Κάθε φορά που ένα νέο νομοσχέδιο με άξονα το Περιβάλλον κάνει την εμφάνισή του, μία είναι η αόρατη μάχη: πώς η προοπτική της ανάπτυξης θα αγκαλιαστεί με την προστασία του, πώς οι μεταβολές για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής πολιτικής δεν θα ακινητοποιήσουν το όχημα των επενδύσεων, της Οικονομίας.
Στο πολυνομοσχέδιο των 166 σελίδων περί «Εκσυγχρονισμού περιβαλλοντικής νομοθεσίας», το πρώτο περιβαλλοντικό τεκμήριο της κυβέρνησης, το οποίο έχει καταθέσει στη Βουλή ο αρμόδιος υπουργός Κωστής Χατζιδάκης, και τίθεται στην κρίση της Ολομέλειας, η μάχη των επιχειρημάτων είναι σε εξέλιξη. Με τον ίδιο τον υπουργό να χαρακτηρίζει το επίδοξο νομοθέτημα ως «τομή» στην περιβαλλοντική νομοθεσία και αριθμό περιβαλλοντικών οργανώσεων / φορέων να ζητούν την απόσυρσή του.
Το Protagon παρουσιάζει τη διελκυστίνδα τους, ενώ συνομιλεί με τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ξεδιαλύνοντας το πολιτικό στίγμα πίσω από τις αλλαγές. Το σχέδιο νόμου αποτέλεσε εξάλλου πηγή κομματικής αντιπαράθεσης με τον ΣΥΡΙΖΑ, κατά την πρώτη συζήτησή του στη Διαρκή Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου, με τον υπουργό να διαπιστώνει «πολιτική γύμνια», καθώς «πίσω από τις κραυγές δεν υπάρχει απολύτως τίποτε, παρά μόνο η αγωνία της υπογράμμισης της ύπαρξης του ΣΥΡΙΖΑ πολιτικά». Και με τον Δημήτρη Τζανακόπουλο να φθάνει στο σημείο του να θέτει συνταγματικό ζήτημα, κάνοντας λόγο για μέγιστη κοινοβουλευτική εκτροπή. «Μετά την κοινή αγροτική πολιτική, η περιβαλλοντική πολιτική είναι η πλέον κοινή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως, και να θέλουμε να κάνουμε του κεφαλιού μας, δεν μπορούμε. Τι συζητάμε;», σημείωσε χαρακτηριστικά την Τρίτη στη Βουλή, ο κ. Χατζηδάκης.
Σε κάθε περίπτωση, και πέραν της ουσίας του νομοσχεδίου, λίαν ενδιαφέρουσα είναι η αντιπαράθεση περί του timing της κατάθεσής του, λόγω κορονοϊού, και της «ελλιπούς» διαβούλευσης. Και αυτό, διότι ο υπουργός, στον αντίποδα, διαρρηγνύει τα ιμάτια του για την εξαντλητική διαβούλευση που έχει διεξαχθεί, αρχής γενομένης τον περασμένο Οκτώβριο, με τη συμμετοχή και περιβαλλοντικών οργανώσεων, «σε μια διαδικασία που δεν έχει προηγούμενο. Διότι ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ, ούτε οι προηγούμενες κυβερνήσεις τις καλούσαν». Απαντώντας δε στο ερώτημα περί αιτίας του «επείγοντος», ο ίδιος προέταξε το ότι επείγεται η Ελλάδα να είναι έτοιμη στη μετά – κορονοϊό εποχή, έτοιμη και οργανωμένη για την προσέλκυση επενδύσεων την επόμενη μέρα, με την οικονομία της – και όλες τις ευρωπαϊκές οικονομίες – να έχουν δεχθεί ισχυρότατο πλήγμα.
Περιβαλλοντική Αδειοδότηση
Το υπουργείο συμπυκνώνει δραστικά τους χρόνους αδειοδότησης, η οποία σήμερα – όπως τονίζει ο κ. Χατζηδάκης – μπορεί να τραβήξει μέχρι και 6-8 χρόνια. Στόχος είναι η διαδικασία να ολοκληρώνεται εντός 100-150 ημερών, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης, έτσι ώστε να καθίσταται ελκυστικό το τοπίο σε επενδυτές. Αξια λόγου είναι η πρόβλεψη που θέλει το σύστημα να μην ακινητοποιείται: με την άπρακτη παρέλευση των προθεσμιών, δεν θα κωλύεται η συνέχιση της διαδικασίας, παρά μόνον σε ό,τι αφορά τις πλέον ουσιώδεις γνωμοδοτήσεις, π.χ. αρχαιολογικών και δασικών υπηρεσιών, οι οποίες και θα παραπέμπονται στο Κεντρικό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης, ώστε να δίδεται άμεσα λύση. Βασικότατη επίσης είναι η ενεργοποίηση του θεσμού ιδιωτών πιστοποιημένων αξιολογητών, δηλαδή εξειδικευμένων επιστημόνων, με αποδεδειγμένη εμπειρία, που εγγράφονται σε Μητρώο, με την πιστοποίηση του υπουργείου – πρακτική που προβλέπεται από τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία.
Περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς βλέπουν ως κόκκινο πανί την είσοδο των ιδιωτών αξιολογητών στο σκηνικό, κάνοντας παράλληλα λόγο για ασφυκτικές προθεσμίες που τίθενται ως προς τις γνωμοδοτήσεις των υπηρεσιών. Η WWF επισημαίνει ότι η περιβαλλοντική αδειοδότηση είχε τα τελευταία τρία χρόνια ως αποτέλεσμα την έκδοση 3.782 αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (για έργα που εμπίπτουν στις σχετικές κατηγορίες), συνεπώς δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι η περιβαλλοντική αδειοδότηση αυτή καθεαυτή αποτελεί πραγματικό εμπόδιο στην ανάπτυξη επενδυτικών σχεδίων.
Ερωτώμενος, ο κ. Χατζηδάκης κάνει λόγο, ως προς τους χρόνους αδειοδότησης, για αρνητικό ρεκόρ της Ελλάδας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επιτιθέμενος στη διοικητική σιωπή που μπορεί να διαρκέσει χρόνια και χρόνια, σε βάρος της χώρας και της προσέλκυσης επενδύσεων. Ο ίδιος διευκρινίζει ότι η επιλογή του αξιολογητή γίνεται από την αρμόδια περιβαλλοντική αρχή μέσω κλήρωσης και οι αμοιβή του είναι προκαθορισμένη, για λόγους διαφάνειας – θα εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο θα καθορίζει τις λεπτομέρειες.
Ο υπουργός αντικρούει την κριτική ότι εκλείπει το Δημόσιο από τη διαδικασία, επισημαίνοντας ότι οι αξιολογητές δρουν επικουρικά, την άδεια εκδίδουν περιβαλλοντικές αρχές, κεντρικά (υπουργείο) ή περιφερειακά.
Περιοχές Natura
Το υπουργείο προχωρεί σε «ζωνοποίηση» των περιοχών Natura (το 30% της χώρας), εισάγοντας 4 διαφορετικές ζώνες, προκειμένου – «όπως γίνεται σε όλη την Ευρώπη», τονίζει ο υπουργός – να υπάρξουν δραστηριότητες συμβατές με τον χαρακτήρα τους. Προκειμένου να μην καθυστερεί η διαδικασία των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών, αλλά και να υπάρχει μια σχετικά ομοιόμορφη αντιμετώπιση του ζητήματος σε ολόκληρη την επικράτεια, προβλέπονται από τον νόμο κάποιες χρήσεις γης (προβλεπόμενες ήδη από το Προεδρικό Διάταγμα 59/2018) και άλλες περιβαλλοντικές δραστηριότητες, με κλιμάκωση ανάλογα με τον βαθμό προστασίας. Οι μελέτες αυτές λαμβάνονται υπόψη για την εκπόνηση, από το υπουργείο, του διαχειριστικού σχεδίου για τις περιοχές Natura, ενώ παράλληλα προβλέπεται η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για κάθε επί μέρους μελέτη και διαχειριστικό σχέδιο, το οποίο και θα τίθεται προς έγκριση από το – «εγνωσμένης περιβαλλοντικής ευαισθησίας» – Συμβούλιο της Επικρατείας.
Οι αλλαγές στις Natura είναι αυτές που έχουν προκαλέσει και τις μεγαλύτερες αντιδράσεις, με βασικό επιχείρημα ότι καταργείται η ουσία της προστασίας τους. Η κριτική αφορά πρωτίστως τους κινδύνους που εγκυμονούν χρήσεις (σε κάποιες ζώνες) με μεγάλο ρυπαντικό φορτίο, λατομεία, ξενοδοχεία, και κορυφαία την εξόρυξη υδρογονανθράκων – σε δυο από τις τέσσερις ζώνες. Σε επίπεδο διαδικαστικό, το υπουργείο – τροποποιώντας προεδρικό διάταγμα χρήσεων γης με νόμο – εκτιμάται ότι αποκλείει στο κρίσιμο αυτό στάδιο τον έλεγχο από το ΣτΕ, επιβάλλοντας με νόμο μια πολύ μεγάλης κλίμακας αλλαγή.
Σε ερώτηση του αν ξεχειλώνει επικινδύνως το πλαίσιο προστασίας των Natura, ο υπουργός απαντά σκωπτικά : «πιο ξεχειλωμένο από το πλαίσιο που υπάρχει σήμερα, δε μπορεί να γίνει». «Μα, εξορύξεις γίνονται και σήμερα, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ηπείρου», προσθέτει, επιμένοντας ότι αντίστοιχες περιπτώσεις εξορύξεων υπάρχουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ο ίδιος περιγράφει πάντως το σημερινό καθεστώς ως «φύρδην – μίγδην», μάλλον αδιαφανές, μέσω του οποίου ένας ενδιαφερόμενος με «άκρες» μπορεί να αποκτήσει αδειοδότηση, με ad hoc μελέτες.
Αναφερόμενος στις ζώνες, ο κ. Χατζηδάκης επισημαίνει ότι στην πρώτη ζώνη, της Απόλυτης Προστασίας, όπως είναι ο Όλυμπος και το Φαράγγι της Σαμαριάς δεν επιτρέπεται τίποτε, για να υπάρξει κλιμάκωση έως την κατηγορία 4. «Αν έβαζα τελεία στο στάδιο του διαχειριστικού σχεδίου για κάθε περιοχή (σσ: θα υπάρξουν 11-12 διαχειριστικά σχέδια σε όλη τη χώρα), θα ήμουν απολύτως καλυμμένος με βάση τα της κοινοτικής νομοθεσίας. Εγώ όμως το πάω κι ένα βήμα παρακάτω, το θέτω ενώπιον του ΣτΕ, που θα εγκρίνει ένα Π.Δ. για κάθε περιοχή. Προσωπικά, ένα πράγμα επιζητώ: να αποσαφηνιστεί το τοπίο».
Θετικό πρόσημο σε απόβλητα και πλαστική σακούλα
Στα αδιαμφισβήτητα «υπέρ» του νομοσχεδίου περιλαμβάνονται οι διατάξεις που αφορούν τα απόβλητα εκσκαφών κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ), καθώς και την πλαστική σακούλα. Για την έκδοση οικοδομικής άδειας, προϋπόθεση θα είναι πλέον η σύναψη συνεργασίας με εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ για την αποκομιδή των μπάζων, ώστε να μην καταλήγουν σε πεζοδρόμια και ρέματα.
Παράλληλα κλείνει το «παραθυράκι» που δημιουργήθηκε από τον τρόπο που εφαρμόστηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2015/720/ΕΕ. Μπορεί να επιβλήθηκε αντισταθμιστικό τέλος μόνο για τις λεπτές πλαστικές σακούλες με πάχος τοιχώματος 15-50 μικρόμετρα, ταυτόχρονα όμως αυξήθηκε κατακόρυφα η χρήση της πιο χοντρής πλαστικής σακούλας, την οποία οι καταναλωτές πληρώνουν στα καταστήματα λιανικής πώλησης, χωρίς η χρέωση αυτή να αποτελεί περιβαλλοντικό τέλος. Επιβάλλεται πλέον τέλος σε όλες τις πλαστικές σακούλες ανεξαρτήτως πάχους τοιχώματος, με στόχο την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης. Μοναδική εξαίρεση είναι οι βιοαποδομήσιμες/λιπασματοποιήσιμες. Ως χρονικός ορίζοντας εφαρμογής της ρύθμισης ορίζεται η 1η/1/2021.
Οι δύο αυτές ρυθμίσεις θεωρούνται ευρέως αποδεκτές, και μαζί με το βαρύ χαρτί του υπουργείου, και του ίδιου του κ. Χατζηδάκη, την απολιγνιτοποίηση, ενισχύουν σαφώς το θετικό ισοζύγιο του νομοσχεδίου. «Είμαστε η κυβέρνηση της απολιγνιτοποίησης», είπε στη Βουλή ο υπουργός, προσδίδοντας τη μέγιστη δυνατή διάσταση στο εγχείρημα.
Προκλήσεις ως προς την εικόνα της Αθήνας του μέλλοντος συνιστούν οι αλλαγές που προβλέπονται για το κέντρο της πρωτεύουσας, με στόχο την αξιοποίηση κτιρίων μεγάλης επιφάνειας – στου Ψυρρή, την Ομόνοια, το Μεταξουργείο. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, δεν θα ισχύει ο περιορισμός του ανώτατου αριθμού κλινών (σήμερα προσδιορίζεται στις 100) για ξενοδοχεία και ξενώνες, ενώ παράλληλα στο εμπορικό τρίγωνο, του Ψυρρή και την περιοχή Ομονοίας, οι χρήσεις των ισογείων αποδεσμεύονται από το υπόλοιπο κτίριο, προκειμένου να μη χαθεί ο εμπορικός παλμός στην καρδιά της πόλης.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
Επιταχύνεται η αδειοδοτική διαδικασία των έργων ΑΠΕ, καθιστώντας – σύμφωνα πάντα με το υπουργείο – τον κλάδο πιο ελκυστικό και εξωστρεφή για νέες επενδύσεις, μέσα από απλές και αυτοματοποιημένες διαδικασίες. Με το νομοσχέδιο αντικαθίσταται η Άδεια Παραγωγής με την Βεβαίωση Παραγωγού Ηλεκτρικής Ενέργειας, με μείωση στο ελάχιστο των δικαιολογητικών που απαιτούνται. Παράλληλα, τίθενται συγκεκριμένα χρονικά ορόσημα για τους κατόχους της Βεβαίωσης, κατά τρόπον ώστε όσο «γρήγορα» αποκτούν το δικαίωμα για παραγωγή ενέργειας, άλλο τόσο «γρήγορα» και να το χάνουν αν δεν προχωρούν την ωρίμανση του έργου τους.
Δημιουργείται επίσης το Ηλεκτρονικό Μητρώο ΑΠΕ που θα υποστηρίξει τη νέα διαδικασία αδειοδότησης και θα επικοινωνεί με τα πληροφοριακά συστήματα των άλλων εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να υπάρξει σημαντική επιτάχυνση μέσω ψηφιοποίησης.
Η κριτική εστιάζεται κατά κύριο λόγο στον κίνδυνο αλόγιστης επέκτασης των βιομηχανικών ΑΠΕ, κυρίως των αιολικών, που τόσες αντιδράσεις έχουν εγείρει.
«Πρέπει να μου προτείνουν μια λύση», αντιτείνει ο κ. Χατζηδάκης. «Ή λιγνίτη, ή ΑΠΕ, ή κεριά… Μπορεί τα αιολικά πάρκα να ενοχλούν, κάποιους και αισθητικά, δεν έχει βρεθεί ωστόσο παγκοσμίως κάποια αόρατη πηγή ενέργειας». Το υπουργείο θεωρεί εξάλλου ότι οι ΑΠΕ θα αποτελέσουν τον πυλώνα του ενεργειακού μείγματος τα επόμενα χρόνια στο πλαίσιο μιας αγοράς που λειτουργεί, και με τιμές που σημειώνουν πτωτική τάση.
Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής
Το σχέδιο νόμου θεσμοθετεί για πρώτη φορά έναν νέο κεντρικό φορέα συντονισμού (μετεξέλιξη του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος), στα χνάρια άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Φινλανδία. Γίνεται έτσι δεκτό ένα πάγιο αίτημα του περιβαλλοντικού κόσμου, τονίζει ο υπουργός.
Τα βέλη που έχει δεχθεί η μεταρρύθμιση αυτή έχουν να κάνουν κυρίως με τη φιλοδοξία του εγχειρήματος, άμεσα συνδεδεμένη με τη μελλοντική αποτελεσματικότητα του νέου οργανισμού και των μονάδων διαχείρισης. Φορείς και οργανώσεις αναγνωρίζουν πάντως στο υπουργείο ότι ενσωμάτωσε πολλές κομβικές επισημάνσεις από τη διαδικασία της διαβούλευσης.
Ο υπουργός θεωρεί, στον αντίποδα, δυσλειτουργικό τον σημερινό μηχανισμός με τα 36 διοικητικά συμβούλια. «Παρέχουμε στον Οργανισμό – κι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά – δυνατότητα χρηματοδότησης (σσ: είσπραξη ποσοστών επί των εσόδων της εκμετάλλευσης των διαφόρων ήπιων δραστηριοτήτων που θα λαμβάνουν χώρα εντός των περιοχών αυτών, όπως οικοτουρισμού και πολιτισμού, μαζί με έσοδα από σήματα ποιότητας). Παράλληλα θα υπάρχει η δυνατότητα του να συνάπτει προγραμματικές συμβάσεις με τις περιφέρειες, για να υλοποιεί έργα προστασίας της φύσης».
Να σημειωθεί ότι ο ΟΦΥΠΕΚΑ θα είναι σε θέση να αυξήσει τους διαθέσιμους πόρους για τις προστατευόμενες περιοχές – μεταξύ άλλων μέσω προσέλκυσης ευρωπαϊκών πόρων.
Οικιστικές πυκνώσεις
Γίνεται εκ νέου ανάρτηση των δασικών χαρτών, με τις περιοχές που είχαν εξαιρεθεί ως οικιστικές πυκνώσεις σε συμμόρφωση με το γράμμα και το πνεύμα της απόφασης του ΣτΕ, που έκρινε αντισυνταγματική την προηγούμενη προσπάθεια επίλυσης του ζητήματος, επί ΣΥΡΙΖΑ. Παρέχεται η δυνατότητα τακτοποίησης για χρονικό διάστημα 30 ετών, κατοικιών που έχουν χτιστεί εντός δασών και δασικών εκτάσεων με βάση συγκεκριμένα κριτήρια προστασίας του περιβάλλοντος.
Οι πολέμιοι των σχετικών διατάξεων κάνουν λόγο για νομιμοποίηση αυθαιρέτων εντός δασικών εκτάσεων. Το Protagon ζήτησε το σχόλιο του υπουργού, ο οποίος έκανε λόγο για «απόλυτο σεβασμό στην απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας». «Ποιοι τα λένε όλα αυτά;», διερωτήθηκε, όταν του μεταφέρθηκε η κριτική. «Αυτοί που έκαναν όσα έκαναν στη Φυλή; Αυτοί που έχουν φάει τόσες παραπομπές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο; Αυτοί που είπαν «ναι» στο ξενοδοχείο μπροστά στην Ακρόπολη;».
Είναι δεκάδες οι καίριες διατάξεις που αξίζουν αναφοράς. Η αναμόρφωση των δασικών χαρτών, οι παρεμβάσεις στη διαχείριση των αποβλήτων, ο κατάλογος είναι μακρύς. Τον λόγο έχει πλέον η Ολομέλεια του Κοινοβουλίου, και ασφαλώς η πράξη, η εφαρμογή που κρίνει κάθε φορά την επιτυχία ή μη ενός νομοθετήματος.