Μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί μια ευκαιρία για την Ελλάδα και να μην γίνει μια μεγάλη μεταρρύθμιση που δεν είναι άλλη από τα αποκτήσει η χώρα ολοκληρωμένο χωροταξικό σχεδιασμό, με βάση τον οποίο ο καθένας θα γνωρίζει πού μπορεί να χτίσει, πού μπορεί να καλλιεργήσει, πού μπορεί να φτιάξει την επιχείρησή του και όλοι να ξέρουν πού είναι δάσος και πού αιγιαλός, βρίσκεται η κυβέρνηση.
Κι αυτό γιατί ενώ όλα είναι έτοιμα να ξεκινήσει η Πολεοδομική Μεταρρύθμιση, οι πιέσεις που ασκούνται από συγκεκριμένα συμφέροντα προκειμένου να ανοίξουν «παράθυρα» στη νομοθεσία (για να ενταχθούν στο σχέδιο πόλης εκτάσεις που βρίσκονται εκτός σχεδίου σε νησιά, παραθεριστικές περιοχές ακόμη και εντός δασικών εκτάσεων, αρκεί να είναι πάνω από 4 στρέμματα) υπονομεύουν το συνολικό σχέδιο.
Αυτό φάνηκε από το γεγονός ότι η τροπολογία για «παρεκκλίσεις» από τους όρους δόμησης που προβλέπει η ισχύουσα νομοθεσία και την οποία παρουσίασε στο Υπουργικό Συμβούλιο ο υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Θεόδωρος Σκυλακάκης, προκάλεσε σχόλια κύκλων του τύπου:
–Δεν είναι σωστό να βάζουμε το κάρο, μπροστά από το άλογο…
Οπως εξηγούν οι ίδιοι κύκλοι, «από την ώρα που ξεκινά η Πολεοδομική Μεταρρύθμιση ας βγουν πρώτα τα σχέδια (εθνικά, περιφερειακά και τοπικά) και στη συνέχεια αποφασίζουμε ποιες εκτάσεις θα μπουν στα σχέδια πόλης. Αυτό είναι το λογικό»…
Σαράντα χρόνια μετά τον Τρίτση
Σε κάθε περίπτωση, ο χωροταξικός επανασχεδιασμός της χώρας, η οποία αναπτύσσεται ταχύτατα με μοχλό όχι μόνο τον τουρισμό, αλλά και τις μεταφορές και τις άλλες υπηρεσίες, είναι μια αναγκαία και σημαντική μεταρρύθμιση. Και μπορεί να συγκριθεί μόνο με την Επιχείρηση Πολεδομικής Ανασυγκρότησης του 1984.
Αραγε, σήμερα πόσοι θυμούνται τον Αντώνη Τρίτση; Ο κεφαλονίτης πολεοδόμος ήταν ο πρώτος υπουργός Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος της πρώτης κυβέρνησης του ΠαΣοΚ το 1981 και πράγματι, όπως είχε πει ο Ανδρέας Παπανδρέου όταν τον απομάκρυνε τρία χρόνια αργότερα από την καυτή καρέκλα του ΥΧΟΠ, «ο Αντώνης έγραψε ιστορία»…
Ολες οι γενιές της Μεταπολίτευσης, πολιτικοί, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, μηχανικοί και αρχιτέκτονες θυμούνται και αναγνωρίζουν ακόμη και σήμερα ότι η μεγάλη συνεισφορά Τρίστη ήταν η Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης όλης της χώρας, με την εκπόνηση σχεδίων για όλες τις πόλεις και τα χωριά της Ελλάδας που περνούσαν από τη μια ιστορική και οικονομική περίοδο (του μεταπολέμου και της χούντας) στην μεταπολίτευση και την ταχύρρυθμη ανάπτυξη που κουβαλούσε μαζί της την άναρχη και αυθαίρετη οικοδόμηση των προηγούμενων δεκαετιών.
Με βάση αυτή τα σχέδια, που ολοκληρώθηκαν το 1985 και το θεσμικό πλαίσιο (Νόμος 1337/83) σώθηκαν τα νησιά, οι παραδοσιακοί οικισμοί, αναπτύχθηκαν οι κωμοπόλεις και οι μεγάλες πόλεις απέκτησαν περιφερειακές προσβάσεις.
Σαράντα χρόνια από τότε η κυβέρνηση Μητσοτάκη, οδηγούμενη από την ταχεία ανάπτυξη της οικονομίας και τη μεγάλη ζήτηση για κατοικίες και ακίνητα κάθε κατηγορίας (εξοχικά, επαγγελματικά, τουριστικά και άλλες κατασκευές) που αναζωπυρώθηκε μετά την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια και την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας (γεγονός που επηρεάζει καθοριστικά τη στάση των ξένων επενδυτών), προχωρά στη δική της πολεοδομική μεταρρύθμιση.
Ηδη έχει αναγγελθεί το σχέδιο για την Πολεοδομική Μεταρρύθμιση της χώρας, το οποίο φέρει το όνομα του μεγαλύτερου ίσως έλληνα χωροτάκτη, του Κωνσταντίνου Δοξιάξη, ο οποίος υπήρξε ένα από τα βασικά πρόσωπα της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης. Από διαφορετικές θέσεις, πρώτα ως υφυπουργός Ανοικοδόμησης και στη συνέχεια ως συντονιστής Ανασυγκρότησης και υπηρεσιακός υφυπουργός του Υπουργείου Συντονισμού προσπάθησε να επαναφέρει τη χώρα στην φυσιολογική ειρηνική προπολεμική της κατάσταση. Στη συνέχεια, τις δεκαετίες του 1950 και 1960, διέπρεψε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αφήνοντας το στίγμα του σε πολλές χώρες — από τη Γαλλία μέχρι το Πακιστάν.
Τα σημερινά προβλήματα
Η τεράστια αυτή επιχείρηση πολεοδομικού ανασχεδιασμού ολόκληρης της χώρας αποτελεί σίγουρα μια μεγάλη ευκαιρία για να προστατευθεί το περιβάλλον και να γίνουν βιώσιμες οι πόλεις του μέλλοντος.
Μέχρι σήμερα, η έλλειψη καθορισμένων χρήσεων γης και η αδυναμία εφαρμογής χρήσιμων πολεοδομικών μέτρων – κινήτρων έχουν οδηγήσει σε πολλαπλά προβλήματα για το περιβάλλον, φαινόμενα άναρχης ή και αυθαίρετης δόμησης με χαρακτηριστικά υπερβολικής αστικής διάχυσης στον αγροτικό χώρο και περιοχές με ελλείψεις βασικών τεχνικών και περιβαλλοντικών υποδομών.
Ο πρώτος, λοιπόν, στόχος τον οποίο καλείται να υπηρετήσει η Πολεδομική Μεταρρύθμιση είναι να προσδιορίσει και να άρει τα περιττά εμπόδια που δημιουργούν καθυστερήσεις στην υλοποίηση έργων, υποδομών και επενδύσεων και να καταστήσει τον χωρικό σχεδιασμό βασικό παράγοντα της βιώσιμης ανάπτυξης.
Συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα Κωνσταντίνος Δοξιάδης αφορά σε χρηματοδότηση πολεοδομικών μελετών μείζονος σημασίας και περιλαμβάνει τις παρακάτω δράσεις:
1. Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ). Αντικείμενο του Προγράμματος είναι η ανάθεση διακριτών μελετών που θα καλύπτουν την έκταση μιας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων και συνολικά (χωρικά/γεωγραφικά) περί τις 800 δημοτικές Ενότητες σε όλη την επικράτεια. Κάθε ανάθεση περιλαμβάνει κύρια μελέτη, Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), Ειδική Μελέτη Εκτίμησης Γεωλογικών Κινδύνων και Γεωλογικής Καταλληλότητας και, τέλος, Μελέτη Οριοθέτησης των Υδατορεμάτων.
Μέσα από τα νέα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια θα θεσμοθετηθούν μεταξύ άλλων τα παρακάτω κρίσιμα ζητήματα:
- Χρήσεις γης
- Οροι δόμησης
- Κανονισμοί και περιορισμοί
- Κατοικημένες περιοχές
- Περιοχές προστασίας
- Περιοχές ανάπτυξης παραγωγικών δραστηριοτήτων
- Σημαντικές παρεμβάσεις πολεοδομικού σχεδιασμού
- Περιοχές ειδικών αστικών κινήτρων
- Οδικές υποδομές, μεταφορές, κατασκευές και περιβαλλοντικά δίκτυα
2. Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ). Αντικείμενο του προγράμματος είναι η ανάθεση 10 διακριτών
μελετών. Το περιεχόμενό τους είναι το ίδιο με το περιεχόμενο των ΤΠΣ, ωστόσο η περιοχή στην οποία εφαρμόζεται ένα ΕΠΣ δεν ταυτίζεται απαραίτητα με τα διοικητικά όρια δημοτικών ενοτήτων. Αυτό καθιστά τα ΕΠΣ ιδιαίτερα χρήσιμα και ασφαλή για τη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη περιοχών, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως υποδοχείς σχεδίων, έργων και προγραμμάτων υπερτοπικής ή στρατηγικής σημασίας.
3. Ζώνες Υποδοχής Συντελεστή Δόμησης (ΖΥΣ). Στόχος του Προγράμματος είναι να συνταχθούν μελέτες για περί τις 600 δημοτικές ενότητες.
4. Αυτοτελείς μελέτες οριοθέτησης οικισμών, σε 170 δημοτικές ενότητες.
5. Αυτοτελείς μελέτες χαρακτηρισμού δημοτικών οδών στο σύνολο της επικράτειας.
Επιστράτευση του τεχνικού κόσμου
Προκειμένου να εκπονηθούν όλες οι 1670 μελέτες που προβλέπεται να γίνουν και να καλύψουν τις 800 δημοτικές ενότητες της χώρας και τα 10 Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια σε επίπεδο περιφερειών απαιτείται η κινητοποίηση και συμμετοχή όλου του τεχνικού κόσμου: τοπογράφοι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί της χώρας καθώς και οι πολυτεχνικές σχολές με όλο τους το επιστημονικό δυναμικό.
Ο χρόνος και οι πόροι που απαιτούνται είναι μεγάλοι, η μεταρρύθμιση θα ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, αλλά το κυριότερο είναι η κυβέρνηση να μην χαθεί στις ρυθμίσεις των αυθαιρέτων και τη νομιμοποίηση κάθε οικιστικής ή πολεοδομικής παρανομίας.
«Πολεοδομική αμνηστία» και ενστάσεις
Οπως σημειώνουν κυβερνητικοί κύκλοι και περιβαλλοντικές οργανώσεις, η προσπάθεια αυτή μπορεί να χαθεί αν δοθεί μια ακόμη «πολεοδομική αμνηστία» στην αυθαίρετη δόμηση και δευτερευόντως αν παρακαμφθούν οι διατάξεις του νόμου της σημερινής κυβέρνησης (ν. 4759/2020) που έθεσε περιορισμούς για το πώς θα χτίζουμε στα 4 στρέμματα στις εκτός σχεδίου περιοχές, περιορίζοντας ταυτόχρονα το εμβαδό των δομούμενων επιφανειών.
Οπως είναι γνωστό το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προτίθεται να προωθήσει μεταβατική ρύθμιση για την επίλυση του ζητήματος που έχει δημιουργήσει η απαγόρευση έκδοσης οικοδομικών αδειών σε εκτάσεις που δεν έχουν πρόσβαση σε κοινόχρηστους δρόμους, ανατρέχοντας σε χάρτες και αεροφωτογραφίες προ της 27ης Ιουλίου 1977.
Οι μεταβατικές αυτές διατάξεις, βέβαια, αφορούν πολλούς ιδιοκτήτες δύο κατηγοριών οικοπέδων: όσα «δημιουργήθηκαν» (λ.χ. μέσω κατατμήσεων) έως τον Μάιο του 1985 και όσα «δημιουργήθηκαν» από τον Ιούνιο του 1985 έως και το τέλος του 2003. Και στις δύο περιπτώσεις θα αναγνωρίζονται οι οδοί (δηλαδή θα προσφέρουν δυνατότητα δόμησης στα παρόδια οικόπεδα) που υπήρχαν τον Ιούλιο του 1977.
Επ΄αυτού του ζητήματος εγείρονται οι περισσότερες ενστάσεις και αμφισβητήσεις των καλών προθέσεων του εισηγητή.