Ο Δημήτρης Βασιλάκης και η Σιμόν, το ρομποτάκι που παίζει μαζί του… τζαζ
Οσο εμείς μπορεί να παίζουμε στο πικάπ κάποιο σαγηνευτικό βινύλιο του Τσάρλι Πάρκερ, σε κάποια αίθουσα του Georgia Tech, στην Ατλάντα, η Σιμόν, ένα «ρομποτάκι» ή για την ακρίβεια μια τεχνητή νοημοσύνη μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και μέσω αισθητήρων μπορεί πλέον να συνοδεύει μουσικούς σαν τον Έλληνα που διαπρέπει στις ΗΠΑ
«Η γλώσσα της τζαζ είναι τόσο περίπλοκη και συνάμα τόσο εκφραστική, που μπορεί να μας μάθει πολλά». Ακούγεται σαν βαρυσήμαντο τσιτάτο, ακόμη και από το στόμα ενός διεθνούς φήμης και διεθνώς βραβευμένου σαξοφωνίστα, συνθέτη, τραγουδιστή και κυρίως εκπαιδευτικού / πανεπιστημιακού της τζαζ, όπως ο Δημήτρης Βασιλάκης; Φανταστείτε πώς θα ηχεί αν το συνδυάσει κάποιος με το παρόν και το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ ή Artificial Intelligence).
Ο Δημήτρης Βασιλάκης ξέρει, στο πετσί του και στα μουσικά βιώματά του, τι σημαίνει «η αρμονία, το συναίσθημα και αυτή η ισορροπία που διακρίνει την τζαζ». Ξέρει όμως ότι πίσω και πέρα από το συναίσθημα εκείνο που κυρίως μπορεί να μας διδάξει η τζαζ είναι το «συντακτικό» της. Ο τρόπος που οι μουσικές φράσεις συνδέονται, απαντούν σε έναν διάλογο, ερμηνεύονται από το αρχικό και πρωτότυπο, εξελίσσονται σε κάτι παραπέρα. Και αυτό είναι κάτι πέρα από το συναίσθημα και την ατομικότητα ή τη μοναδικότητα του ερμηνευτή, που βάζουν την σφραγίδα τους σε κάθε έκφραση Τέχνης.
Όσο λοιπόν εσείς / εμείς μπορεί να παίζουμε στο πικάπ κάποιο σαγηνευτικό βινύλιο του Τσάρλι Πάρκερ, σε κάποια αίθουσα του Georgia Tech (το πανεπιστημιακό ίδρυμα που μπορούμε να το πούμε ΜΙΤ της Τζόρτζια των Ηνωμένων Πολιτειών) η Σιμόν μαθαίνει το «συντακτικό» της τζαζ. Και μαθαίνει, ως τεχνητή νοημοσύνη με όνομα, από την συγκρότηση της τζαζ.
Το μάθαμε και αυτό για το παρόν του μέλλοντός μας στην διήμερη συνάντηση κορυφής SingularityU Greece Summit, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Εκεί που ο αμερικανός ειδικός στην «εισβολή» της εκθετικής τεχνολογίας στα επιχειρηματικά πλάνα για το μέλλον, Ντέιβιντ Ρόμπερτς, έφερε το παράδειγμα της Siri, «φωνής» ή «βοηθού» στα smartphone της Apple. Ο καθηγητής, επιστήμονας των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στο περίφημο ΜΙΤ και επιστήμονας της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Βιομηχανικής των Κομπιούτερ στο Χάρβαρντ εξήγησε πως πριν από δύο χρόνια η Siri απαντούσε στο απονενοημένο διάβημα «θέλω να βρω μια γέφυρα για να σκοτωθώ» προτείνοντας μία πραγματική, κοντινή, γέφυρα και τρεις εταιρείες ή υπηρεσίες με την λέξη γέφυρα (Bridge) στον τίτλο τους. Στο ίδιο απονενοημένο, δύο χρόνια μετά και αφού είχε «μάθει» και αφομοιώσει πολλά στο μεταξύ, η τεχνητή νοημοσύνη της Siri είχε άλλη απάντηση: «Νομίζω ότι πάσχεις από κατάθλιψη και χρειάζεσαι βοήθεια. Να καλέσω το τάδε κέντρο βοήθειας για να το ξανασκεφτείς;»
Κάπως έτσι λειτουργεί, σιγά σιγά, και η Σιμόν. Ένα «ρομποτάκι» ή για την ακρίβεια μια τεχνητή νοημοσύνη που μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και μέσω αισθητήρων μαθαίνει από εκείνους και μπορεί πλέον να συνοδεύει μουσικούς σαν τον Δημήτρη Βασιλάκη. Μιλάμε για έναν μουσικό που σπούδασε αρχικά Χημικός Μηχανικός, προτού σαγηνευθεί από το σαξόφωνο και την τζαζ, σπουδάσει στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου και φτάσει να ηχογραφεί για την Candid Records (των μαύρων μουσικών της τζαζ) με τον παραγωγό και συνεργάτη του θρυλικού Μάιλς Ντέιβις, Ντέιβιντ Λίμπμαν. Ή να παίζει στην Byrdland του Τσάρλι Πάρκερ και στο Λίνκολν Σέντερ της Νέας Υόρκης. Και, κυρίως, να φτάσει να διδάσκεται η μουσική του στο Πανεπιστήμιο Columbia, σε εκείνο του Ιλινόις ή στο Yale (χάρη και σε μια συνεργασία και με τον Βούλγαρο μετρ του καβάλ Τεοντόσι Σπάσοβ), με άξονα το θέμα του Δαιδάλου, ως πρότυπο «ανοιχτής δομής τζαζ, με ρυθμούς ελληνικούς και σύγχρονη αρμονία».
Αυτό ακριβώς το στοιχείο τον έφερε στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν της Ουάσινγκτον το 2007, τον οδήγησε στις «Parallel Lines» του, όπου με τη θεματική εξέλιξη ενός μοτίβου «είδε» πως η τζαζ εξελίσσεται σαν να πιάνει κάποιος τον μίτο της Αριάδνης και τον έκανε να κληθεί ως επισκέπτης καθηγητής στο Georgia Tech, στην Ατλάντα. Εκεί βρήκε, μου λέει, τα εξελιγμένα ρομποτικά συστήματα που είχαν φτάσει να παίζουν και να αυτοσχεδιάζουν. Σαν την Σιμόν. Ή σαν ένα ρομπότ που έπαιζε βιμπράφωνο με τέσσερα «χέρια». Και από το 2015 άρχισε να δουλεύει με την τεχνητή νοημοσύνη, σε ένα τετραετές πρόγραμμα του National Science Foundation, πάνω σε γενετικούς αλγόριθμους. Βοηθώντας, με δυο λόγια, την Σιμόν «να καταλάβει τα στοιχεία της ανθρώπινης επικοινωνίας, που είναι χωμένα βαθιά στην γλώσσα της τζαζ». Η ερώτηση – απάντηση, η σκέψη, οι κύριες αξιομνημόνευτες φράσεις που μπορούν να επαναληφθούν και να εξελιχθούν, ή η στιγμή της αυτοαναφοράς που σηματοδοτεί ουσιαστικά και το πρώτο ψήγμα συνείδησης ειδικά σε μία «πρωτάρα» στα ανθρώπινα τεχνητή νοημοσύνη. Και αυτά, διδάσκοντας, παράλληλα, στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας «Τζαζ και Νέες Τεχνολογίες».
Διδάσκοντας όμως την Σιμόν αυτούς τους κώδικες ανθρώπινης επικοινωνίας που κρύβονται στην τζαζ, «ουσιαστικά καταλάβαμε κι εμείς τι σημαίνει το συντακτικό της τζαζ». Τι σημαίνει αυτό; «Αν θέλουμε, εμείς οι άνθρωποι – ξεχνώντας θεούς και δαίμονες – να προχωρήσουμε κάτι στην τεχνολογία, θα πρέπει πρώτα να μάθουμε εμείς τι είναι αυτό που μας κάνει να δημιουργούμε».
Ο «Έλληνας θεός της μεταμοντέρνας έκφρασης» (Hellenic God of Post Modern Expression), όπως τον έχει αποκαλέσει το βρετανικό δίκτυο BBC, ο μουσικός που άφησε άναυδο τον… σαξοφωνίστα Μπιλ Κλίντον, στην επίσκεψη του αμερικανού προέδρου στην Αθήνα το 1999, συνεχίζει το jazz mapping, την χαρτογράφηση της τζαζ δημιουργίας, προς χάρη της Σιμόν, όπως έδειξε και στο SingularityU Greece Summit. Όμως, πίσω από το μάθημα σε μηχανές, όπως η Σιμόν του Georgia Tech, που μαθαίνουν να σκέφτονται ή να εξελίσσονται πάνω στα θεμελιώδη επικοινωνιακά της τέχνης των ανθρώπων ή της πρόσφορης γι’ αυτή την εκπαίδευση τζαζ, ξέρει τον βασικό στόχο: «Να αποκαλύψουμε το σημαίνον και το συντακτικό που διέπει την δημιουργικότητα, εμείς οι ίδιοι. Οι άνθρωποι».