Πίσω στο 1988, όταν ο τότε αντιπρόεδρος Τζορτζ Μπους, μετέβη ως το Αϊντάχο για να βγάλει έναν συνηθισμένο λόγο για την αγροτική πολιτική του Λευκού Οίκου. Σε ζωντανή σύνδεση ξεκίνησε να εκθειάζει τον Ρόναλντ Ρέιγκαν. Και τότε, του ξέφυγε: «Είχαμε πολλές μεγάλες επιτυχίες, αλλά και κάποια λάθη. Είχαμε κάποια πισωγυρίσματα». Στα ελληνικά δεν γίνεται κατανοητό το ολίσθημα, ωστόσο αν σκεφτεί κανείς πως αντί για «setbacks» είπε «sexbacks», αντιλαμβάνεται κανείς το ατόπημα του ανδρός. Βέβαια, ο γιος του και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ έκανε πολλές περισσότερες. Ή, μάλλον, έκανε μόνο γκάφες.

Τελικά, όλα αυτά τα λεκτικά λάθη έχουν κάποια ρίζα στον εσώτερο εαυτό μας; Γίνονται έτσι για να γίνονται ή μήπως έχουν ένα φροϋδικό υπόβαθρο; Το άρθρο του BBC σημειώνει πως, φυσικά, και έχουν σχέση με τα γνωστά «φροϋδικά ολισθήματα». Ητοι: υπάρχουν πράγματα που θέλεις να πεις, πράγματα από τα οποία γλιτώνεις όταν τα πεις και πράγματα που μπορούν να αποδειχθούν καταστροφικά αν τα πεις. Και τα τρία είναι κοινοί φόβοι για κάθε ομιλητή. Τι είναι, όμως, αυτό που προκαλεί αυτά τα λάθη; Εχουν κάποιο κρυφό μήνυμα;

Ο Φρόυντ ποτέ δεν περιοριζόταν να ρωτήσει τους ασθενείς του τι σκέφτονται. Οι εσωτερικές σκέψεις τους, πίστευε, μπορούν να αποκαλυφθούν από αυτά που ξέφευγαν από το στόμα τους, καθώς και από άλλα στοιχεία του υποσυνείδητου. Κλασική περίπτωση ήταν όταν οι ασθενείς του άρχισαν να μιλούν για πράγματα που οδηγούσαν ευθέως στη μητέρα τους.

Η επιστημονικός όρος αυτών των λαθών είναι «παράπραξη» και είναι πολύ συνηθισμένο να περιλαμβάνουν το σεξ και το βρίσιμο – πράγμα που ωθούμε βαθιά μέσα μας και τα κρύβουμε. Βέβαια, αρκετοί σύγχρονοι ψυχίατροι, όπως νευρολόγοι και γλωσσολόγοι τείνουν να αποδομούν τις θεωρίες του θεωρώντας πως είναι -πλέον- αβάσιμες.

Μια ευφυής, πρώιμη μελέτη χρησιμοποίησε το σεξ και το ηλεκτροσόκ για να μάθει τις συσχετίσεις. Κατά την έναρξη του πειράματος, δύο από τις τρεις ομάδες των ετεροφυλόφιλων ανδρών έγιναν δεκτοί από ένα μεσήλικα καθηγητή. Την ίδια στιγμή μια άλλη ομάδα έγινε δεκτή από μια προκλητικά ντυμένη βοηθό.

Στη συνέχεια τους δόθηκε μια λίστα από λέξεις που εύκολα θα μπορούσε να κανείς να παραποιήσει, με αποτέλεσμα να παραπέμπουν στο σεξ. Τους ζητήθηκε να τις διαβάσουν και στη συνέχεια να τις πουν δυνατά. Όπως θα υπέθετε και ο Φρόυντ, η ομάδα των ανδρών που είχε μπροστά της μια θελκτική γυναίκα υπέπεσε σε κάμποσα λάθη. Σε αντίθεση με τις άλλες δύο ομάδες που βλέποντας τον μεσήλικα καθηγητή δεν εστίασαν στο σεξ.

Παράλληλα, οι εθελοντές του πειράματος δέχθηκαν ελαφριά ηλεκτροσόκ. Ακόμη κι έτσι, όμως, εκείνοι που ήταν να κάνουν το λάθος το έκαναν. Μάλιστα, αποδείχθηκε πως οι άνδρες που είχαν το μεγαλύτερο σαρκικό άγχος ήταν αυτοί που έκαναν τα περισσότερα λάθη στις λέξεις που έπρεπε να πουν.

Τι συμβαίνει αλήθεια στο μυαλό του ανθρώπου; Ο πρώτος που προσπάθησε να το χαρτογραφήσει με το δικό του τρόπο ήταν ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι όταν μιλούσε για το «πρόβλημα της λευκής αρκούδας». Κοινώς: προσπάθησε να μην σκέφτεσαι το σεξ και τη λευκή αρκούδα και τελικά θα σκέφτεσαι μόνο αυτά. Κάθε φορά που προσπαθείς να πιέσεις στο υποσυνείδητο διάφορα πράγματα, αυτά βρίσκουν διόδους και ανασύρονται.

Τη δεκαετία του ’80, ο ψυχίατρος Ντανιέλ Βενγκέρ πρότεινε την έννοια της ενοχή ως παράγοντα δημιουργίας των φροϋδικών ολισθημάτων. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το υποσυνείδητο δεν κάνει τίποτα άλλο από το να «ξεπλένει» τις σκέψεις μας με σκοπό να κρατήσει τις ενδόμυχες επιθυμίες μας καλά κλειδωμένες. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτές οι σκέψεις δεν μένουν ποτέ… ήσυχες, με αποτέλεσμα κάθε φορά που πάμε να πούμε κάτι, αυτό που τελικά λέμε είναι άκρως αποκαλυπτικό.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, καθημερινά, ένα γράμματα σε δύο παρόμοιες λέξεις να μην αποκαλύπτει ένα λάθος, αλλά μια ενδόμυχη σκέψη. Είναι άλλο να πεις σε κάποιον ότι είναι «fit» (βλ. γυμνασμένος, αδύνατος) κι άλλο «fat» (βλ. παχύς). Αλλο είναι το «photography» και άλλο το «pornography». Κι όμως, αυτά τα… λάθη είναι συχνά και καθημερινά. Οσο κι αν προσπαθήσει κανείς να τα αποφύγει.

Ο βασικός αντίπαλος του Φρόυντ, ο αυστριακός γλωσσολόγος Ρούντολφ Μερινγκέρ, αρνούνταν όλες αυτές τις αιτιάσεις. Δουλεύοντας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης κατά τον 19ο αιώνα, συνέλεξε όλα τα λεκτικά λάθη και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έχουν να κάνουμε με απλές εισβολές γραμμάτων στα χείλη μας και έτερον ουδέν. Κατά τον Ρομπ Χαρτσούικερ, ψυχογλωσσολόγο στο Πανεπιστήμιο της Γάνδης, η πλειοψηφία αυτών των λαθών είναι εντελώς αθώα.

Εξηγεί, δε, πως όταν δύο λέξεις μοιράζονται την ίδια συμφραζόμενη έννοια και ένα φωνήεν, τότε είναι πάρα πολύ πιθανό να προκαλέσουν τέτοιου είδους λεκτικά ατοπήματα. Κοινώς, είναι αποτέλεσμα του τρόπου που οι λέξεις εισχωρούν στον εγκέφαλό μας.

Πάντως, για να έχουμε μια τάξη μεγέθους: καθημερινά, ο μέσος άνθρωπος, μετά βίας μπορεί να κάνει περισσότερα από 22 λεκτικά λάθη, σε ένα σύνολο 15.000 λέξεων που χρησιμοποιεί καθημερινά. Τα περισσότερα λάθη γίνονται πριν καν βγουν από το στόμα μας, κατά τη διάρκεια του εσωτερικού μονολόγου.

Προφανώς, όσο πιο απρόσεκτος είναι κανείς κινδυνεύει να υποπέσει σε περισσότερα λάθη. Η κούραση, τα νεύρα και η ηλικία παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο. Επίσης, οι άνθρωποι που μιλούν γρήγορα έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν λάθη.

Ποια θεωρία είναι η ορθή; Κάνουμε λάθη γιατί αποκαλύπτουμε τα απωθημένα μας ή κάνουμε λάθη διότι έτσι λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος; Η διαμάχη θα κρατήσει για πολύ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News