Ο Χαλ Χέρσφιλντ, συγγραφέας ενός νέου βιβλίου με τίτλο «Your Future Self: How to Make Tomorrow Better Today» («Ο Μελλοντικός σας Εαυτός: Πώς να κάνετε Καλύτερο το Αύριο, Σήμερα»), είναι καθηγητής Μάρκετινγκ, Λήψης Αποφάσεων, Συμπεριφοράς και Ψυχολογίας στο UCLA· και η έρευνά του, όπως κομψά το θέτει ο ίδιος, μιλώντας με την Αννα Μάξτεντ, δημοσιογράφο της βρετανικής εφημερίδας The Times «βρίσκεται στο σημείο τομής ψυχολογίας και οικονομίας».
Ο αμερικανός καθηγητής εξετάζει γιατί λογικοί άνθρωποι, συχνά, παίρνουν αποφάσεις για τις οποίες αργότερα μετανιώνουν, όπως το να μην κάνουν αποταμιεύσεις για τα γεράματά τους, και παρά το γεγονός ότι το θέλουν ειλικρινά ή έχουν γραφτεί σε ένα γυμναστήριο, σπάνια περνούν την πόρτα του. Ενας τρόπος, που μπορεί να τους ταρακουνήσει από τον εφησυχασμό, υποστηρίζει, είναι η ψηφιακή εξέλιξη μιας πρόσφατης φωτογραφίας τους ως «βοήθημα φαντασίας». (Νάτη πάλι η εικονική πραγματικότητα, για το καλό μας αυτή τη φορά). Η Μάξτεντ είδε με τη βοήθεια του Χέρσφιλντ «πώς θα είναι» σε 20 χρόνια από τώρα, υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι μιλάει μόνο για τον εαυτό της…
Συνήθως, λέει στους Times ο Χαλ Χέρσφιλντ, o μελλοντικός μας εαυτός μάς απογοητεύει γιατί ενώ «ξέρουμε ότι μια μέρα θα είμαστε μεγαλύτεροι, αυτή η εικόνα είναι αρκετά ασαφής και αφηρημένη». Αλλά εάν δεν μπορείτε να οραματιστείτε με σαφήνεια το μέλλον σας, είναι δύσκολο να νοιαστείτε βαθιά για αυτό, γεγονός που καθιστά λιγότερο πιθανό να εξοικονομήσετε ένα μέρος μετρητών σας για να ζήσετε άνετα ή να φροντίσετε το σώμα σας, έτσι ώστε στο μέλλον να μην είναι καταδικασμένο στην αδυναμία και την αρρώστια.
Γιατί αποφεύγουμε να σκεφτούμε τα γεράματά μας;
«Προσπαθούμε να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι μερικές φορές υστερούν στους μακροπρόθεσμους στόχους που θέτουν για τον εαυτό τους», λέει ο Χέρφιλντ. Δεν θέλει να επιβληθεί —«Ποιος είμαι εγώ για να πω “Θέλω να σώσω περισσότερους ανθρώπους!”» ή “Θέλω να τρώνε υγιεινά περισσότεροι άνθρωποι!”»; — αλλά αν θέλετε απεγνωσμένα να αλλάξετε συνήθειες, θα προσπαθήσει να καταλάβει γιατί και θα προτείνει αποτελεσματικές παρεμβάσεις.
Η εικόνα της στα 70 της είναι απλώς μια προτροπή, λέει ο Χέρσφιλντ στην Αννα Μάξτεντ, «κάτι στο οποίο χρειάζεται να αγκιστρωθείς όταν κάνεις αυτή τη συζήτηση με τον άντρα σου ή με τον εαυτό σου, σκεπτόμενη τον μελλοντικό σου εαυτό». Η δημοσιογράφος των Times βρίσκει τη γερασμένη εικόνα της ανησυχητική, ωστόσο πολύ πιο ανησυχητικός είναι ο προβληματισμός της για τις λεπτομέρειες της ζωής της, όπως ζητά να κάνουμε ο Χέρσφιλντ.
Πού μπορεί να ζει; Πώς θα περνάει τον χρόνο της; Με ποιον θα περνάει τον χρόνο της; Ποιες θα είναι οι αξίες της; Τι θα είναι συνεπές μεταξύ του τωρινού και του μελλοντικού της εαυτού σε αυτήν την εικόνα; Τι θα είναι διαφορετικό; Οπως το θέτει ο Χέρσφιλντ: «Αυτά είναι τα μεγάλα ζητήματα προς συζήτηση για τα οποία είναι πραγματικά εύκολο να στρουθοκαμηλίζεις».
Για σκεφτείτε το. Δεν είναι περίεργο που η Μάξτεντ νιώθει άγχος. Υποθέτωντας ότι θα είναι ζωντανή, αναρωτιέται, θα δουλεύει; Θα έχει χρήματα ή θα τα έχει χάσει όλα; Παραδέχεται ωστόσο με ειλικρίνεια, ότι αντιμετωπίζει μόνο επιλεγμένα κομμάτια του μέλλοντός της που της επιτρέπουν να συνεχίζει να κάνει σήμερα αυτό που της αρέσει: για παράδειγμα, ένας λόγος που της αρέσει να κολυμπάει στην τοπική πισίνα είναι ότι οι ηλικιωμένοι θαμώνες φαίνονται υπέροχοι και βλέπει σε αυτούς τον μελλοντικό της εαυτό. Ο Χέρσφιλντ το εγκρίνει: «Οπτικά, είναι πολύ καλά παραδείγματα για τον δικό σας μελλοντικό εαυτό με τρόπο που είναι πολύ δύσκολο να φανταστείτε με το μυαλό σας», λέει.
Είναι, όμως, τόσο δύσκολο; Δεν βλέπουμε εκδοχές του μελλοντικού εαυτού μας όταν κοιτάμε τους γονείς μας; Δεν σκεφτόμαστε: «Θέλω να γίνω σαν εσένα, να κάνω πεζοπορία σε μια ζούγκλα και να ξεκινήσω μια νέα επιχείρηση στα 83 μου»; ή «Δεν θα γίνω ποτέ σαν εσένα, να κάθομαι στο σπίτι, γκρινιάρα και αρνητική»; Ο Χέρσφιλντ συμφωνεί ότι οι γονείς μας -είτε εμπνέοντάς μας είτε δίνοντάς μας ένα σωτήριο μάθημα- μπορούν να μας παρακινήσουν να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας προς το καλύτερο.
Κι όμως, το παρόν μάς παρασύρει. «Aκούγεται κάπως ανόητο, αλλά είναι η χρονική περίοδος στην οποία ζούμε, επομένως είναι φυσικά πιο σημαντική». Τα σημερινά μας συναισθήματα είναι επίσης πιο δυνατά από αυτά που προβλέπουμε να έχουμε στο μέλλον, και όχι μόνο 20 χρόνια μετά. «Το κλασικό παράδειγμα είναι το να πηγαίνεις στο μπακάλικο πεινασμένος ή χορτάτος· ψωνίζεις για την υπόλοιπη εβδομάδα σαν να πρόκειται να φας όπως θα έκανες στην κατάσταση που βρίσκεσαι αυτή τη στιγμή», λέει ο Χαλ Χέρσφιλντ
Επιπλέον, είμαστε εξαιρετικοί στο να πείθουμε τους εαυτούς μας ότι σκεφτόμαστε λεπτομερώς για το μέλλον, όχι επιφανειακά. Ακόμη και ο Χέρσφιλντ, πάντως, δεν είναι τέλειος. Λέει στον εαυτό του ότι θα κάνει τη διαχείριση των οικονομικών του την επόμενη εβδομάδα. Η αναβλητικότητα είναι ένα καλό παράδειγμα της επιρρεπούς σκέψης μας σε σφάλματα· αν το σκεφτόμασταν καλύτερα, θα παραδεχόμαστε ότι ούτε την επόμενη εβδομάδα θα θέλουμε να κάνουμε τη διαχείριση των οικονομικών μας.
Και ένας και δύο και πολλοί εαυτοί (κάνουν κουμάντο)
Οι φιλοσοφικές ιδέες που αναπτύσσει ο Χέρσφλιντ στο βιβλίο του είναι συναρπαστικές· έχουμε έναν ή πολλούς εαυτούς; Εάν όλα τα μέρη ενός σκάφους έχουν επισκευαστεί κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στον ωκεανό, είναι το ίδιο σκάφος μέχρι να φτάσει στη στεριά; Αυτή σκέψη στάθηκε αφορμή για να πάρει ο Χέρσφιλντ συνέντευξη από έναν Μεξικανό, κατά συρροή δολοφόνο, ο οποίος υποτίθεται ότι έχει αναμορφωθεί (Να σημειωθεί ότι η ένοχη ευχαρίστηση του Χέρσφιλντ είναι τα αληθινά podcasts για εγκλήματα). Ο άντρας του λέει: «Με αηδίασε αυτό που ήμουν»…
Ο Χέρσφιλντ εξηγεί ότι είμαστε μια συλλογή εαυτών, «και υπάρχουν πτυχές της ζωής μας που συνδέουν τον κάθε εαυτό με τους άλλους». Αν και όσο μεγαλώνουμε, λέει, νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι με τους μεγαλύτερους εαυτούς μας. «Η ζωή γίνεται λίγο πιο σίγουρη και σταθερή. Ενα κενό 10 ετών όταν είσαι 50 είναι μικρότερο από ένα κενό 10 ετών όταν είσαι 20. Είναι απλώς ένα μικρότερο μέρος της ζωής σου». Οταν ζήτησε από μια τάξη 18χρονων να συνομιλήσουν με τον μελλοντικό τους εαυτό, οι μισοί διάλεξαν κάποιον γύρω στα 20 του.
Εν τω μεταξύ, αν εξακολουθείτε να μην μπορείτε να δείτε τον μελλοντικό σας εαυτό στη μέση ηλικία, ίσως θεωρείτε ότι αυτός δεν είστε εσείς: «Η εγκεφαλική δραστηριότητα, που προκύπτει από τη σκέψη για τον μελλοντικό εαυτό μοιάζει περισσότερο με την εγκεφαλική δραστηριότητα που έχετε όταν σκέφτεστε ένα άλλο άτομο», λέει ο Χέρσφιλντ. Η προειδοποίηση εδώ είναι ότι ορισμένοι από εμάς βλέπουν τον μελλοντικό τους εαυτό σαν έναν στενό φίλο, ενώ άλλοι τον βλέπουν σαν ξένο. Με πιο αδύναμους δεσμούς έρχονται και πιο λυπηρές αποφάσεις.
Ευτυχώς, μπορούμε να ενισχύσουμε αυτή τη σύνδεση. Σε ένα ερευνητικό project, ο Χέρσφιλντ έβαλε ανθρώπους να μιλήσουν σε παλαιότερες, πιο γκρίζες εκδοχές του εαυτού τους σε έναν εικονικό καθρέφτη. Αυτοί, στη συνέχεια αποταμίευαν περισσότερα χρήματα για το μέλλον, από όσους είδαν φωτογραφίες του σημερινού εαυτού τους.
Συνομιλώντας με τον μελλοντικό μας εαυτό
«Οταν προσπαθούμε να κάνουμε τον μελλοντικό εαυτό πιο αναγνωρίσιμο, τώρα είναι μοναδικός, τώρα είναι ζωντανός, τώρα είναι εύκολο να σκεφτούμε πώς θα είναι, να δούμε τον κόσμο μέσα από τα μάτια του». Οπως σημειώνει στο «Your Future Self», ο κόσμος είχε σε μεγάλο βαθμό ανοσία στην προσφυγική κρίση της Συρίας μέχρι που είδε εκείνη την τρομερή φωτογραφία του νεκρού παιδιού σε μια παραλία. Ενα άτομο δημιουργεί μια αίσθηση εγγύτητας, η οποία ενισχύει την επιθυμία μας να βοηθήσουμε τους άλλους.
Μια άλλη τεχνική είναι να γράφετε γράμματα από και προς τον μελλοντικό σας εαυτό. Ο Χέρσφιλντ συνιστά την αμφίδρομη συνομιλία: «Επειδή αν κάνεις απλώς προβολή στο μέλλον, αν μιλήσεις μόνο εσύ στην εικόνα του μελλοντικού σου εαυτού, είναι λίγο σαν να πηγαίνεις σε ένα ραντεβού όπου μιλάς μόνο εσύ. Είναι δύσκολο να συνδεθείς», λέει.
Η δημοσιογράφος των Times ομολογεί ότι μια επιστολή προς τον μελλοντικό της εαυτό θα ξεκινούσε απαραίτητα στο στυλ του πρώην βρετανού Υπουργού Οικονομικών Λίαμ Μπερν («Φοβάμαι ότι δεν υπάρχουν χρήματα»). Ο Χέρσφιλντ το κατανοεί: «Δεν θα ήταν συνετό ουσιαστικά να αφήσουμε το παρόν να μαραζώσει υπέρ της δημιουργίας ενός ισχυρού τραπεζικού λογαριασμού για την ώρα της συνταξιοδότησης». Αλλά, προσθέτει, «υπάρχει πάντα ένα περιθώριο».
Μπορούμε να έχουμε διαφορετικές σχέσεις με τον μελλοντικό μας εαυτό. Είμαι αφοσιωμένος στα παιδιά μου, την υγεία, τους φίλους μου, ελπίζοντας ότι αυτό θα συνεχιστεί, αλλά «το οικονομικό στοιχείο μπορεί να είναι λιγότερο σίγουρο». Μπορώ να στρουθοκαμηλίζω ή να δείξω δέσμευση στον μελλοντικό οικονομικό εαυτό μου, πράγμα που απαιτεί να σκέφτομαι «συνειδητά»: για παράδειγμα, χρειάζομαι ένα αυτοκίνητο, χρειάζομαι, όμως, ένα νέο Audi ή αρκεί ένα μεταχειρισμένο Skoda;
Αυτές οι ισορροπίες μεταξύ του παρόντος και του μέλλοντός μας είναι δύσκολες γιατί απαιτούν θυσίες. Ωστόσο, είναι εύκολο να τις αποφεύγεις με δικαιολογίες. Κατ΄αρχάς είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο τωρινός εαυτός μας είναι αυτός που καταστρέφει πάντα τα σχέδιά μας, γιατί τότε «μπορούμε να βάλουμε κάποιους περιορισμούς στη συμπεριφορά μας που θα μας δυσκολέψουν να τα χαλάσουμε».
Το πιο άχρηστο για να βοηθήσουμε τον αναποφάσιστο τωρινό εαυτό μας να επιμείνει σε έναν στόχο, για παράδειγμα, «Κόβω τη σοκολάτα», είναι η ψυχολογική δέσμευση. Η υπευθυνότητα βοηθάει: «Ακούστε το όλοι! Κόβω τη σοκολάτα». Η απουσία επιλογών μπορεί να λειτουργήσει: μην κρατάτε σοκολάτα στο σπίτι.
Ακόμη, για να ενισχύσετε την αποφασιστικότητά σας, ίσως χρειάζεται απλά να αποδεχτείτε ότι απαιτείται μια πιο άμεση τιμωρία από την αόριστη προοπτική ενός άθλιου μέλλοντος. Ο Χέρσφιλντ εξηγεί ότι στην εφαρμογή stickk.com μπορείτε να υπογράψετε ένα συμβόλαιο, σύμφωνα με το οποίο εάν αποτύχετε να ασκηθείτε, να βάλετε στην άκρη χρήματα ή να σταματήσετε τη σοκολάτα κ.λπ., ένα συμφωνημένο ποσό από τα χρήματά σας δωρίζεται αυτόματα σε έναν σκοπό που περιφρονείτε.
Η ενστικτώδης κατανόηση της τάσης μας να κάνουμε λάθη σημαίνει ότι η οικονομική απώλεια δεν μπορεί να είναι πολύ ακραία, αλλιώς δεν θα τη διακινδυνεύαμε. Ο Χέρσφιλντ όμως, λέει, «Στοιχηματίζω ότι αν με απειλούσατε με ένα ποσόν 250 δολαρίων στην πιστωτική μου κάρτα που θα βοηθούσε στην επανεκλογή του Τραμπ, πιθανότατα θα έβρισκα τρόπο να πάω για ένα τρέξιμο 30 λεπτών»… Και η Αννα Μάξτεντ, όπως γράφει στους Times, σκέφτεται σοβαρά να εγγραφεί για χάρη του μελλοντικού της εαυτού…