Η πρόθεση της κυβέρνησης να εγκαταστήσει στην Κρήτη έναν αριθμό προσφύγων και μεταναστών προκαλεί αντιδράσεις σε μερίδα της τοπικής κοινωνίας. Η αντιπαράθεση των δύο πλευρών ανάγει το ζήτημα σε αγωνιστικό τόπο επαναδιαπραγμάτευσης της κρητικής ταυτότητας και των ιδιαίτερων «κρητικών» αξιών.

Στη μία πλευρά βρίσκονται ο επίσημος ΣΥΡΙΖΑ και οι αλληλέγγυοι. Απευθύνονται στη «λεβεντιά» και την «ψυχή» των Kρητικών, που δεν απειλούνται σε τίποτα από 2.000 κατατρεγμένους βομβόπληκτους, στην πλειοψηφία τους γυναίκες και παιδιά («κοπελάκια»). Στην άλλη πλευρά οι αντιδρώντες τονίζουν τον κίνδυνο αλλοίωσης της φυσιογνωμίας του νησιού από τη μαζική είσοδο αλλόφυλων και αλλόδοξων. Κατά τους αλληλέγγυους, όσοι αντιδρούν δεν είναι παρά μια μικρή θορυβώδικη μειοψηφία που πρέπει να πειστεί για το εσφαλμένο της θέσης της προτού «ρεζιλέψει» το νησί.

Το ενδιαφέρον έγκειται στο ότι και οι δύο πλευρές μιλούν ουσιαστικά στο ίδιο τοπικοκεντρικό ιδίωμα. Και οι δύο διεκδικούν την αυθεντική ερμηνεία της «κρητικότητας» και των παραδοσιακών αξιών της, πολεμικών και ανδροκρατικών· μιλούν εξ ονόματος της «αληθινής» Κρήτης, περήφανης, λεβεντογέννας και αφόβητης. Οι συστατικές αξίες της «κρητικότητας» –όπως παρατηρεί ο ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ στην κλασική μελέτη «Η ποιητική του ανδρισμού: ανταγωνισμός και ταυτότητα σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης»– τελούν διαρκώς υπό αναδιαπραγμάτευση και μεθερμηνεύονται κατά τα συμφέροντα και τις προκαταλήψεις εκάστου που τις επικαλείται και τις εργαλειοποιεί. Περισσότερο από αντικαθρέφτισμα μιας πάγιας κοινωνικής πραγματικότητας, οι κρητικές αξίες είναι ένα ιδιόλεκτο, ένας κώδικας επικοινωνίας και ένας ρητορικός τρόπος που με επιδέξιο χειρισμό μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία προσωπικών και συλλογικών στρατηγικών.

Με αφορμή τους πρόσφυγες έχει βγει το «κρητικόμετρο» και οι διαφωνούντες εγκαλούν ο ένας τον άλλο για ελλιπή κρητικοσύνη, όπως σε αντίστοιχες περιπτώσεις βγαίνουν το δεξιόμετρο, το αριστερόμετρο, το φιλελευθερόμετρο κ.ο.κ. Και τα δύο στρατόπεδα επιστρατεύουν τη γλώσσα του τοπικισμού, της νησιωτικής ιδιαιτερότητας, του εξαιρετικού χαρακτήρα. Οι φίλοι των μεταναστών μόνο επικουρικά θεμελιώνουν την υποχρέωση φιλοξενίας στη γενική υποχρέωση όλων των Ελλήνων να σέβονται τους νόμους της κρατικής γραφειοκρατίας και την αρχή της ισότιμης συμμετοχής στα βάρη. Την αιτιολογούν στη βάση μιας ειδικής τιμητικής ευθύνης φιλοξενίας που φέρουν οι Κρητικοί. Παρόλο που στην επίσημη ιδεολογία όλοι οι Ελληνες λογίζονται το ίδιο λεβέντες και φιλόξενοι, εδώ υπονοείται πως οι Κρητικοί είναι λίγο «πιο ίσοι» από τους άλλους συμπατριώτες τους.

Η φιλοξενία είναι αγώνισμα και άθλημα, δημιουργεί υποχρεώσεις στον ευεργετούμενο· τι πιο φυσικό για τους Κρήτες από το να θέλουν να αριστεύσουν σε αυτή; Στη δική τους γη, στο Ιδαίο Αντρο του Ψηλορείτη, ανατράφηκε ο θεός της φιλοξενίας, ο κρηταγενής Δίας. Δεξίωση δεν σημαίνει αδυναμία αλλά υπεροχή. Η φιλοξενία και η προστασία των αδυνάμων είναι ένδειξη ισχύος, ηθικής και πραγματικής. Οπως σημειώνει ο Χέρτσφελντ, όταν ο νοικοκύρης απευθύνει στους μουσαφίρηδες την στερεότυπη φράση «σαν στο σπίτι σας», υπενθυμίζει και επαναβεβαιώνει τη δική του κυριαρχία επί της κατάστασης. Το πραγματικό νόημα της φράσης είναι: «δεν είστε στο σπίτι σας αλλά στο δικό μου σπίτι, όπου τα δικαιώματα σας στο χώρο είναι δοσμένα από εμένα».

Οι φίλοι των προσφύγων απευθύνονται στο συναίσθημα των Κρητικών, το φιλότιμο, την ευθιξία τους σε ό,τι αφορά τις παραδοσιακές αξίες του νησιού. Απουσιάζει εντυπωσιακά ο επίσημος εθνοκρατικός λόγος της πολιτικής υποχρέωσης, ότι δηλαδή οι πολίτες υποχρεούνται να υπακούν στους νόμους του κράτους απλώς και μόνο διότι είναι πολίτες του – ζήτημα που τοποθετείται στην καρδιά της πολιτικής φιλοσοφίας. Μοναδική ίσως εξαίρεση ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής κ. Μουζάλας, που φέρεται να δήλωσε ότι «η Κρήτη δεν είναι καμιά εκλεκτή φυλή για να μην δέχεται μετανάστες»· ο ίδιος πάντως το διέψευσε. Ακόμη και αυτή η δήλωση –αν υποτεθεί ό,τι έγινε– επικυρώνει εκ νέου εκείνο που θέλει να απορρίψει: στη συνείδηση της πλειοψηφίας των κατοίκων της αλλά και πολλών άλλων ελλήνων η Κρήτη είναι ένα ξεχωριστό μέρος, που έχει επάξια κατακτήσει το δικαίωμα προνομιακής μεταχείρισης.

Στον αντίποδα, αυτοί που εναντιώνονται στην εγκατάσταση των προσφύγων αντιτάσσουν έναν καθαρολογικό λόγο και μια ξενηλατική αντίληψη με βαθιές ρίζες στο νησί. Ως και σήμερα οι Κρητικοί αντλούν υπερηφάνεια από το γεγονός ότι κατάφεραν να εκδιώξουν το σύνολο των μουσουλμάνων από τον τόπο τους· το αντιτουρκικό αίσθημα παραμένει οξύ στην Κρήτη, όχι μόνο σε σχέση με την ηπειρωτική Ελλάδα, «ασφαλή» λόγω απόστασης, αλλά και σε σχέση με άλλα παραμεθόρια νησιά του Αιγαίου. Υπάρχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία σε ό,τι αφορά την επαφή με μουσουλμανικούς πληθυσμούς· για τον λόγο αυτό η άλλη πλευρά σπεύδει να καθησυχάσει βεβαιώνοντας πως η πλειοψηφία των προσφύγων προς εγκατάσταση είναι χριστιανοί της Συρίας. Στο επιχείρημα ότι επαπειλείται εθνολογική και πολιτισμική αλλοίωση, οι αλληλέγγυοι απαντούν ότι αυτό συνιστά «φόβο», συναίσθημα ανεπίτρεπτο και ταπεινωτικό για έναν Κρητικό. Ο φόβος επανεννοιολογείται: παύει να είναι η θεμιτή και πατριωτική ανησυχία για τη φυσιογνωμία του νησιού, όπως υποστηρίζουν οι αντιδραστικοί, και παίρνει το περιεχόμενο της προσωπικής δειλίας και μικροπρέπειας, «αντι-κρητικών» γνωρισμάτων που δεν συνάδουν με έναν πολιτισμό της ευγένειας και της ανδρικότητας.

Τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν γράφονται για να υποστηριχθεί το δίκιο της μιας ή της άλλης πλευράς. Είναι αυτονόητο ότι οι πρόσφυγες πρέπει να διανεμηθούν ισοβαρώς στις διάφορες περιφέρειες της χώρας. Σκοπός είναι να προσδιορίσουμε τους όρους διεξαγωγής της αντιπαράθεσης και την υφή των εκατέρωθεν επιχειρημάτων, που παρά την αντίθετη φορά τους εγγράφονται στο ίδιο ευρύτερο αφήγημα της διαμερισματικής ιδιαιτερότητας της Κρήτης σε αντίθεση με ένα απρόσωπο και δυνάμει εχθρικό κεντρικό κράτος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News