Ενας τρόπος για να αποτιμήσει κανένας το μέγεθος μιας απώλειας είναι να δει ένα, δύο, πέντε, δέκα, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατο του απελθόντος τι απομένει από όσα κληροδότησε. Αν οι επίγονοι έχτισαν πάνω στην κληρονομιά, αν τη σκόρπισαν, αν φίλοι και ανταγωνιστές την εκτιμούν ή την αγνοούν.
Οταν πας να εκτιμήσεις τι έχει απομείνει στην Apple πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Στιβ Τζομπς, οι υπολογισμοί δεν είναι αυτονόητοι.
Ναι, σίγουρα, η εταιρεία εξακολουθεί να τα πηγαίνει πολύ καλά οικονομικά – κύκλος εργασιών $233 δισ., καθαρά κέρδη $53 δισ., και αποθεματικά $194 δισ. το 2015 – αν και τώρα τελευταία κάποιοι δείκτες έχουν αρχίσει να «κουράζονται», με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για μια εταιρεία που μπορεί να «αγοράσει» την Ελλάδα. Εξακολουθεί η Apple να έχει φανατικούς χρήστες-καταναλωτές που τρέχουν πίσω από κάθε παρουσίαση, πίσω από κάθε νέο iPhone, από κάθε νέο iPad.
Ναι, εξακολουθεί να παράγει συσκευές που εντυπωσιάζουν, αν και κατά κάποιους αυτό ποια είναι περισσότερο προϊόν συνήθειας, μια καταναλωτική δύναμη της αδράνειας παρά αποτέλεσμα κάτι αληθινά πρωτοποριακού. Και όντως μοιάζει να έχει μπει σε ένα παιχνίδι που άνοιξαν πρώτοι οι ανταγωνιστές – περισσότερα χρώματα, λιγότερη έμπνευση. Οσο για τα υπαρκτά, ανοιχτά ζητήματα με την Ευρωπαϊκή Ενωση – εκκρεμεί το πρόστιμο €13 δισ. που έχει βάλει η Κομισιόν για την φοροαποφυγή της εταιρείας στην Ιρλανδία – και με τους εργάτες-σκλάβους της Foxconn, δυσάρεστα πράγματα αλλά λίγο-πολύ σ’ αυτόν τον χώρο έτσι κάνουν όλοι…
Ολα μοιάζουν καλά και το «μαγαζί» τρέχει χωρίς μεγάλα προβλήματα στην μετά Τζομπς εποχή. Ο Τιμ Κουκ, διάδοχος του Τζομπς στην κεφαλή της εταιρείας, έχει δει τη μετοχή της Apple να εκτοξεύεται επί των ημερών του, από τα 50 δολάρια το 2011, ως και στα $130 – ενώ τώρα διαπραγματεύεται στα $113. Δείχνει και αυτός ένας αυτόφωτος ηγέτης με μια κάποια ακτινοβολία. Είναι όμως ένας προφήτης του μέλλοντος όπως ο εμβληματικός Στιβ Τζομπς που έφυγε από αυτόν τον κόσμο 5 Οκτωβρίου 2011 σε ηλικία 56 ετών.
Είναι μια άλλη εποχή. Η εικόνα του λεπτού άνδρα (δεν ήταν μόνο η αρρώστια, ήταν και η χίπικη λιτότητα) που για μία και μιάμιση ώρα έδινε το δικό του μικρό σόου πάνω στην σκηνή δεν υπάρχει πια.
Οι επίγονοι είναι πιο στεγνοί, πιο «τεχνικοί» και συγκεντρωμένοι λιγότερο στη λεπτομέρεια και περισσότερο στην πώληση. Τηλεπωλητές και πολύ λιγότερο ευαγγελιστές σε σχέση με τον άνθρωπο που έκανε τις παρουσιάσεις προϊόντων σχεδόν μια θρησκευτική εμπειρία για τους πιστούς της Apple. Τον άνθρωπο που με τις εμμονές και τα οράματά του διαμόρφωσε έναν νέο κόσμο αλλάζοντας τον τρόπο που καταναλώνουμε την πληροφορία, τη μουσική, το περιεχόμενο.
Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ας πούμε, είναι ευχάριστος και επικοινωνιακός, περισσότερο φιλάνθρωπος και εξίσου λιτός στην εμφάνισή του με τον Τζομπς. Οι της Google πάλι… Αλήθεια θα τους αναγνωρίζατε αν τους βλέπατε σε φωτογραφία; Και ο Τιμ Κουκ πάλι λίγο ξινός φαίνεται.
Εντάξει, δεν κληροδότησε ο Τζομπς αυτό το χάρισμά του της σκηνικής ακτινοβολίας ούτε μέσα ούτε έξω από την εταιρεία του. Η νέα γενιά των ηγετών έχουν άλλες προτεραιότητες και βιάζονται να μείνουν στην Ιστορία σαν πρωτοπόροι.
Βέβαια, ούτε ο Τζομπς ήταν αληθινά κάτι τέτοιο, με την έννοια του απόλυτα πρώτου που ανοίγει τον δρόμο. Μπορεί να μην ήταν καν ο μεγαλύτερος οραματιστής, αν υπάρχει κάποιος τρόπος να μετρηθεί αυτή την ποιότητα.
Σε μια βιομηχανία όπου η πρωτιά είναι το πιο μεγάλο κλειδί για την επιτυχία, δεν ήταν η Apple η πρώτη που κυκλοφόρησε προσωπικό υπολογιστή, ούτε η πρώτη που σκέφτηκε πώς να αξιοποιήσει το ποντίκι. Ούτε η πρώτη που έφτιαξε συσκευή mp3 ή ταμπλέτα ή κινητό με εφαρμογές, όσα μας φαίνονται τόσο αυτονόητα σήμερα. Ακόμα και τώρα η Apple θέλει να μπει σε μια αγορά και να την καθορίσει με την παρουσία της παρά ίσως να την στήσει από την αρχή.
Εντάξει, ίσως δεν είναι ούτε αυτό που μας άφησε – δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία εταιρία που σκέφτεται έτσι.
Σίγουρα, όμως, ο Τζομπς ήταν εκείνος που μπορούσε να πετύχει το μέγιστο από αυτό που είχε κατά νου σαν όραμα. Εκεί όπου οι επίγονοι είναι σαν τα παιδιά του μεγιστάνα που τα καταφέρνουν γιατί τα βρίσκουν έτοιμα, ο Τζομπς ήταν αυτός που έβαζε τους άλλους να φτάσουν στα σωματικά και δημιουργικά τους άκρα.
Ναι, αυτό σίγουρα είναι υλικό για ταινίες που γράφουν καλά στη μεγάλη οθόνη. Ενας ξεροκέφαλος, μεγαλομανής και τελειομανής τύπος και γύρω του αυτοί που θα υπηρετήσουν το όραμα και μετά όλοι θα μοιάζουν σαν ήταν οι πρώτοι που το έκαναν πράξη.
Και πάλι οι ταινίες -πρόλαβαν μάλιστα και βγήκαν δύο σε αυτά τα πέντε χρόνια (θα μπορούσαν να τις φτιάξουν όσο ζούσε;)- μπορούν να δείξουν μόνο το ανθρώπινο δράμα. Το μηχάνημα που έφτασε στον καταναλωτή ποτισμένο με αυτό δράμα είναι κομπάρσος.
Δεν φταίνε οι περιορισμοί της μυθοπλασίας. Η Apple του Τζομπς ήταν μια εταιρεία που πουλούσε εμπειρίες, περισσότερο από όμορφα μηχανήματα. Σήμερα αυτό σπανίζει στην Apple και σίγουρα δεν το βρίσκεις και πουθενά αλλού.
Πρόλαβε πάντως και έχτισε μια εταιρεία πάνω στην φιλοσοφία του και σε αυτό θα μπορούσε να βασίζεται. Οι μεγάλες εταιρείες έχουν εξάλλου να πορεύονται με έναν πυρήνα αξιών, αλλά ο Τζομπς δεν ήταν και κανένας άνθρωπος των λόγων για να γράψει χρυσούς κανόνες μάνατζμεντ για κάθε μικρό και μεγάλο Στιβ αυτού του πλανήτη. Μάλλον θα ήταν και ο άνθρωπος που πρώτος θα έσκιζε αυτούς τους κανόνες για να αυτοσχεδιάσει τους δικούς του.
Μια ζωή ανοιχτή στην αλλαγή και στην αυτοεξέταση, λοιπόν. Αυτό μάς το άφησε στα σίγουρα.
Ισως τελικά αυτό που θα λείψει από την Apple και δεν θα μπορούσε παρά να το εκπληρώνει ο ίδιος ο Τζομπς ήταν η αποφασιστική τελευταία κουβέντα που θα εμπνεύσει ή θα ακυρώσει τα σχέδια. Ποιος μπορεί να πει με βεβαιότητα αν θα του άρεσε σήμερα ο υπολογιστής-ρολόι χειρός, το iWatch. Ή θα ήταν το ρολόι του Στιβ ή δεν θα έβγαινε καθόλου.
Λίγο από ένστικτο και σχεδιασμό, με τύχη και προσεκτική δουλειά και με πολλά λάθη ενδιάμεσα αλλά ακόμα περισσότερες ιδέες, η Apple μέσα στα 10 χρόνια πριν από τον θάνατο του Τζομπς έγινε από μια εταιρεία σε πτώση ένας κολοσσός.
Η πορεία σε μεγάλο βαθμό έχει την υπογραφή του, αλλά όσο περνούν τα χρόνια, όσο και αν υπολογίσει κανένας ότι οι σχεδιασμοί κρατούν σε αυτές τις περιπτώσεις πολύ, η σφραγίδα της παρουσίας του γίνεται όλο και πιο θολή. Και μπορεί να μην ήταν αυτός που θα ζητούσε μια μετά θάνατον προσωπολατρία, αλλά ήταν ακριβώς αυτός που θα την επέβαλλε με τον τρόπο του.
Πιθανόν να του φαινόταν μια φυσιολογική εξέλιξη.