Αποκαλείται «ιός βαμπίρ». Και μόνο το όνομά του δίνει μια ιδέα σχετικά με το πόσο επιδέξιος είναι στο να επιβιώνει και να εξαπλώνεται – το επιτυγχάνει… πιάνοντας από τον λαιμό έναν άλλον ιό, χάρη στον οποίο πολλαπλασιάζεται εντός του ξενιστή του.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ που τον πρωτοπαρατήρησαν έμειναν άναυδοι με την ικανότητα αυτού του ιού, που είναι βακτηριοφάγος (ή φάγος, δηλαδή ιός εξειδικευμένος στο να μολύνει βακτήρια) να επιβιώνει και να αναπτύσσεται, φέρνοντας στο φως ένα νέο φαινόμενο, πιθανώς ικανό να πυροδοτήσει λοιμώξεις και σε ανθρώπους, σύμφωνα με άρθρο της ιταλικής εφημερίδας «La Repubblica».
Τα ευρήματα της σχετικής μελέτης, που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Microbial Ecology, προκαλούν έκπληξη. Διότι μπορεί να είναι γνωστές οι… σχέσεις εξάρτησης μεταξύ ιών στις οποίες ένας ιός-δορυφόρος εξαρτάται από έναν άλλον για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του (τον αποκαλούμενο ιό-βοηθό), ωστόσο είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται ένας ιός να επιτίθεται σαν βαμπίρ σε έναν άλλον χωρίς τη συγκατάθεσή του και να του… κάθεται στον σβέρκο.
Η τυχαία ανακάλυψη της… προσκόλλησης
Αυτό ακριβώς συνέβη με τον βακτηριοφάγο που εντόπισαν οι ερευνητές του Μέριλαντ: ο φάγος προσκολλάται σε έναν άλλον φάγο και τον πιάνει από τον «λαιμό» προκειμένου να εισέλθουν μαζί στον ξενιστή και να τον μολύνουν. «Οταν το είδα, σκέφτηκα ότι είναι απίστευτο» υπογράμμισε ο Τάγκιντε Ντε Καρβάλιο, κύριος συγγραφέας της μελέτης, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και προσέθεσε ότι «κανένας δεν είχε δει μέχρι σήμερα έναν βακτηριοφάγο ή άλλον ιό να προσκολλάται σε έναν δεύτερο ιό με αυτόν τον τρόπο».
Η ανακάλυψη του «ιού βαμπίρ» έγινε εντελώς τυχαία σε ένα δείγμα χώματος από το Πούλσβιλ στο Μέριλαντ, περί τα 45 χλμ. βορειοδυτικά της Ουάσινγκτον. Φοιτητές του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ που «κυνηγούν» φάγους απομόνωσαν έναν φάγο-δορυφόρο, τον MiniFlayer, από το βακτήριο του χώματος Streptomyces scabiei. O MiniFlayer βρέθηκε σε στενή επαφή με έναν ιό-βοηθό, τον βακτηριοφάγο MindFlayer, o οποίος μολύνει το βακτήριο Streptomyces. Ανάλυση που έγινε στο εργαστήριο αλληλούχησης του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ αποκάλυψε ότι ο MiniFlayer δεν ήταν ένας συνηθισμένος ιός-δορυφόρος.
Να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι οι βιολόγοι γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες την ύπαρξη ιών-δορυφόρων, δηλαδή ιών που «εκμεταλλεύονται» άλλους ιούς για να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν. Οι ιοί αυτοί ενσωματώνονται στο γενετικό υλικό του ξενιστή τους και παραμένουν εκεί σε κατάσταση ύπνωσης.
Οταν ένας άλλος ιός μολύνει το κύτταρο στο οποίο ο ιός-δορυφόρος «κοιμάται», εκείνος ξυπνάει γρήγορα και χρησιμοποιεί τις οδηγίες του ιού-βοηθού που εισήλθε στο κύτταρο για να πολλαπλασιαστεί και ο ίδιος. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας ο ιός-βοηθός είναι συνήθως ο χαμένος της υπόθεσης, καθώς ανύποπτος βοηθάει στον πολλαπλασιασμού του ιού-δορυφόρου και ο ίδιος είναι τυχερός αν καταφέρει να αντιγραφεί λίγες φορές (κάποιες φορές δεν καταφέρνει να αντιγραφεί καθόλου).
Αιμοβόρες τάσεις
Ο MiniFlayer, όμως, φάνηκε, μετά από ανάλυση με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο που πραγματοποίησε ο Ντε Καρβάλιο, ότι έχει πολύ πιο… αιμοβόρες τάσεις σε σύγκριση με τους άλλους ιούς-δορυφόρους. Οπως εξηγούν οι ερευνητές στη μελέτη τους, «οι περισσότεροι ιοί- δορυφόροι διαθέτουν ένα γονίδιο που τους επιτρέπει να ενσωματώνονται στο DNA των κυττάρων του ξενιστή στα οποία εισέρχονται – για παράδειγμα στο DNA των βακτηριακών κυττάρων. Και πάλι χρειάζονται έναν ιό-βοηθό για να πολλαπλασιαστούν, αλλά τους είναι αρκετό να βρίσκεται ο ιός-βοηθός σε ένα άλλο σημείο του ίδιου κυττάρου. Αντιθέτως, ο ιός που ανακαλύφθηκε τώρα δεν διαθέτει αυτό το γονίδιο και έτσι δεν μπορεί να ενσωματωθεί στο DNA των κυττάρων του ξενιστή. Ετσι, για να επιβιώσει, πρέπει να βρίσκεται κοντά στον ιό-βοηθό του όταν εκείνος εισέρχεται στο κύτταρο».
Αυτό κάνει ο MiniFlayer. Οπως είδαν, μάλιστα, οι επιστήμονες, το 80% των ιών-βοηθών είχαν ιούς-δορυφόρους κολλημένους στον… λαιμό τους (στην περιοχή δηλαδή όπου το ιόσωμα, το κύριο ιικό σωμάτιο, ενώνεται με την ελικοειδή ουρά του ιού). Ακόμη όμως και όσοι ιοί-βοηθοί δεν βρίσκονταν σε αυτή την κατάσταση έφεραν σημάδια προηγούμενων επιθέσεων, σαν «δαγκωματιές».
Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι οι δύο αυτοί ιοί συν-εξελίχθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, περί τα 100 εκατομμύρια χρόνια. Αυτό μαρτυρεί ότι πιθανότατα υπάρχουν εκεί έξω πολλές άλλες περιπτώσεις ιών-βαμπίρ που μένουν να εντοπιστούν. Προς αυτή την κατεύθυνση θα στραφεί τώρα η ομάδα, η οποία θα επιδοθεί αφενός στο κυνήγι τέτοιων «αιμοβόρων» ιών και αφετέρου στην ανακάλυψη του ακριβούς τρόπου με τον οποίο ο ιός-δορυφόρος προσδένεται στον βοηθό του.
Ανώμαλη συμπεριφορά
Σχολιάζοντας στην ιταλική εφημερίδα τα νέα ευρήματα, ο Φαμπρίτσιο Πρελιάσκο, ιατρικός διευθυντής του Νοσοκομείου Γκαλεάτσι στο Μιλάνο, σημείωσε ότι μιλάμε για δύο παθογόνα που δρουν σαν ένα. Σύμφωνα με τον ειδικό, ούτε ο πανδημικός κορωνοϊός SARS-CoV-2 μπορεί να αποκλειστεί από μια συνθήκη συνύπαρξης με ιό βαμπίρ.
«Οταν μιλάμε για ιούς βαμπίρ αναφερόμαστε σε μια κατάσταση κατά την οποία δύο ιοί βοηθούν ο ένας τον άλλον: ο ένας εισέρχεται στο κύτταρο και ο άλλος, χάρη στην παρουσία του ιού-βοηθού, ενσωματώνεται στο DNA του ξενιστή. Γνωρίζαμε ότι οι βακτηριοφάγοι εισάγονται στο γενετικό υλικό των βακτηρίων, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση εντοπίστηκε μια ανώμαλη συμπεριφορά: ο ιός βαμπίρ χρειάζεται τον ιό-βοηθό για να ολοκληρώσει το ταξίδι του και να εισέλθει στα βακτηριακά κύτταρα» λέει.
Τι σημαίνουν όλα αυτά, σύμφωνα με τον δρα Πρελιάσκο; «Οτι οι δύο ιοί εξελίχθηκαν μαζί, κάτι που μας κάνει να φανταζόμαστε ότι υπάρχουν και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις για να ανακαλύψουμε. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, τη συμπληρωματική δράση του ιού της ηπατίτιδας D και του ιού της ηπατίτιδας Β: ο ιός της ηπατίτιδας D καταφέρνει να μολύνει ένα άτομο μόνον αφού προηγηθεί μόλυνση με τον ιό της ηπατίτιδας Β. Ετσι μόνο ένα άτομο με ηπατίτιδα Β μπορεί να μολυνθεί ταυτοχρόνως και με ηπατίτιδα D – και να εμφανίσει διπλή λοίμωξη».
Στην περίπτωση όμως του ιού βαμπίρ, η συνύπαρξη των δύο ιών πριν από την εισαγωγή τους στο κύτταρο είναι αρκετή για να προκαλέσει διπλή λοίμωξη. «Η νέα ανακάλυψη είναι σίγουρα σημαντική επειδή ανοίγει καινούργιους ερευνητικούς δρόμους και προκαλεί το ενδιαφέρον ώστε να αναζητηθούν και άλλες τέτοιες περιπτώσεις. Θα μπορούσε άραγε να υπάρχει ένας ιός βαμπίρ και για τον SARS-CoV-2, που προκαλεί την Covid-19; Δεν μπορώ να το αποκλείσω» κατέληξε ο ειδικός.