Δοκιμαστικό εμβόλιο κατά της ελονοσίας χορηγείται σε παιδιά στην Αφρική, σε περιοχές όπου η συγκεκριμένη ασθένεια θεωρείται ενδημική. Το χορηγούμενο σκεύασμα είναι προϊόν εκείνης της ερευνητικής ομάδας της Οξφόρδης η οποία έφτιαξε και το αντικορονοϊκό εμβόλιο της βρετανοσουηδικής εταιρείας AstraZeneca.
Οι Κενυάτες, λόγου χάρη, εγγράφουν τα τέκνα τους σε ένα πρόγραμμα δοκιμαστικής λήψεως του σκευάσματος R21/Matrix-M, «εμβολίου κατά της ελονοσίας που υπόσχεται πολλά» όπως έγραψαν οι Times του Λονδίνου σε εκτενέστατο ρεπορτάζ τους. Εχει γίνει και παλαιότερα δοκιμή του σκευάσματος σε άλλη αφρικανική χώρα, στην Μπουρκίνα Φάσο, με αποτελεσματικότητα 80%.
Στην Κένυα εμβολιάστηκαν 603 μωρά και εντός του Ιανουαρίου αναμένονται τα αποτελέσματα, όπως και συνολικά τα αποτελέσματα για τους 4.800 εμβολιασμούς που διενεργήθηκαν σε τέσσερις χώρες.
Πάντως, προτού καν υπάρξουν άλλα στοιχεία, «το R21 χαιρετίζεται σαν ισχυρό νέο όπλο κατά της ελονοσίας, το οποίο μπορεί να σώσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές ετησίως εφ’ όσον εγκριθεί από τον ΠΟΥ». Από πλευράς παραγωγής του σκευάσματος δεν υπάρχει πρόβλημα, αφού «εκατομμύρια δόσεις του έχουν συσκευαστεί σε κιβώτια σε αποθήκη της Ινδίας και είναι έτοιμα προς αποστολή μόλις δοθεί το πράσινο φως».
Οι Times αναρωτήθηκαν με θαυμασμό: «Ωστε αυτό είναι το τέλος της μεγαλύτερης μάστιγας της ανθρωπότητας εδώ και δεκαετίες…» Αλλά αμέσως συμπλήρωσαν: «Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εξάλειψη της νόσου δεν επίκειται, ωστόσο υπάρχουν κάποιες επιστημονικές εκτιμήσεις πως η εξάλειψη μπορεί να καταστεί εφικτή μέχρι το 2030.
»Θα θεωρηθεί ένα από τα ορόσημα του πολιτισμού, καθώς καμία άλλη ασθένεια δεν έχει προκαλέσει περισσότερες μολύνσεις αλλά και θανάτους από την ελονοσία: μόνο στον 20ό αι. η ελονοσία σκότωσε από 150 εκατομμύρια άτομα μέχρι και 300 εκατομμύρια άτομα».
Κατόπιν το βρετανικό Μέσο θύμισε ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εφθάρη από την ελονοσία σε βαθμό παρακμής και ότι ο Σαίξπηρ την αναφέρει σε σε οκτώ έργα του. Αποτόλμησε και την εκτίμηση ότι «η ελονοσία σκότωσε τον Μέγα Αλέξανδρο και τον λόρδο Μπάιρον». Από την Ευρώπη και την Αμερική έχει εξαλειφθεί η αρρώστια –τουλάχιστον δεν υπήρχαν κρούσματα πριν από τις μεταναστευτικές ροές των τελευταίων χρόνων–, «αλλά εξακολουθεί να καταστρέφει την Υποσαχάρια Αφρική, όπου σκότωσε περίπου 600.000 ανθρώπους το 2020, το 80% εκ των οποίων παιδιά».
Το ότι τα παιδιά και ιδίως τα μωρά είναι το εύκολο θύμα της ελονοσίας είναι ευεξήγητο: η νόσος μεταδίδεται με τσιμπήματα μολυσμένων κουνουπιών την περίοδο των βροχοπτώσεων.
Η Αμερική εξάλειψε την ασθένεια το 1951 ψεκάζοντας τις περιοχές αναπαραγωγής των κουνουπιών, τα έλη και τα αγροτόσπιτα με το παροιμιώδες εντομοκτόνο DDT. Το τελευταίο περιστατικό που αναφέρθηκε στην Ευρώπη σημειώθηκε στη Γιουγκοσλαβία (Σκόπια) το 1974. Η ελονοσία σχεδόν εξαφανίστηκε από τη Σρι Λάνκα και από ορισμένες άλλες χώρες ύστερα από εκτεταμένους ψεκασμούς, ωστόσο επέστρεψε όταν το DDT έπεσε σε δυσμένεια επειδή απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ για περιβαλλοντικούς λόγους.
Οι Times σημείωσαν επίσης ότι σήμερα καμιά σαρανταριά χώρες ισχυρίζονται ότι έχουν εξαλείψει την ελονοσία, με την Κίνα να έχει ξεμπερδέψει μαζί της το 2021. Αλλες 25 χώρες θα τελειώσουν με την ελονοσία μέχρι το 2025. Οι θύλακες της νόσου εντοπίζονται πια στην Αφρική και στη Νοτιοανατολική Ασία, δηλαδή στα σημεία της Γης με τις φτωχότερες χώρες.
Στην Αφρική καταγράφεται το 90% των θανάτων με αιτία την ελονοσία. Είχαν υπάρξει πρόοδοι με τους ψεκασμούς, ωστόσο η πανδημία του κορονοϊού φούντωσε και το πρόβλημα της ελονοσίας. Παρατηρήθηκε, επίσης, βαθμιαία αντοχή των κουνουπιών στα εντομοκτόνα και των παρασίτων στα φάρμακα.
Η κινίνη είναι συστατικό που καταπολεμά την ελονοσία –και το οποίο περιέχεται στο αναψυκτικό τόνικ–, ενώ το φάρμακο κατάγεται από την Κίνα και λέγεται αρτεμισίνη. Από την κινίνη προήλθε η συνθετική και ισχυρότερη ουσία χλωροκίνη, την οποία όμως τα παράσιτα την αντιμετωπίζουν πλέον. Ετσι το εμβόλιο είναι η μοναδική λύση.
Πώς μολύνει το κουνούπι
Το θηλυκό του κώνωπος του ανωφελούς, διψασμένο για αίμα αλλά και φορέας της ελονοσίας, εισάγει την προβοσκίδα του στο ανθρώπινο δέρμα για να τραφεί. Συγχρόνως στέλνει μια ντουζίνα παράσιτα στο σώμα του ανθρώπου. Στο ήπαρ αυτά αναπαράγονται σε μεγάλους αριθμούς επί μία εβδομάδα προτού εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος. Μέσα σε δύο εβδομάδες ο αριθμός τους πολλαπλασιάζεται: ξεπερνούν πια τα 30 δισεκατομμύρια και φράσσουν αγγεία που αιματοδοτούν βασικά όργανα.
Τα πρώτα συμπτώματα της ελονοσίας είναι ο πυρετός, οι πονοκέφαλοι και η ναυτία, και εμφανίζονται 10 ημέρες μέχρι και τέσσερις εβδομάδες έπειτα από το τσίμπημα του κώνωπος. Αν ο άρρωστος δεν λάβει θεραπεία, τα συμπτώματα θα εξελιχθούν σε αναιμία και πολυοργανική ανεπάρκεια. Το μοιραίο επέρχεται με τη διακοπή της αιμάτωσης του εγκεφάλου.
Πώς φθάσαμε στο εμβόλιο
Πριν από το R21 της Οξφόρδης είχαν προηγηθεί άλλες προσπάθεις με εμβόλια. Οι Times έγραψαν ότι ένα παλαιότερο εμβόλιο, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, το RTS,S (υπό ανάπτυξη από τη βρετανική φαρμακευτική GlaxoSmithKline από το 1987), είχε αποτελεσματικότητα 30%, δηλαδή «πολύ κάτω από τον στόχο 75% του ΠΟΥ». Το R21 θεωρείται «φθηνότερη και πιο ενημερωμένη έκδοση».
Και το εμβόλιο R21 και το εμβόλιο RTS,S στοχεύουν στην εξόντωση των παρασίτων της ελονοσίας προτού φθάσουν στο ανθρώπινο συκώτι και ο πολλαπλασιασμός τους καταστεί γεγονός. Η έκδοση της Οξφόρδης, ωστόσο, χρησιμοποιεί έναν διαφορετικό παράγοντα ενίσχυσης του ανοσοποιητικού. Επίσης το R21 χρησιμοποιεί περισσότερο αντιγόνο ελονοσίας από το RTS,S».