Η Κοκό Σανέλ πίστευε ότι το εσωτερικό ενός σπιτιού είναι «μια φυσική προβολή της ψυχής». Και ο Τζίλμπερτ ΜακΚάραχερ, δημιουργός του «Prospect Cottage», ενός νέου φωτογραφικού λευκώματος για το παραθαλάσσιο σπίτι του βρετανού σκηνοθέτη Ντέρεκ Τζάρμαν, ανακάλυψε ότι τα σπίτια των καλλιτεχνών προσφέρουν μια ιδιαίτερη εικόνα για τη ζωή, τη δουλειά και την ψυχή τους: «Υπάρχει κάτι πολύ προσωπικό στο να μπεις στο σπίτι ενός καλλιτέχνη», λέει στο BBC ο βρετανός φωτογράφος.
Είναι αλήθεια ότι μας αρέσει να κρυφοκοιτάζουμε μέσα στα σπίτια και τους κήπους των διάσημων. Και τα σπίτια των καλλιτεχνών είναι συχνά έργα τέχνης από μόνα τους, ένας μεγάλος καμβάς για να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους. Σύμφωνα με τον Σαμ Λούμπελ, συγγραφέα του «Life Meets Art: Inside the Homes of the World’s Most Creative People» («Η Ζωή συναντά την Τέχνη: Μέσα στα Σπίτια των πιο Δημιουργικών Ανθρώπων του Κόσμου»), «Τα σπίτια λειτουργούν ως ανακλαστήρες των δημιουργών τους, είναι προεκτάσεις ανθρώπων. Είναι μια ενδιαφέρουσα σύγκρουση του γούστου τους και του τρόπου που ζουν… Είναι σχεδόν σαν μια άλλη βιογραφία κάποιου».
Η Μπέβερλι Ντ’Σίλβα παρουσιάζει στο BBC μερικά από τα πιο αγαπημένα σπίτια καλλιτεχνών που έγιναν μουσεία, από την Γκρέισλαντ, την μυθική βίλα του θρύλου της ροκ Ελβις Πρίσλεϊ στο Μέμφις, μέχρι το Τσάρλεστον, μια αγροικία στο Σάσεξ όπου συγκεντρωνόταν ο Κύκλος του Κύκλος του Μπλούμσμπερι, μια ομάδα με μέλη πρωτοπόρους της διανόησης, μεταξύ των οποίων η Βιρτζίνια Γουλφ.
1. «Prospect Cottage» του Ντέρεκ Τζάρμαν, Νταντζενές, Κεντ, Ηνωμένο Βασίλειο
Με τα λαμπερά κίτρινα κουφώματά του πόρτα να ξεχωρίζουν στο ζοφερό τοπίο του Νταντζενές, όπου οι πυρηνικοί σταθμοί, αν και ανενεργοί, εξακολουθούν να κυριαρχούν, το «Prospect Cottage» ήταν ένας κόμβος δημιουργίας και καταφύγιο του Ντέρεκ Τζάρμαν, σκηνοθέτη, εικαστικού, συγγραφέα και ακτιβιστή για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, από το 1986 μέχρι τον θάνατό του το 1994. Καθημερινά έφθαναν επισκέπτες και φοιτητές τέχνης ποδοπατώντας τα βότσαλα του μη περιφραγμενου κήπου του και εξακολουθούν μέχρι σήμερα. Το 2018, ο σύντροφος του Τζάρμαν, Κιθ Κόλινς, πέθανε και η οικογένειά του ζήτησε από τον φωτογράφο Τζίλμπερτ ΜακΚάραχερ (φίλος και γείτονάς του στο Νταντζενές) να καταγράψει το σπίτι. Το αποτέλεσμα είναι ένα φωτογραφικό λεύκωμα, το «Prospect Cottage», φτιαγμένο με αγάπη, που αποτυπώνει σχολαστικά εργαλεία κηπουρικής τοποθετημένα σε έναν φθαρμένο τοίχο, βάζα με μολύβια, ακόμη και τις τρύπες που έκανε το σαράκι στο ξύλινο πάτωμα. Στο αγαπημένο του εξοχικό σπίτι και τον κήπο, λέει ο ΜακΚάραχερ, ο Τζάρμαν «ήταν πιο κοντά στον εαυτό του». Ενιωσε τη «μαγική του ενέργεια» που «σε ρουφάει και σε κατευθύνει μέσα στο σπίτι όπως αυτή θέλει». Και το σπίτι είναι πλέον ανοιχτό σε μικρές ομάδες και καλλιτέχνες.
2. Το σπίτι και οι κήποι του Κλοντ Μονέ, Giverny, Γαλλία
Κάθε χρόνο, πάνω από μισό εκατομμύριο επισκέπτες καταφθάνουν στο Ζιβερνί της Νορμανδίας, όπου ο Κλοντ Μονέ, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ιμπρεσιονισμού, έζησε 43 χρόνια, από το 1883 έως τον θάνατό του το 1926. Βλέπουν την τραπεζαρία του με τις ιαπωνικές εκτυπώσεις κρεμασμένες στους λαμπερούς κίτρινους τοίχους, το Μικρό Μπλε Σαλόνι, που είναι γεμάτο με πίνακες (τώρα αναπαραγωγές) των φίλων του, Σεζάν, Ρενουάρ και Σινιάκ, και το ντουλάπι, στο οποίο ο Μονέ φύλαγε το τσάι, το ελαιόλαδο και τα μπαχαρικά του. Για πολλούς, ωστόσο, το κύριο αξιοθέατο είναι οι μαγευτικοί κήποι, ειδικά το κομμάτι με την τεχνητή λίμνη όπου μεταξύ των ετών 1840-1926, ο σπουδαίος γάλλος ζωγράφος δημιούργησε την περίφημη σειρά του «Νούφαρα» με 250 πίνακες, που έγιναν τα πιο διάσημα έργα του. Ο Μονέ ήταν παθιασμένος κηπουρός. Το 1893, έφτιαξε την πρώτη λιμνούλα του με μια ιαπωνική γέφυρα σκεπασμένη με γλυσίνες και στο πλάι φύτεψε μπαμπού, ιτιές κλαίουσες και φυσικά τα περίφημα νούφαρα, που του πρόσφεραν ατέλειωτη έμπνευση. Η Τζεραλντίν Λεφέβρ, διευθύντρια του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης Αντρέ Μαλρώ στη Χάβρη, αποκαλεί αυτόν τον κήπο «αριστούργημα της τέχνης της γης… Ο Μονέ έδωσε ζωή στη λίμνη και τα νούφαρα του, δημιουργώντας ακόμη και τα πιο μικρά αλσύλλια. Αυτός ο κήπος είναι ίσως η καλύτερη δημιουργία του». Το σπίτι και ο κήπος είναι επισκέψιμα από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο.
3. Ελβις Πρίσλεϊ, Γκρέισλαντ, Μέμφις, Τενεσί, ΗΠΑ
Με τους κορινθιακούς κίονες και τους καλοκουρεμένους θάμνους της στο πλάι, η πρόσοψη της Γκρέισλαντ είναι ένα όμορφο δείγμα του στιλ της Αποικιακής Αναγέννησης. Μπαίνοντας μέσα, όμως, τα γυαλιά ηλίου είναι απαραίτητα στα «εκτυφλωτικά θεματικά δωμάτια, … με gadget, ζώνες διαλογισμού, πολυτελείς μοκέτες … έπιπλα βουτηγμένα σε χρυσό…», σύμφωνα με την περιγραφή του περιοδικού Architectural Digest, που προσθέτει ότι είναι «ένα από τα μεγαλύτερα σπίτια στην Αμερική». Ο βασιλιάς της ροκ αγόρασε τη Γκρέισλαντ σε ηλικία 22 ετών, όταν η καριέρα του είχε απογειωθεί και ήταν το κύριο σπίτι του μέχρι τον θάνατό του εκεί από καρδιακή προσβολή το 1977. Είναι επισκέψιμο εδώ και 40 χρόνια, και οι θαυμαστές του μπορούν να δουν το «Δωμάτιο της Ζούγκλας», με συνθετικό χλοοτάπητα στο δάπεδο, έναν καναπέ μήκους 15 μέτρων, 88 φόρμες του βασιλιά του ροκ εντ ρολ, αυτοκίνητα και δύο αεροπλάνα με τα οποία ταξίδευε. Και την κουζίνα, φυσικά, που επέμενε να είναι πάντα εφοδιασμένη με σάντουιτς τηγανητής μπανάνας αλειμμένα με φυστικοβούτυρο. Ο Ελβις είναι θαμμένος στον Κήπο του Διαλογισμού, πλάι στους γονείς του και την κόρη του Λίζα-Μαρί. Στη βιογραφία του Ελβις, ο Αλμπερτ Γκόλντμαν γράφει ότι η Γκρέισλαντ είναι σαν «να έχει ξεφύγει από κάποιο μπορντέλο της αλλαγής του αιώνα»… Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ένα σύμβολο του Αμερικανικού Ονείρου με άσβεστη δημοτικότητα.
4. Μουσείο Ντίκενς, Μπρόντστεαρς, Κεντ, Ηνωμένο Βασίλειο
Ο βικτωριανός μυθιστοριογράφος Τσαρλς Ντίκενς άφησε το καπέλο του σε πολλά σπίτια, συμπεριλαμβανομένου του «Ga’s Hill Place», στο Κεντ, από το 1856 έως τον θάνατό του το 1870 (σήμερα είναι σχολείο, με περιορισμένες περιηγήσεις). Ωστόσο, το Λονδίνο ήταν βασικό στη ζωή και τα βιβλία του, από τον «Ολιβερ Τουίστ» μέχρι το «Παλαιοπωλείο» (Κυκλοφορούν στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Μίνωας). Και τώρα το σπίτι του (από το 1837 έως το 1839) στην οδό Ντάουτι 48 έχει γίνει μουσείο Ντίκενς. Αλλά από το 1837-1851, ο συγγραφέας περνούσε τα καλοκαίρια του στο Μπροντστέαρς, μια παραθαλάσσια πόλη στο Κεντ, την οποία ονόμασε «το αγγλικό ποτιστικό μας μέρος». Τον Ιούνιο το Μπροντστέαρς διοργανώνει ένα φεστιβάλ Ντίκενς και το μουσείο Dickens House φιλοξενεί αναμνηστικά του, όπως το κουτί γραφής και οι επιστολές του. Σε μια από αυτές, γράφει για μια υπέροχη μέρα και ότι «ο αέρας είναι τόσο ζωηρός και δυνατός στο Μπροντστέαρς όσο πουθενά αλλού…». Ο Ντίκενς έγραψε τον «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ», το πιο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα (εκδόσεις Κέδρος) στο Bleak House (τότε Fort House), το οποίο, όμως, είναι κλειστό για το κοινό.
5. Μουσείο Μπάρμπαρα Χέπγουορθ και Κήπος Γλυπτών, Σεντ Αϊβς, Κορνουάλη, Ηνωμένο Βασίλειο
Η βρετανή γλύπτρια, η οποία γεννήθηκε στο Γιορκσάιρ το 1903, αγόρασε το «Τριουγουίν Στούντιο» και τον κήπο στο κέντρο του Σεντ Αϊβς το 1949. «Είναι απόλυτα τέλειο για μένα», έγραψε. Εφτιαξε εκεί ένα πέτρινο ατελιέ και μια αυλή για τον εαυτό της και σχεδίασε τον κήπο σαν υπαίθρια γκαλερί για τα γλυπτά της, φυτεύοντας αειθαλή δέντρα και θάμνους με αρχιτεκτονικά σχήματα. Η Χέπγουορθ καθιερώθηκε γρήγορα ως εξέχουσα εικαστικός του Σεντ Αϊβς και μνημονεύεται ως ηγετική φυσιογνωμία της μοντερνιστικής τέχνης. Σήμερα, οι επισκέπτες του μουσείου κάνουν μια βόλτα στους υπέροχους κήπους με τα μνημειώδη έργα της, απολαμβάνοντας τον αέρα της Κορνουάλης και τη θέα στη θάλασσα. Μέσα στο σπίτι, ωστόσο, θα δουν πιο λεπτά έργα, όπως το «Infant» (1929), ένα γλυπτό με τη μορφή του Πολ, του πρώτου της μωρού, σκαλισμένη σε ξύλο της Βιρμανίας. Η Χέπγουορθ ήταν «μια εργαζόμενη μητέρα που αγαπούσε πολύ την οικογένειά της, κάτι που φαίνεται σε πολλές δουλειές της», λέει η Τρίσια Κινγκς, υπεύθυνη του μουσείου. Συγκινητική απόδειξη είναι ένα χρονολόγιο με φωτογραφίες από τη ζωή της και τις κορυφαίες στιγμές της καριέρας της, την αγάπη και τις τραγωδίες που βίωσε, μεταξύ των οποίων η απώλεια του γιου της Πολ στον πόλεμο και μια πυρκαγιά στο Τριουγουίν, το μέρος που αγάπησε με την καρδιά και την ψυχή της, που οδήγησε στον θάνατό της, το 1975.
6. Μουσείο Φρίντα Κάλο, Κογιοακάν, Μεξικό
«Το Μπλε Σπίτι» («La Casa Azul») ήταν το σπίτι όπου γεννήθηκε το 1907 Φρίντα Κάλο, η πιο διάσημη ζωγράφος του Μεξικού, και έζησε μέχρι τον θάνατό της το 1954 με τον σύζυγό της Ντιέγκο Ριβέρα, επίσης ζωγράφο, και σκηνικό της παθιασμένης και συχνά επώδυνης σχέσης τους. Μουσείο από το 1958, είναι βαμμένο με τα ζωηρά χρώματα που αγαπούσε η Κάλο: μπλε του κοβαλτίου, ροζ σομόν, ζωηρό πράσινο. Με ένα αρχείο περισσότερων από 45.000 αντικειμένων, 2.000 από τα οποία εκτίθενται μόνιμα, το μουσείο εκθέτει πίνακες, όπως το «Viva La Vida» («Ζήτω η Ζωή») της Κάλο, λαϊκή τέχνη, προκολομβιανή γλυπτική, φωτογραφίες, βιβλία και τα χαρακτηριστικά της ρούχα και παπούτσια. Ο κήπος είναι ένα εξωτικό θεατρικό σκηνικό με κάκτους, σκελετούς από papier-mâché και μια πυραμίδα που σχεδίασε ο Ριβέρα συνδυάζοντας τη σύγχρονη και την προκολομβιανή τέχνη. Πατερίτσες, κορσέδες και ένα αναπηρικό καροτσάκι είναι οι θλιβερές μαρτυρίες για το ατύχημα με τραμ, που άλλαξε τη ζωή της η Κάλο στα 18 της, -ενώ ήδη από την ηλικία των έξι ετών το ένα πόδι της ήταν πιο κοντό και ημιπαράλυτο από πολυομελίτιδα- και του πόνου που στοίχειωσε και ενέπνευσε το έργο της. Στην κουζίνα υπάρχει μια συνταγή της για μόλε, το εθνικό φαγητό των Μεξικανων (μια σάλτσα με τσίλι, ξηρούς καρπούς και μπαχαρικά, που συνοδεύει πιάτα με κρέας) ενώ η τεφροδόχος της είναι τοποθετημένη σε μια συρταριέρα που μοιάζει με βωμό.
7. Το Σπίτι – Μουσείο του Σαλβαδόρ Νταλί, Πορτ Λιγκάτ, Ισπανία
Οταν πρόκειται για μεγαθήρια της τέχνης, συχνά τοποθεσίες ανταγωνίζονται για το ποια είναι το «σημαντικό» σπίτι του καλλιτέχνη και ο Σαλβαδόρ Νταλί δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Το Θέατρο-Μουσείο Νταλί στο Φιγκέρες και το μεσαιωνικό Κάστρο του Πουμπόλ στη Χιρόνα, είναι και τα δύο βασικά αξιοθέατα στην Ισπανία, αλλά το σπίτι που έχτισε ο ίδιος ο Νταλί στο Πορτ Λιγκάτ ήταν το μοναδικό σπίτι και ατελιέ που είχε ποτέ, λέει στο BBC ο Μόντσε Ακέρ, συν-σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ «The Secret Life of Portlligat: Salvador Dalí’s House» (2017). Και προσθέτει ότι το να είσαι εκεί σημαίνει ότι «κατανοείς βαθιά τον Νταλί». Το 1930, ο καλλιτέχνης μετακόμισε σε μια μικρή καλύβα ψαράδων στο μεσογειακό χωριουδάκι Πορτ Λιγκάτ. Λάτρεψε το φως, το τοπίο και την απομόνωσή του και βρήκε ότι ήταν το ιδανικό μέρος για δουλειά. Το ήθελε μικρό και «σαν μήτρα», αλλά, όπως λέει ο Ακέρ, με τα χρόνια επεκτάθηκε σε «μια πραγματική βιολογική δομή… κάθε νέος παλμός στη ζωή μας είχε το δικό του νέο κύτταρο». Με τα γύρω τοπία του Καντακές και του Καπ ντε Κρέους, ήταν το καταφύγιο του Νταλί και της αινιγματικής σύζυγου του Γκαλά, για 50 χρόνια. Ενα τεράστιο λευκό αυγό, που ισορροπεί σε μια στέγη με κόκκινα κεραμίδια, κατασκευές που λιώνουν, προοπτικά διπλωμένες, και στο λόμπι μια τεράστια ομπρελοθήκη – λούτρινη αρκούδα τραβούν το μάτι του επισκέπτη, που δεν μπορεί παρά να περιμένει να συνταντήσει εδώ το απροσδόκητο, όπως άλλωστε συμβαίνει στα καλύτερα σουρεαλιστικά όνειρα.
8. Αγρόκτημα Τσάρλεστον, Φερλ, Ανατολικό Σάσεξ, Ηνωμένο Βασίλειο
Το Τσάρλεστον ήταν το καταφύγιο του καλλιτεχνικού ζευγαριού Βανέσα Μπελ και Ντάνκαν Γκραντ και ταυτόχρονα το «θερμοκήπιο» του Κύκλου του Μπλούμσμπερι, μιας ομάδας ριζοσπαστικών άγγλων καλλιτεχνών και στοχαστών, μεταξύ των οποίων η αδελφή της Μπελ, Βιρτζίνια Γουλφ, οι Λίτον Στρέιτσι, Αλντους Χάξλεϊ, Μπέρτραντ Ράσελ και ο Τζον Μέιναρντ Κέινς. Η αγροικία, στο καταπράσινο χωριό Φερλ του Ανατολικού Σάσεξ, είχε τα χάλια της όταν μετακόμισαν, το 1916, αλλά άρχισαν να ζωγραφίζουν κάθε εκατοστό τοίχου, τις πόρτες, ακόμα και τα πόμολα και τα ξύλινα έπιπλα, ενώ αυτή η φρενίτιδα στολισμού επεκτάθηκε στον κήπο και ακόμη παραπέρα. «Η Βανέσα Μπελ ήταν πρωτοπόρος, μια από τις πρώτες εικαστικούς στη Βρετανία που εργάστηκε με εντελώς αφηρημένο τρόπο», λέει η επιμελήτρια Κέιτι Χέσελ. Και σήμερα το Τσάρλεστον είναι μια ωραία απόδειξη, που διατηρεί το πάθος της για το ευρωπαϊκό μοντερνιστικό στυλ (Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Ματίς).
9. Μπέατριξ Πότερ, Χιλ Τοπ, Κάμπρια, Ηνωμένο Βασίλειο
Κάνοντας μια βόλτα στο Χιλ Τοπ, στο γραφικό χωριό Σόρεϊ της Λέικ Ντίστρικτ, βρίσκει κανείς μια εστία με αναμμένη φωτιά, ένα καπέλο για τον ήλιο ακουμπισμένο στο τραπέζι και λασπωμένα παπούτσια κηπουρικής στο πάτωμα, λες και ο ιδιοκτήτης του σπιτιού μόλις είχε βγει. Ετσι ακριβώς ήθελε η συγγραφέας και εικονογράφος παιδικών βιβλίων Μπέατριξ Πότερ να εμφανίζεται στους επισκέπτες το αγαπημένο της σπίτι στην Κάμπρια, το οποίο τώρα είναι μουσείο. Η Πότερ (1866-1943) μεγάλωσε με γκουβερνάντες και υπηρέτριες στο σπίτι της εύπορης οικογένειάς της στο Κένσινγκτον, αλλά έβλεπε το Λονδίνο σαν την «αναγάπητη γενέτειρά της». Συνδύασε αριστοτεχνικά το πάθος της για την εικονογράφηση και τα ζώα στα παιδικά της βιβλία, και οι χαρακτήρες που δημιούργησε παραμένουν δημοφιλείς μέχρι σήμερα. Η Πότερ βρήκε το αγρόκτημα του 17ου αιώνα, Χιλ Τοπ, το 1905, σε μια επίσκεψή της στην περιοχή και το αγόρασε με τα κέρδη των πρώτων της βιβλίων. Ηταν «σχεδόν το τέλειο μικρό μέρος που έζησα ποτέ», έγραψε. Και εκεί υπάρχουν όλα τα αντικείμενα που έχει απαθανατίσει στις ιστορίες της: το ρολόι του παππού στον «Ράφτη του Γκλόστερ», η συρταριέρα στην «Ιστορία του σκίουρου Καρυδάκη», ακόμα και τα αγριολούλουδα και ο λαχανόκηπος του εξοχικού, όπου μπορεί να δει κανείς τον θυμωμένο κύριο ΜακΓκρέγκορ να κυνηγά τον Πήτερ Ράμπιτ γιατί τον έπιασε πάλι να τρώει τα φασόλια του…
10. Η κατοικία Χαίντελ-Χέντριξ, Οδός Μπρουκ 23-25, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο
Στο τοίχο ψηλά πάνω από την είσοδο της οδού Μπρουκ 25 υπάρχει μια μπλε πλάκα με τα ονόματα Χαίντελ και Χέντριξ, όπως συνηθιζόταν στα φροντισμένα αρχοντικά του Μέιφεαρ, τα οποία κάποτε φιλοξένησαν στο παρελθόν δύο από τους σπουδαιότερους μουσικούς, που έζησαν ποτέ στο Λονδίνο. Το Χέντελ-Χέντριξ αποτελείται από δύο κατοικίες. Στη μία έζησε ο γερμανοβρετανός συνθέτης του μπαρόκ Γκέοργκ Φρίντριχ Χαίντελ ενώ ένα πλαϊνό διαμέρισμα ήταν το σπίτι του αμερικανού ροκ σταρ Τζίμι Χέντριξ. Οπως αναφέρει το μουσείο, τους «χώριζε ένας τοίχος και 200 χρόνια». Ο Χαίντελ γεννήθηκε το 1685. Η μουσική του ιδιοφυΐα τον οδήγησε πρώτα στην Ιταλία, στα 20 του, και μετά, το 1710, στο Λονδίνο. Καθιερωμένος στην αγγλική κοινωνία, το 1723 νοίκασε το σπίτι της οδού Μπρουκ 25, όπου έζησε 36 χρόνια, μέχρι το θάνατό του το 1759. Ο Χέντριξ, από την άλλη πλευρά, γεννήθηκε το 1942 στο Σιάτλ στις ΗΠΑ και έφτασε στο Λονδίνο το 1966, όπουμέγινε γνωστός μέσα σε εννέα μήνες, με δύο σινγκλ («Hey Joe», «Purple Haze») και το άλμπουμ του ντεμπούτου του («Are you Experienced?»). Ο κιθαρίστας και τραγουδιστής της ροκ ζούσε σε ένα διαμέρισμα στην οδό Μπρουκ 23 από το 1968. Οταν έμαθε ότι ο Χαίντελ έμενε ακριβώς δίπλα, αγόρασε τους δίσκους με το ορατόριο «Messiah» και το ορχηστρικό έργο του «Water Music», που αποτελείται από τρεις σουίτες. Μπορείτε να φανταστείτε πιο απίθανο μουσικό ζευγάρι; Δύσκολο…