«Και οι δύο πλευρές έχουν δίκιο που φοβούνται, όμως μπορεί να υπάρξει αλλαγή», γράφει σε άρθρο του ο ιστορικός και συγγραφέας Γιουβάλ Νόα Χαράρι. Ο βραβευμένος ισραηλινός ιστορικός σημειώνει στους Financial Times πως η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση τροφοδοτείται από τον εκατέρωθεν και όχι αδικαιολόγητο φόβο. «Η κάθε πλευρά φοβάται ότι η άλλη θέλει να την αφανίσει ως εθνική συλλογικότητα. Δυστυχώς, δεν πρόκειται για παράλογους φόβους που γεννήθηκαν από παράνοια, αλλά για λογικούς φόβους που βασίζονται σε πρόσφατες ιστορικές μνήμες και σε μια σχετικά ορθή ανάλυση των προθέσεων της άλλης πλευράς», υποστηρίζει.
Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, ο Χαράρι αναφέρει ότι η σύγχρονη παλαιστινιακή ταυτότητα «θεμελιώθηκε» με τη Νάκμπα του 1948, όταν το εκκολαπτόμενο κράτος του Ισραήλ κατέστρεψε την ευκαιρία ίδρυσης παλαιστινιακού κράτους και έδιωξε περίπου 750.000 Παλαιστίνιους από τα σπίτια τους. Τις επόμενες δεκαετίες, οι Παλαιστίνιοι βίωσαν επανειλημμένες σφαγές και απελάσεις. «Έως σήμερα κάθε Παλαιστίνιος στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη γνωρίζει ότι θα μπορούσε οποιαδήποτε μέρα να σκοτωθεί, να φυλακιστεί ή να εκδιωχθεί από τη γη του», γράφει ο ιστορικός.
Και προσθέτει πως σύμφωνα με τις αναλύσεις των Παλαιστινίων υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το Ισραήλ να επιλέξει να εκδιώξει τους περισσότερους ή όλους από την περιοχή μεταξύ του Ιορδάνη ποταμού και της Μεσογείου και να δημιουργήσει μια χώρα μόνο για Εβραίους. «Με τα χρόνια, πολλοί Ισραηλινοί πολιτικοί και κόμματα – συμπεριλαμβανομένου και του κόμματος του Μπενιαμίν Νετανιάχου – εξέφρασαν το όραμα για τη δημιουργία του «Μεγάλου Ισραήλ»… Ακόμη και στο απόγειο της ειρηνευτικής διαδικασίας του Όσλο, τη δεκαετία του 1990, το Ισραήλ κοίταζε με μισό μάτι την προοπτική ενός βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους», γράφει χαρακτηριστικά ο Χαράρι.
Ο εν εξελίξει πόλεμος έχει επιβεβαίωσει, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τους βαθύτερους φόβους των Παλαιστινίων. Το περασμένο φθινόπωρο, όταν άρχισαν οι επιχειρήσεις, ισραηλινοί αξιωματούχοι έγραφαν στα κοινωνικά δίκτυα πως έχουν στόχο να διαγράψουν τη Λωρίδα της Γάζας από προσώπου γης, πως η Γάζα είναι πιο όμορφη όταν ανατινάζεται και πως τώρα συμβαίνει η Νάκμπα της Γάζας…
«Μέχρι τώρα έχουν σκοτωθεί πάνω από 31.000 άνθρωποι, κυρίως άμαχοι, και έχουν αναγκαστεί να φύγουν από τα σπίτια τους σχεδόν 2 εκατομμύρια άτομα, πάνω από 85% του άμαχου πληθυσμού της Γάζας. Αν δεν ήταν η αιγυπτιακή αντίσταση και η διεθνής πίεση, δεν είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι το Ισραήλ θα είχε προσπαθήσει να οδηγήσει τον παλαιστινιακό πληθυσμό της Λωρίδας της Γάζας στην έρημο του Σινά», σημειώνει ο Χαράρι στους Financial Times.
Τρόμος και στην άλλη πλευρά
Οι Ισραηλινοί έχουν, βέβαια, και αυτοί τα δικά τους τραύματα, με ιστορικό ορόσημο, όπως σημείωνει ο Γιουβάλ Νόα Χαράρι, το Ολοκαύτωμα, όταν οι Ναζί εξόντωσαν περίπου 6 εκατομμύρια Εβραίους και εξάλειψαν τις περισσότερες εβραϊκές κοινότητες της Ευρώπης. «Στη συνέχεια, το 1948, οι Παλαιστίνιοι και οι Άραβες σύμμαχοί τους έκαναν μια συντονισμένη προσπάθεια να εξολοθρεύσουν το εκκολαπτόμενο κράτος του Ισραήλ και να σκοτώσουν ή να εκδιώξουν όλους τους Εβραίους κατοίκους του. Στον απόηχο της ήττας τους και με τις επακόλουθες αραβικές ήττες στους πολέμους του 1956 και του 1967, οι αραβικές χώρες πήραν εκδίκηση καταστρέφοντας τις δικές τους ανυπεράσπιστες εβραϊκές κοινότητες. Περίπου 800.000 Εβραίοι εκδιώχθηκαν από τις προγονικές τους εστίες σε χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ, η Συρία, η Υεμένη και η Λιβύη. Τουλάχιστον οι μισοί Ισραηλινοί Εβραίοι είναι απόγονοι αυτών των προσφύγων της Μέσης Ανατολής».
Ο φόβος είναι καθημερινό βίωμα και για τους Ισραηλινούς οι οποίοι ζουν με την πιθανότητα να απαχθούν ή να δολοφονηθούν οποιαδήποτε μέρα από παλαιστίνιους ή ισλαμιστές τρομοκράτες, είτε στα σπίτια τους είτε ενώ ταξιδεύουν οπουδήποτε στον κόσμο.
Κατά τον Χαράρι, οι Ισραηλινοί έχουν την πεποίθηση ότι οι Παλαιστίνιοι αναζητούν μια ευκαιρία που θα τους επιτρέψει να σκοτώσουν ή να εκδιώξουν τους 7 εκατομμύρια Εβραίους που ζουν αυτή τη στιγμή μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της Μεσογείου. «Άλλωστε, οι παλαιστίνιοι ηγέτες και οι σύμμαχοί τους έχουν επανειλημμένα υποστηρίξει ότι η εβραϊκή παρουσία στην περιοχή αυτή είναι μια αποικιακή αδικία που αργά ή γρήγορα πρέπει να… αποκατασταθεί», αναφέρει ο ιστορικός, επισημαίνοντας ότι η εβραϊκή παρουσία δεν είναι πρόσφατη στην περιοχή αφού οι Εβραίοι έφτασαν στις όχθες του Νείλου και του Ευφράτη τουλάχιστον 1.000 χρόνια πριν οι Άραβες κατακτήσουν την Αίγυπτο και το Ιράκ τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Η νέα σύρραξη στη Γάζα επιβεβαίωσε τους χειρότερους φόβους και για τους Ισραηλινούς, με τους τρομοκράτες της Χαμάς να σκοτώνουν, να βιάζουν και να κρατούν ομήρους περισσότερους από 1.000 ισραηλινούς πολίτες. Ολόκληρες κοινότητες καταστράφηκαν και εκατοντάδες χιλιάδες Ισραηλινοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. «Φυσικά, η Χαμάς από μόνη της δεν έχει τις στρατιωτικές δυνατότητες για να νικήσει και να καταστρέψει το Ισραήλ. Όμως ο πόλεμος έδειξε ότι μια συμμαχία ισχυρών περιφερειακών δυνάμεων που την υποστηρίζουν, συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ, των Χούθι και του Ιράν, αποτελεί σοβαρή απειλή για το Ισραήλ», αναφέρει ο διακεκριμένος ιστορικός.
Υπαρξιακή απειλή, με λογική βάση
Ο Χαράρι υποστηρίζει ότι είναι φυσικά λάθος να ταυτίσουμε την κατάσταση Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Έχουν διαφορετικές ιστορίες, ζουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες και αντιμετωπίζουν διαφορετικές απειλές, ενώ καθεμιά από τις δύο πλευρές έχει καλούς λόγους να πιστεύει ότι η άλλη πλευρά επιθυμεί να τη σκοτώσει ή να την εκδιώξει. «Δεν είναι απλώς εχθροί, αποτελούν υπαρξιακή απειλή ο ένας για τον άλλον», γράφει χαρακτηριστικά.
Και προσθέτει πως η απειλή αυτή δεν προκύπτει από κάποια αδικαιολόγητη παράνοια, αλλά από μια ορθή εκατέρωθεν ανάλυση της κατάστασης. «Κάθε πλευρά λέει στον εαυτό της: δεδομένου του τι θέλουμε να τους κάνουμε, είναι λογικό να θέλουν να μας ξεφορτωθούν — γι’ αυτό ακριβώς δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να τους ξεφορτωθούμε πρώτοι»…
Υπάρχει διέξοδος, αλλά απαιτούνται εκ βαθέων αλλαγές
Ο συγγραφέας περιγράφει την κατάσταση ως μια παγίδα και υποστηρίζει ότι υπάρχει έξοδος από αυτή. Όπως γράφει, «μια ειρηνική λύση είναι τεχνικά εφικτή. Υπάρχει αρκετή γη ανάμεσα στον Ιορδάνη και τη Μεσόγειο για να χτιστούν σπίτια, σχολεία, δρόμοι και νοσοκομεία για όλους. Αλλά μπορεί να υπάρξει μόνο εάν κάθε πλευρά εγκαταλείψει την ιδέα αφανισμού της άλλης. Θα πρέπει όλοι να πουν με ειλικρίνεια (και να τηρήσουν): Ανεξάρτητα από τις αδικίες που διέπραξαν εναντίον μας και τις απειλές που εξακολουθούν να ελλοχεύουν, σεβόμαστε το δικαίωμά τους να ζουν αξιοπρεπώς στη χώρα γέννησής τους».
Μια τέτοια βαθιά αλλαγή θα μπορούσε, κατά τον Χαράρι να απαλύνει τον φόβο και το μίσος, δημιουργώντας χώρο για πραγματική ειρήνη.
Πόσο εύκολο είναι;
Δεν είναι καθόλου εύκολο, αντιθέτως είναι πολύ δύσκολο. Αλλά δεν είναι αδύνατο, απαντά ο Χαράρι στο άρθρο του στους Financial Times. Και εξηγεί πως «υπάρχουν ήδη ομάδες και από τις δύο πλευρές που αποδέχονται αυτή τη λύση, ενώ υπάρχει επίσης μια σημαντική ομάδα στην περιοχή που αισθάνεται συλλογικά μέρος και των δύο πλευρών και δεν επιθυμεί να δει καμία από τις δύο πλευρές να αφανίζονται: είναι οι σχεδόν 2 εκατομμύρια Άραβες πολίτες του Ισραήλ, οι οποίοι συνήθως αναφέρονται είτε ως Άραβες Ισραηλινοί είτε ως Παλαιστίνιοι Ισραηλινοί».
Οι δύο πιο εξέχοντες Παλαιστινιοϊσραηλινοί πολιτικοί, ο Αϊμάν Οντέχ του κόμματος Hadash και ο Μανσούρ Αμπάς του ισλαμιστικού κόμματος United Arab List, καταδίκασαν απερίφραστα τη σφαγή και κάλεσαν όλες τις πλευρές να καταθέσουν τα όπλα και να επιδιώξουν την ειρήνη.
Ο καθένας να κάνει την αρχή στην αλλαγή
Εκτός από τη συλλογική, ο Χαράρι τονίζει την ατομική δυνατότητα για αλλαγή. «Η αλλαγή προθέσεων είναι κάτι που κάθε πλευρά —ακόμα και κάθε άτομο— μπορεί να το πετύχει μόνη της. Έχουμε ελάχιστο έλεγχο στις προθέσεις των άλλων, αλλά μπορούμε να αλλάξουμε τη γνώμη μας. Ακόμη και όσοι δεν είναι ούτε Ισραηλινοί ούτε Παλαιστίνιοι μπορούν να αναλογιστούν εάν επιθυμούν το καλό και για τις δύο πλευρές ή αν τρέφουν την ελπίδα ότι μια από αυτές τις ομάδες απλώς θα εξαφανιστεί από προσώπου Γης».