόσφατα γεγονότα στην Τουρκία, όπου ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την τεχνολογία σε ένα πραξικόπημα-παρωδία, για να συσπειρώσει τους οπαδούς του, να ενδυναμώσει την εξουσία του και να προχωρήσει πια εδραιωμένος σε πολιτικές καταστρατήγησης των ελευθεριών και της ίδιας της δημοκρατίας.

Η δημοκρατία είναι μια έννοια που αφορά και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις, αφού οι άνθρωποι ως οντότητες μεταφέρουν τις υπαρξιακές τους αγωνίες μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ελεύθερα, χωρίς περιορισμό (facebook, instagram, twitter, flickr). Η φιλία, ο έρωτας, οι σχέσεις, η αγάπη για τη ζωή και τα ταξίδια της, η τέχνη, η ποίηση αποκτούν μια άλλη διάσταση, digital περιεχομένου. Τo sharing φωτογραφιών, videos, status αποκαλύπτει από τη μια τη βαθύτερη αίσθηση μοναξιάς και μοναχικότητας του σύγχρονου ανθρώπου και από την άλλη μια εσωτερική ανάγκη του για «φυσική» παρουσία σε ένα εικονικό περιβάλλον. Σε αυτό το περιβάλλον τα πράγματα γίνονται επιτηδευμένα, αφού εμείς αποφασίζουμε τι θα προβάλλουμε και πως θα προμοτάρουμε την εξιδανικευμένη εικόνα μας, και όχι τη ρεαλιστική. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι λέξεις από μέσο συνεννόησης και ανταλλαγής απόψεων γίνονται συνθήματα, hackstags, προκειμένου να υπηρετήσουν την αμεσότητα της επικοινωνίας και την ελαφρότητα του μηνύματος. Δεν μας ενδιαφέρουν οι παραλήπτες της διαδικτυακής μας γραφής αλλά η ικανοποίηση του ναρκισσιστικού μας εαυτού. Αυτή η προσέγγιση του άλλου γίνεται προβληματική σε πραγματικό χρόνο και τόπο, γιατί την ενστερνιστήκαμε ως τρόπο ζωής, μεταλλάσσοντας και τον τρόπο συνύπαρξης μας με τους άλλους.

 *Η Κατερίνα Σαλαβούρα είναι φιλόλογος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News