Στην αρχή ήταν οι δάσκαλοι, οι αναπληρωτές καθηγητές, οι γιατροί και οι πρωτοετείς φοιτητές που δεν έβρισκαν να νοικιάσουν σπίτι σε τουριστικές περιοχές, και κυρίως στα νησιά, λόγω της Χρυσής Βίζας και των Airbnb. Μετά ήταν οι νέοι που αδυνατούν να φύγουν από το παιδικό δωμάτιο και να νοικιάσουν ένα σπίτι στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη για να ξεκινήσουν τη ζωή τους. Τώρα, με την εισροή και την εγκατάσταση προσώπων από τρίτες χώρες που ψάχνουν πάτημα στην ΕΕ για επενδυτικούς ή άλλους (αδιευκρίνιστους και αφανείς) σκοπούς, το πρόβλημα μετατρέπεται σε θηλιά για το τμήμα εκείνο της μεσαίας τάξης που αναζητεί στέγη. Και που βλέπει τις αξίες των ακινήτων να μπαίνουν σε φάση απόλυτης έκρηξης, ειδικά στα νότια και στα βόρεια προάστια της Αθήνας, αλλά και στο κέντρο της πόλης.
Είναι προφανές ότι το πρόβλημα έχει επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή και συνοχή και ότι οι εμβαλωματικές λύσεις που χρονίζουν μέσω μεταβατικών περιόδων (και τροφοδοτούν την κλιμάκωση της εκτός ελέγχου κερδοσκοπίας) δεν επαρκούν. Η κυβέρνηση καλείται να ξεπεράσει τον εαυτό της –ακόμη και το εκλογικό της ακροατήριο– και να προβεί επειγόντως σε μια γενναία παρέμβαση για να ρίξει τον «πυρετό» πριν να είναι πολύ πολύ αργά.
Δύο λύσεις υπάρχουν για την Ελλάδα, που τείνει να γίνει ο τελευταίος «φθηνός» ευρωπαϊκός παράδεισος για Κινέζους, Ρώσους, Τούρκους και Αραβες με επενδυτικό ή άλλης φύσεως προφίλ. Είτε να ανεβούν κατά πολύ τα ελάχιστα όρια επένδυσης για τη χορήγηση Golden Visa είτε να καταργηθεί εντελώς το καθεστώς, όπως έκαναν άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά.
Στην Ελλάδα όλες οι αλλαγές στην οικονομία ξεκινούν με πάθος, αλλά μέχρι να πραγματοποιηθούν είναι ήδη ξεπερασμένες από τη ζωή… Βλέπουμε π.χ. τους αυτοκινητόδρομους που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν με τρείς λωρίδες ανά κατεύθυνση και μέχρι να παραδοθούν στους οδηγούς μποτιλιαρίστηκαν.
Κάτι ανάλογο βιώνει η οικονομία με το καθεστώς της Golden Visa, που σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε στα χρόνια των μνημονίων ώστε να αποτελέσει κίνητρο σε κατοίκους τρίτων χωρών να επενδύσουν σε ακίνητα στην Ελλάδα, η οποία βρισκόταν στις συμπληγάδες της χρεοκοπίας.
Τα χρόνια πέρασαν, η οικονομία και η κτηματαγορά ανέκαμψαν και φτάσαμε στο σημείο η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να αντιμετωπίζουν οξύ στεγαστικό πρόβλημα, καθώς οι τιμές πώλησης των κατοικιών και τα ενοίκια των διαμερισμάτων εκτινάχθηκαν στα ύψη, όχι μόνο στις τουριστικές περιοχές και στα νησιά, αλλά και στις πόλεις – κυρίως στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη.
Εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες) παλιά και νεόκτιστα ακίνητα μπήκαν στις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης (Airbnb), πολλά ακίνητα μαγνήτισαν τους ξένους επιχειρηματίες, επαγγελματίες –γενικά ευκατάστατους– πολίτες τρίτων χωρών, οι οποίοι μπορούσαν ταυτόχρονα, αγοράζοντας ένα ακίνητο, να αποκτήσουν το διαβατήριο ελεύθερης εισόδου στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες της ΕΕ.
Μπροστά στο οξύ στεγαστικό πρόβλημα, αλλά και στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τις κυβερνήσεις ότι «το καθεστώς της Golden Visa πρέπει να επανεξεταστεί, καθώς εγκυμονεί κινδύνους ασφαλείας για την ΕΕ», η κυβέρνηση αποφάσισε να αυστηροποιήσει τις προϋποθέσεις χορήγησης αυτών των προνομίων.
Ετσι, μετά την ψήφιση του νέου νόμου 5100/2024, που περιλαμβάνει στο άρθρο 64 τις διατάξεις για την άδεια διαμονής μέσω επενδύσεων, τα νέα κατώτατα όρια στα επενδυτικά ποσά ορίζονται σε τρεις ζώνες:
α) 800.000 ευρώ – Για την Περιφέρεια Αττικής, την Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, τις Περιφερειακές Ενότητες Μυκόνου και Θήρας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και για τα νησιά με πληθυσμό πάνω από 3.100 κατοίκους.
β) 400.000 ευρώ – Για τις λοιπές περιοχές της χώρας
γ) 250.000 ευρώ – Για όλη τη χώρα και μόνο για ακίνητη περιουσία που αλλάζει χρήση για τους κύριους χώρους και μετατρέπεται σε κατοικία ή είναι διατηρητέο κτίριο.
Ο νόμος άλλαξε, αλλά δεν εφαρμόστηκε
Ωστόσο, οι αλλαγές που έγιναν τον περασμένο Μάιο δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί. Οπως προβλέπεται στον ίδιο νόμο, για μερικούς μήνες ισχύει παράλληλα μεταβατικό καθεστώς, το οποίο πιθανότατα θα εκπνεύσει στο τέλος του φθινοπώρου, ώστε να κλείσουν οι συμφωνίες αγοράς ακινήτων που ήδη βρίσκονταν στα σκαριά, με τα παλιά χαμηλά όρια αξίας ακινήτου (250.000 ευρώ ενιαίο για όλη τη χώρα). Αρα, τα νέα αυστηρά όρια αφορούν τους αγοραστές του μέλλοντος.
Ομως μέχρι τότε, λόγω της πίεσης που υπάρχει στην κυβέρνηση από το οξύ στεγαστικό πρόβλημα και τη συνεχιζόμενη έκρηξη τιμών στην αγορά ακινήτων, οι αρμόδιοι υπουργοί Μεταναστευτικής Πολιτικής και Οικονομικών θα βρεθούν ξανά στην αμήχανη θέση να αποφασίσουν αν θα πρέπει να καταργήσουν το καθεστώς της Golden Visa, όπως ζητά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ή να κάνουν ακόμη πιο αυστηρά τα όρια, έτσι ώστε να απευθύνονται σε πραγματικά πλούσιους κατοίκους τρίτων χωρών. Οσο, λοιπόν, η Ελλάδα «μεταβαίνει» σε αυτό το νέο, πιο αυστηρό καθεστώς, πολλές ευρωπαϊκές χώρες προχωρούν στην κατάργησή του.
Ποιοι έκλεισαν τα «παράθυρα»
Μετά την Πορτογαλία, και η Ισπανία καταργεί το δικό της πρόγραμμα Golden Visa, προκειμένου, όπως είπε ο πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ, να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή στέγαση στη χώρα της Ιβηρικής. Το νέο ευρωπαϊκό stop στην Golden Visa έρχεται σε συνέχεια της γενικής σύστασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τερματιστούν τα συγκεκριμένα προγράμματα, επικαλούμενη κινδύνους ασφάλειας.
Οπως ανακοίνωσε τον Ιούνιο ο ισπανός πρωθυπουργός, η Μαδρίτη θα τερματίσει το πρόγραμμα Golden Visa για τους πολίτες τρίτων χωρών που επενδύουν περισσότερα από 500.000 ευρώ. «Σήμερα, 94 στις 100 τέτοιες βίζες συνδέονται με επενδύσεις σε ακίνητα σε μεγάλες πόλεις που αντιμετωπίζουν μια πολύ πιεσμένη αγορά και όπου είναι σχεδόν αδύνατο να βρει αξιοπρεπή στέγη κάποιος από όσους ήδη ζουν, εργάζονται και πληρώνουν τους φόρους τους εκεί» υπογράμμισε ο Σάντσεθ.
Ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας είχε προηγηθεί ανακοινώνοντας το τέλος του προγράμματος της χώρας του από τον περασμένο Φεβρουάριο. «Τίποτα δεν δικαιολογεί αυτό το ειδικό καθεστώς» είχε δηλώσει. Η Ιρλανδία έχει επίσης καταργήσει το ειδικό καθεστώς μετά τις παρεμβάσεις της ΕΕ και του Ευρωκοινοβουλίου.
Αυξήσεις τιμών και φόβοι «ξεπλύματος»
Με το καθεστώς αυτό, που ισχύει πάνω από 10 χρόνια στις ευρωπαϊκές χώρες και επιτρέπει σε πλούσιους αλλοδαπούς να αποκτούν κατοικία στην ΕΕ και κατ’ επέκταση να κάνουν το πρώτο νομικό βήμα για να αποκτήσουν ακόμη και την ιθαγένεια της χώρας στην οποία εγκαθίστανται, περισσότεροι από 150.000 πολίτες τρίτων χωρών –Τούρκοι, Ρώσοι, Αραβες, Κινέζοι κ.λπ.– απέκτησαν το δικαίωμα ελεύθερης εισόδου και εγκατάστασης στην ΕΕ.
Η Κύπρος αποτελεί ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς αποτέλεσε το νησί ρώσων ολιγαρχών, οι οποίοι όχι μόνο αξιοποίησαν το καθεστώς της Golden Visa, αλλά δημιούργησαν ταυτόχρονα εκατοντάδες off shore εταιρίες για να διακινούν κεφάλαια. Ακολουθεί η Μάλτα, η οποία παρά τις οδηγίες της Κομισιόν επιμένει να διατηρεί το ίδιο καθεστώς, καθώς αποτελεί «μαγνήτη» προσέλκυσης κεφαλαίων.
Ωστόσο τα τελευταία χρόνια ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία επιβάλλει, κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιπλέον έλεγχο στις Χρυσές Βίζες, καθώς, όπως το έθεσε ωμά η βελγίδα ευρωβουλευτής των Πρασίνων Σάσκια Μπρικμόντ, «το καθεστώς αυτό είναι ένας πιθανός τρόπος για ολιγάρχες, εγκληματίες και διεφθαρμένους πολιτικούς να ξεπλένουν τα μετρητά τους στην Ευρώπη». Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κάλεσαν τις χώρες της ΕΕ να τερματίσουν τη χορήγηση Golden Visa.
Περιζήτητη η ελληνική Golden Visa
Στην Ελλάδα ο αριθμός των Golden Visa που χορηγήθηκαν τους τελευταίους μήνες έχει αυξηθεί, την ώρα που άλλες ευρωπαϊκές χώρες κλείνουν τις πόρτες τους. Η Xρυσή Bίζα της Ελλάδας παραμένει η πιο περιζήτητη στον κόσμο, αφού από το 2013 έως το 2023 έχουν δοθεί 17.182 «διαβατήρια» για την ΕΕ. Μόνο την τελευταία διετία έγιναν 7.387 ξένες επενδύσεις σε ακίνητα ύψους 4,3 δισ. ευρώ. Το πρώτο εξάμηνο του 2024 έχουν χορηγηθεί περισσότερες από 1.000 άδειες.
Τα επίσημα στοιχεία των συναρμόδιων υπουργείων για την Golden Visa στη χώρα μας:
Με βάση τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Μετανάστευσης του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, οι περισσότερες άδειες (πάνω από 7.000) έχουν χορηγηθεί σε κινέζους επενδυτές. Ακολουθούν, στη δεύτερη θέση, οι Τούρκοι και στην τρίτη οι Ρώσοι. Λιβανέζοι και Αιγύπτιοι συμπληρώνουν την πεντάδα, ενώ επενδυτές από το Ιράν, το Ιράκ την Ουκρανία, τις ΗΠΑ και την Ιορδανία βρίσκονται στο top 10.
Να σημειώσουμε, για συγκριτικούς λόγους, ότι η Ισπανία χορήγησε συνολικά 2.462 χρυσές βίζες το 2023, ενώ η Ιταλία, που ακολουθεί αυστηρούς ελέγχους, χορήγησε το 2022 μόλις 79 χρυσές βίζες, κυρίως σε Ρώσους, Αμερικανούς και Βρετανούς – οι οποίοι πλέον βρίσκονται εκτός ΕΕ.
Είναι προφανές ότι κάτι πρέπει να γίνει.