Τριάντα χρόνια Μέγαρο Μουσικής: οι σταθμοί ενός μεγάλου σχεδίου

«Πυρηνικός αντιδραστήρας Πολιτισμού». Hταν μια φράση που άρεσε στον αείμνηστο πρόεδρο του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (ΟΜΜΑ), Χρήστο Δ. Λαμπράκη. Ειπώθηκε και γράφτηκε αμέτρητες φορές, μέχρι που έγινε –προσωπικό – σύνθημα για το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Αρχής γενομένης, τριάντα χρόνια πριν, 20 Μαρτίου του 1991.

Να πάμε χρόνια πίσω; Στο 1953, ας πούμε. Όταν ο 19χρονος τότε Χρήστος Λαμπράκης (που σπούδαζε λυρικό τραγούδι) οραματίστηκε ένα «Ναό των Μουσών» για την Αθήνα. Μαζί με τη φίλη του λυρική τραγουδίστρια Αλεξάνδρα Τριάντη (αδελφή του Κωνσταντίνου Κοτζιά, υπουργού και δημάρχου Αθηναίων), που είχε πρώτη την ιδέα. Ιδρύοντας άμεσα, το 1954, τον Σύλλογο Οι Φίλοι της Μουσικής, ταγμένο σε αυτόν τον σκοπό.

Να πάμε 40 χρόνια πίσω; Στο 1981, όταν με το κληροδότημα της Τριάντη (έφυγε το 1977) ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής πάσχιζε να υλοποιήσει εκείνο το όραμα. Που έμεινε… γιαπί το 1986-87, σε έναν χώρο ο οποίος είχε παραχωρηθεί από το Δημόσιο το 1956 (από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Παπάγο, με επισημοποίηση επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή).

Ενώ, στο μεταξύ, είχε θεμελιωθεί από τον Καραμανλή πάντα, τον Μάιο του 1976 και είχε ενισχυθεί με γενναία δωρεά (για τις μελέτες) από το Ίδρυμα Σταματίου Δεκόζη- Βούρου, του οποίου ο πρόεδρος, Λάμπρος Ευταξίας, την είχε διαθέσει σε μετοχές της Εθνικής Τράπεζας. Λεπτομέρεια: Η αξία των μετοχών υποδιπλασιάστηκε, την ώρα που τετραπλασιάστηκε το κόστος κατασκευής και έτσι έμεινε… γιαπί.

Να πάμε πίσω στο ανοιξιάτικο απόγευμα του 1988, που το 20χρονο, τότε, «παιδί θαύμα» του βιολιού με το όνομα Λεωνίδας Καβάκος, μαζί με το Χρήστο Δ. Λαμπράκη, έκαναν την πρώτη ακουστική δοκιμή στο υπόγειο του υπό κατασκευήν κτιρίου, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος»; Άλλωστε, ο διάσημος μαέστρος είχε συνδράμει με τον τρόπο του το έργο: παραχώρησε τα έσοδα μιας συναυλίας με την περίφημη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης, που διηύθυνε στην Αθήνα.

«Πήρα το βιολί και έπαιξα μέρη από τις Σονάτες του Μπαχ, που του Λαμπράκη τού άρεσαν πολύ», έλεγε αργότερα ο κ. Καβάκος στον Νίκο Μπακουνάκη («Το Βήμα»). Εκείνη η δοκιμή για την ακουστική φαίνεται πως πείσμωσε τον Χρήστο Δ. Λαμπράκη, στο δρόμο προς την υλοποίηση του οράματος. Και έτσι, μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, η ανέγερση «έτρεξε» και ολοκληρώθηκε.

Μια ειδική εξόρυξη (με μεθοδική αρίθμηση) από τον Διόνυσο προσέφερε τα πολυτελή μάρμαρα. Οι ακουστικές μελέτες ανατέθηκαν στις κορυφές του είδους παγκοσμίως και η, επίσης, ειδική ξύλινη επένδυση ήρθε κομμάτι κομμάτι από τη Γερμανία.

Τα δάπεδα διακόσμησε με μουσικές παραστάσεις από την αρχαιότητα ο Ηλίας Λαλαούνης. Την ώρα που ο ίδιος ο Χρήστος Λαμπράκης επέλεγε τα «προχωρημένα» για την εποχή φωτιστικά στην Ιταλία και ο ίδιος ο διευθυντής αυστριακής εταιρείας επέβλεπε την τοποθέτηση των τεράστιων (έως και διώροφων), εντυπωσιακών πολυελαίων στα φουαγιέ ενώ το μοναδικό για την Ελλάδα εκκλησιαστικό όργανο έφθανε από τη Γερμανία και συναρμολογούνταν, προσεκτικά.

Μέχρι που οι πολυέλαιοι άναψαν, εκτυφλωτικά, στις 20 Μαρτίου 1991, για να εντυπωσιάσουν, ακόμη και τους ταξιτζήδες που περνούσαν απέξω και χρειάζονταν ακόμη οδηγίες (συνήθως με άξονα την παρακείμενη Αμερικανική Πρεσβεία) για να βρουν το «Μέγαρο Μουσικής Αθηνών», που έως τότε θεωρούσαν μόνον «ένα κολλημένο γιαπί». Στα επόμενα χρόνια, όχι μόνον το έμαθαν, αλλά το εμπέδωσαν και χιλιάδες επιβάτες, μέσα από την ονομασία του Σταθμού στο Μετρό.

20 Μαρτίου 1991, λοιπόν. Και από εδώ και πέρα σάς γράφει ένας αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας της εξαιρετικής ακουστικής της τότε Αίθουσας των Φίλων της Μουσικής (σήμερα «Χρήστος Λαμπράκης»), όταν άναψαν κι εκεί τα φώτα και ακούστηκαν οι πρώτες, λυτρωτικές, νότες από τη βιόλα του ρώσου δεξιοτέχνη Γιούρι Μπασμέτ και οι πρώτες δοξαριές από τους Σολίστ της Μόσχας.

Να τα λέμε κι αυτά: Ήταν κάτι που δεν είχαμε ξανακούσει. Όχι η βιόλα. Ο ήχος, που «μαλακά» γέμιζε την τεράστια αίθουσα, γεμάτη από τους πρώτους 1.960 ακροατές του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Δεν μπορούσες να μην συγκινηθείς σε εκείνες, τις πρώτες, νότες. Η Ελλάδα είχε μόλις μπει στον χάρτη των πλέον υπερσύγχρονων συναυλιακών χώρων της οικουμένης. Και δη με μια ακουστική – και αισθητική – που υμνήθηκε από τον παγκόσμιο Τύπο, επί χρόνια.

Στο μεταξύ, η Αίθουσα «Δημήτρη Μητρόπουλου» εγκαινιάστηκε από το βιολί του Λεωνίδα Καβάκου και από το πιάνο του Γιάννη Βακαρέλη, σημερινού διευθυντή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η πρώτη κίνηση, την ίδια χρονιά, του Χρήστου Δ. Λαμπράκη, γνωστού φιλόμουσου και οραματιστή αυτού του Μεγάρου, ήταν να μην μείνει σε εκείνο που συγκινούσε τον ίδιο: την κλασική μουσική. Και έφερε, πάραυτα, τον αξέχαστο Θάνο Μικρούτσικο (που μόλις είχε παραιτηθεί από το Φεστιβάλ της Πάτρας, στο οποίο είχε δώσει διεθνή πνοή) για να αναλάβει το Μουσικό Αναλόγιο του Μεγάρου.

Η τζαζ, με την οποία τότε (και όχι μόνον) εμφορούσε και τα δικά του έργα ο Θάνος Μικρούτσικος, πέρασε την εντυπωσιακή είσοδο του Μεγάρου. Μαζί με την Ποίηση, τα διαφορετικά, πρωτοποριακά θεάματα, ακόμη και το λεγόμενο λαϊκό τραγούδι. Όχι μόνον η λόγια ή, αν θέλετε, κλασική μουσική και η όπερα. Και δη σε μία σκηνή κατασκευασμένη, πρώτη φορά στην Ελλάδα, για αυτόν τον σκοπό, με ό,τι πιο σύγχρονο και λειτουργικό είχε να προσφέρει η τεχνική και η τεχνολογία, διεθνώς. Πολλά από τα μεγαλύτερα, διεθνώς, ονόματα της Μουσικής και της Όπερας έδωσαν δε το «παρών» στο Μέγαρο.

Αυτό ήταν που έμεινε, περισσότερο, στο κοινό, όταν έσβησε και η ανάμνηση από τις φωτογραφίες του Χρήστου Λαμπράκη να ξεναγεί στο Μέγαρο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Φρανσουά Μιτεράν, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Ανδρέα Παπανδρέου και όσους διάσημους βρέθηκαν εκείνη την, πρώτη, περίοδο στην Αθήνα.

Με τις γνωριμίες του και την αίγλη που περιέβαλε το πρόσωπό του, ο Χρήστος Λαμπράκης πέτυχε να καθιερώσει, ουσιαστικά, και το θεσμό των χορηγιών. Που επέτρεπαν στο Μέγαρο όλο και μεγαλύτερες, όλο και σημαντικότερες παραγωγές, αλλά ακόμη και την επέκταση και την ολοκλήρωση – το 2003 – του έργου οράματος. Με δύο νέες αίθουσες («Αλεξάνδρα Τριάντη» και «Νίκος Σκαλκώτας»), διεθνές συνεδριακό κέντρο και στέγη για τη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», όπου βρήκαν απάγκιο πολύτιμα μουσικά ντοκουμέντα γνώσης και ιστορίας. Προωθώντας, παράλληλα και τον δεύτερο στόχο του οράματος: την εκπαίδευση. Όχι μόνον τη μουσική. Και την εξάπλωση του μηνύματος του Μεγάρου και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, με πρώτο σημαντικό δείγμα το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Έδωσε (προσωπικές) μάχες για τις χορηγίες ο Λαμπράκης. Να θυμηθώ την ύστατη κίνησή του υπέρ του Μεγάρου: όταν, τον Νοέμβριο του 2009, ένα μόλις μήνα πριν από την αποδημία του, ο Θεόδωρος και η Γιάννα Αγγελοπούλου απέσυραν χορηγία τους για συναυλίες της Φιλαρμονικής της Βιέννης, ενοχλημένοι από δημοσίευμα του «Βήματος», τους είχε γράψει μαχητικά: «Η “τιμωρία” του μουσικόφιλου κοινού δεν είναι η κομψότερη απάντηση στην κακόβουλη παρερμηνεία ενός σημειώματος».

Τι σήμαινε για τον Λαμπράκη το Μέγαρο Μουσικής; «Το ίδιο το Μέγαρο Μουσικής διαθέτει έναν συμβολικό χαρακτήρα ομόνοιας και διεθνούς συνεργασίας. Είναι το επιτυχέστερο δείγμα, στον τόπο μας, μιας γόνιμης σύμπραξης Κράτους και Ιδιωτικής Πρωτοβουλίας. Ενώ, ταυτόχρονα αποτελεί επίτευγμα αληθινά πανευρωπαϊκό, αφού συνεργάσθηκαν στη σύλληψη και στην πραγματοποίηση του, πλην των ελλήνων μελετητών, επιστήμονες και καλλιτέχνες από πάμπολλες χώρες της Ευρώπης», έλεγε ο πρόεδρος του ΟΜΜΑ, το 2003, στην τελετή για την ολοκλήρωση του Μεγάρου, παρουσία του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι.

Εναν χρόνο μετά, ο Λεωνίδας Καβάκος και πάλι, ως σολίστ, εγκαινίαζε και μουσικά το έργο (στην Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη»), με την περίφημη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου, υπό την μπαγκέτα του σερ Σάιμον Ρατλ.

«Μπορεί κανείς να πει, χωρίς υπερβολή, πως στην ολοκληρωμένη του μορφή το Μέγαρο αποτελεί αληθινά ελληνικό και ευρωπαϊκό επίτευγμα, πρωτοποριακό και μοναδικό στο είδος του», ήταν η αποτίμηση του Λαμπράκη για το έργο που στηρίχθηκε οικονομικά από την επίσημη Πολιτεία, ουσιαστικά υπερκομματικά. «Αν προ δεκαετίας το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών χαρακτηρίστηκε ‘πολιτιστικός ατομικός αντιδραστήρας’, στην σημερινή του ολοκληρωμένη του μορφή θα έχει πολλαπλάσια απόδοση και ακτινοβολία, εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια».

Μέχρι που, τον Φεβρουάριο του 2016, το ολοκληρωμένο Μέγαρο Μουσικής πέρασε, με τροπολογία, στο Δημόσιο, μερικά χρόνια μετά την αποδημία του οραματιστή του. Δίνοντας το δικαίωμα στον σημερινό πρόεδρο του ΟΜΜΑ, το διαπρεπή νομικό Νικόλαο Πιμπλή, να λέει στο Protagon: «Το Μέγαρο Μουσικής είναι πια στην υπηρεσία του κράτους και του φιλόμουσου κοινού, για να πραγματώσει το όραμα των ιδρυτών του».

Προσθέτοντας, σε σημείωμά του: «Έχουμε την ενέργεια, τη διάθεση και το όραμα να κρατήσουμε το Μέγαρο δημιουργικό, παραγωγικό και ανοιχτό σε όλες τις μορφές τέχνης και για όλους, με εκδηλώσεις υψηλής ποιότητας και με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον».

Εχει λόγο, λοιπόν, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών να γιορτάζει, σήμερα, αυτή την επέτειο των 30 ετών από τη στιγμή που ακούστηκαν, σε κατάνυξη, οι πρώτες νότες στις πολυσυζητημένες διεθνώς για την εξαιρετική ακουστική τους αίθουσές του.

Βέβαια, η καραντίνα δεν επιτρέπει πολλά και σίγουρα αποκλείει την «ζωντανή εμπειρία» για την οποία υλοποιήθηκε το όραμα του Χρήστου Λαμπράκη και της Αλεξάνδρας Τριάντη. Όμως, δωρεάν διαδικτυακές συναυλίες θα το γιορτάσουν – με τι άλλο; – με Μουσική. Και μάλιστα σε διαδραστική (interactive) προβολή σε 360 μοίρες, από τρεις κάμερες, για πρώτη φορά στην Ελλάδα.