Στις ΗΠΑ και δη στην Καλιφόρνια, η αγορά των γκουρού του ευ ζην είναι μεγάλη και άκρως ανταγωνιστική. Και όμως η Σάρα Γκότφριντ κατάφερε να φτάσει πολύ γρήγορα στην κορυφή της. Απόφοιτος του Χάρβαρντ και του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης, η αμερικανίδα γιατρός έχει ήδη εκδώσει δύο βιβλία για υγιεινούς τρόπους διαβίωσης που μπήκαν αμέσως στις λίστες των μπεστ-σέλερ των New York Times και έχει φωτογραφηθεί πολλές φορές στο σπίτι της, στο Σαν Φρανσίσκο, ως πιν απ γκερλ που εμπνέει με την υπέροχη εμφάνισή της.
Στην ηλικία των 44 ετών ήταν εκπληκτική, κάνοντας βέβαια πράξη τα κηρύγματά της για άσκηση και υγιεινή διατροφή. Μάλιστα, τις ώρες που δεν ασκούσε την ιατρική έκανε τη δασκάλα της γιόγκα. Ώσπου μια μέρα, στο πλαίσιο της πρόληψης, γράφουν οι Times του Λονδίνου, η Σάρα Γκότφριντ αποφάσισε να κάνει ένα τεστ για να δει πόσο γρήγορα γερνάει. «Βγήκε ότι ήμουν 64 ετών. Γερνούσα φρικτά», λέει. Την σόκαρε η αποκάλυψη; «Απόλυτα. Νόμιζα ότι ήμουν υγιής», απαντάει στη βρετανική εφημερίδα.
Στο τελευταίο της βιβλίο με τίτλο «Younger», η Σάρα Γκότφριντ αναφέρεται στην γονιδιακή έρευνα που άλλαξε ολόκληρη την ιατρική προσέγγιση της στα πέντε χρόνια που ακολούθησαν εκείνη την μοιραία ημέρα. Συμπέρασμα: οι απλές συμβουλές για δίαιτα και άσκηση που δίνονται μέχρι στιγμής θα πρέπει πλέον να αναθεωρηθούν αφού θυμίζουν τις προσπάθειες ενός γιατρού του Μεσαίωνα να θεραπεύσει τον πυρετό με βδέλλες. Είναι καλές μεν αλλά χοντροκομμένες. Αντ’ αυτού, η Γκότφριντ κάνει ένα είδος προεπισκόπησης της εξατομικευμένης ιατρικής του μέλλοντος η οποία θα βασίζεται στο DNA του καθενός. Και προσπαθεί να μας δώσει συμβουλές υγείας που στο μέλλον θα θεωρούνται δεδομένες.
Διαβάζοντας το βιβλίο της, αναρωτιέται κανείς μήπως έχει προσγειωθεί ξαφνικά κάπου ανάμεσα στο μέλλον και στη χώρα της ουτοπίας. Η οποία είναι ακριβώς εκεί που βρίσκονται οι εμμονικοί καλιφορνέζοι γκουρού της υγείας και η καλιφορνέζικη ιατρική επιστήμη, η οποία εύκολα χλευάζεται στην αρχή πλην όμως όλοι την υιοθετούν μερικά χρόνια αργότερα. Η αλήθεια είναι ότι το βιβλίο της Γκότφριντ περιγράφει έναν τρόπο ζωής (τον δικό της) με διαλογισμό, σάουνα και συμπληρώματα διατροφής, ο οποίος είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα δοκιμάσει την υπομονή του μέσου Έλληνα / Ελληνίδας.
Η βρετανίδα δημοσιογράφος Έλεν Ράμπελοου επικοινώνησε μαζί της μέσω skype. Αμέσως η γιατρός έκανε μπροστά στην κάμερα ένα τεστ διαβήτη: «Είναι μια συναρπαστική συγκέντρωση», της είπε αστεϊζόμενη περιμένοντας να βγουν τα αποτελέσματα. Είναι μια εξέταση γνώριμη στους διαβητικούς που γίνεται πανεύκολα στο σπίτι με μια συσκευή ελέγχου της γλυκόζης του αίματος και ένα μικρό τσίμπημα στο δάχτυλο. Η Γκότφριντ σχολίασε επίσης τις ρυτίδες της Ράμπελοου: «Το μόνο που σάς χρειάζεται είναι πόσιμο κολλαγόνο», της είπε. Και μίλησε σοβαρά μεν για την ιατρική αλλά όχι και για τα όλα τα υπόλοιπα. «Πάρτε για παράδειγμα τον περιορισμό των θερμίδων, παρατείνει τη ζωή αλλά ποιος θέλει να ζήσει έτσι; Θα ήθελα να μεγαλώνω παραμένοντας νέα αλλά με ένα διασκεδαστικό, παιχνιδιάρικο τρόπο», της είπε.
Δεν αισθανόταν όμως έτσι μετά την πρώτη εξέταση των τελομερών της. Τα έχετε ακουστά; Τα τελομερή είναι τα ακριανά τμήματα των χρωμοσωμάτων που τα προστατεύουν από τις βλάβες, οι ειδικοί μάλιστα τα παρομοιάζουν με τις πλαστικές «άκρες» στα κορδόνια των παπουτσιών που τα εμποδίζουν να ξεφτίσουν. Από την στιγμή της σύλληψης και σε όλη την διάρκεια της ζωής μας, κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται, ένα κομμάτι των τελομερών του δεν αντιγράφεται και καθώς μεγαλώνουμε, τα τελομερή μας κονταίνουν όλο και περισσότερο. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας το μήκος τους μειώνεται περίπου κατά τα δύο τρίτα και όταν «το κερί τους καεί» τότε τελειώνει και ο χρόνος μας. Στην ουσία τα τελομερή είναι ο βασικός μηχανισμός του γήρατος.
«Όταν βγήκαν τα αποτελέσματα του τεστ, έκανα ό,τι συνήθως αλλά με φόβο. Στράφηκα στην έρευνα.» Η Γκότφριντ διαπίστωσε ότι η ιατρική θα πρέπει πλέον να στοχεύει όχι μόνο στην αύξηση του μήκους των τελομερών, τα οποία μπορούν πια να μετρηθούν με μεγάλη ακρίβεια, αλλά και στη μοναδική γενετική σύνθεση του καθενός. Η πρώτη μελέτη στην οποία βασίστηκε έδειξε ότι σύμφωνα με το μήκος των τελομερών, η γήρανση ήταν πολύ πιο γρήγορη στις γυναίκες με «υψηλά ποσοστά άγχους» σε σχέση με τις συνομηλίκους τους.
Τότε η Γκότφριντ συνειδητοποίησε ότι ήταν μονίμως αγχωμένη αν και τόσο η καριέρα της, ως ενδοκρινολόγος, όσο και η οικογενειακή της ζωή, ως σύζυγος και μητέρα δύο παιδιών, δεν της προκαλούσαν άγχος. «Στην ιατρική σχολή έπινα λίτρα καφέ, για μια δεκαετία κοιμόμουν ελάχιστα και μετά έκανα δύο παιδιά. Θέλετε και τη συνέχεια; Στα σαράντα μου έπρεπε να τα βγάλω πέρα με τρελά ωράρια εργασίας, θλίψη, όγκους του μαστού, γεράματα των γονέων, στενά ρούχα, ταξίδια, άγχος. Τελικά έμαθα ότι υπάρχει ένα μάθημα στη μάχη μου με το χρόνο και ότι το χάος μου είναι το μήνυμά μου», γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου της.
Η Γκότφριντ συμπέρανε ότι είχε μια γενετική τάση για στρες, γεγονός που σήμαινε ότι στην περίπτωσή της η καλή διατροφή και η άσκηση δεν επαρκούσαν. Ο τρόπος ζωής που είχε επιλέξει, εξάλλου, προκαλούσε καθημερινά την επιδείνωση αυτής της ευπάθειας. «Χωρίς να το συνειδητοποιώ, είχα ένα υψηλό σημείο ρύθμισης του άγχους, πράγμα που αποκαλύφθηκε με το τεστ τελομερών», λέει, «Δούλευα πάρα πολύ, δεν κοιμόμουν αρκετά. Στα 44 χρόνια μου, ήμουν αδύνατη, αλλά με προ-διαβήτη [κατάσταση κατά την οποία το σάκχαρο του αίματος είναι υψηλότερο από το φυσιολογικό και με αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης διαβήτη στο μέλλον], κυρίως λόγω του στρες. Είχα το είδος των κοντόχοντρων τελομερών που σχετίζονται με τον καρκίνο, τη νόσο του Αλτσχάιμερ και πολλά άλλα φρικτά πράγματα. Υπάρχει ένα κόστος μεταβολισμού και χρονικού διαστήματος υγείας σε αυτή την κατάσταση ανεπάρκειας, το δικό μου κόστος ήταν 20 χρόνια ταχείας γήρανσης».
Η γιατρός αποφάσισε αμέσως να αλλάξει τη ζωή της. Δεν έχει πλέον ωράριο πλήρους απασχόλησης, «ο ύπνος και ο διαλογισμός είναι αδιαπραγμάτευτα». Διαλογίζεται ακόμη και με το Muse στο κεφάλι, ένα gadget σαν κορδέλα που μετρά την εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του διαλογισμού. «Φυσικά γνώριζα από πριν τα οφέλη του διαλογισμού, αλλά δεν το έκανα συστηματικά. Είναι αυτό το χάσμα μεταξύ του να γνωρίζεις τι είναι το καλύτερο για σένα και να το κάνεις πραγματικά. Τα τελομερή είναι απλά ένας δείκτης για τη διάρκεια της υγείας, όχι 100% ακριβής, αλλά το αποτέλεσμα ήταν αρκετό για να μου βάλει φωτιά», γράφει.
Μετά το τεστ των τελομερών, η Γκότφριντ φρόντισε να εντρυφήσει βαθιά στο γενετικό προφίλ της. Έτσι έμαθε ότι έχει ένα ελαττωματικό γονίδιο που ονομάζεται CYP1A2 και είναι υπεύθυνο για το μεταβολισμό της καφεΐνης, πράγμα που εξηγεί γιατί ο πρωινός εσπρέσο την έκανε τόσο νευρική όλη την ημέρα. Τι γίνεται όμως με όλους εμάς; Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε τις γενετικές αδυναμίες μας; «Δεν θα περάσει πολύς καιρός μέχρι τη στιγμή που οι περισσότεροι από εμάς θα έχουμε στο πορτοφόλι μας μια κάρτα με το γονιδίωμά μας», γράφει η Γκότφριντ. Πράγμα που όπως εκτιμά, σε μια δυο δεκαετίες, θα φέρει επανάσταση στις επιλογές της καθημερινής μας ζωής.
Μέχρι εκείνη την ημέρα, όμως, η Γκότφριντ έχει δημιουργήσει ένα πρωτόκολλο για όσους θα ήθελαν να κάνουν τα πάντα για να «επισκευάσουν» το μήκος των τελομερών τους. Πολλά από αυτά είναι ήδη γνωστά: χρειάζεται να καθόμαστε λιγότερο, να είμαστε κοινωνικοί, να τρώμε τα λαχανικά μας. Η επιστήμη εξελίσσεται γρήγορα, αλλά η Γκότφριντ δεν πιστεύει ότι «θα διαψευστούν ποτέ ορισμένες αλήθειες, όπως τα “περισσότερα λαχανικά” ή ο ρόλος της άσκησης, του διαλογισμού, του ύπνου και του άγχους». Σε αυτόν τον κατάλογο των βεβαιοτήτων, προσθέτει τώρα – οποία έκπληξη – και τη σάουνα.
«Ποτέ δεν διδαχθήκαμε στην ιατρική σχολή κάτι σχετικό με το ρόλο της σάουνα», λέει, «αλλά τα αποτελέσματα όσων κάνουν συστηματικά σάουνα είναι επαναστατικά», υποστηρίζει. Πράγματι η σάουνα θεωρείται ότι ενεργοποιεί το γονίδιο της μακροζωίας -το FOXO3- και η Γκότφριντ είναι τόσο πεπεισμένη από τα ερευνητικά δεδομένα ώστε κατασκεύασε μια σάουνα στο σπίτι της για την ίδια και τον σύζυγό της. «Η σάουνα έφερε άλλη μια τεράστια αλλαγή στη ζωή μας, πάμε 4-5 φορές την εβδομάδα, γιατί μας αρέσει πάρα πολύ», λέει.
Ωστόσο, «το εκκρεμές ταλαντεύεται σε πράγματα όπως τα αυγά, το κόκκινο κρέας, η μπύρα και η γλουτένη». Πιστεύει ότι ένας από τους λόγους που η επιστήμη είναι ασαφής σε πολλά πράγματα τα οποία σχετίζονται με τη διατροφή είναι γιατί μόλις ανακαλύψαμε ότι αυτό που λειτουργεί για κάποιους δεν λειτουργεί για άλλους. Και ισχυρίζεται ότι το 90% των σημαδιών της γήρανσης και των σχετικών ασθενειών εξαρτάται από το πώς «παίζει» κανείς με σύνολο των δικών του γενετικών καρτών. Μέχρι στιγμής παίζουμε στα τυφλά, αλλά είμαστε σχεδόν στο σημείο όπου μπορούμε να φροντίσουμε τη ζωή μας έτσι ώστε να ταιριάζει καλύτερα με τα γονίδια μας. Και επειδή ένα μεγάλο μέρος της γήρανσης και των ασθενειών έχει σχέση με τη φλεγμονή (inflammation), η Γκότφριντ χρησιμοποιεί τον όρο «inflammaging».
«Ό,τι δημιουργεί φλεγμονές στο δικό σας σώμα δεν φλεγμαίνει απαραίτητα το δικό μου και αντιστρόφως», υποστηρίζει, «Ο ατομικός πειραματισμός, λοιπόν, είναι πραγματικά καίριος. Το βιβλίο μιλάει για το DNA σας και για το πώς αυτό μπορεί να εκφραστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.»
Ένα καλό παράδειγμα είναι η γαλλική διατροφή που επαινείται για τα οφέλη της στην υγεία. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα της Γκότφριντ, αυτή η πλούσια σε υπέροχο κόκκινο κρασί και τυρί, διατροφή μπορεί να προσθέτει χρόνια στους Γάλλους, αλλά να είναι επικίνδυνη για κάποιον που δεν έχει τα δικά τους γονίδια. «Λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν τις γενετικές μελέτες που δείχνουν ότι ο μέσος Γάλλος μπορεί να μεταβολίσει καλύτερα το αλκοόλ από ό,τι ο μέσος Αμερικανός. Σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί έχουν ένα ελάττωμα στο γονίδιο MTHFR, της αποτοξίνωσης.»
Όλα αυτά όμως οδηγούν στο ερώτημα, πώς μαθαίνει κανείς; Όποιος δεν έχει χρήματα για εξετάσεις, μένει στο σκοτάδι; Η Γκότφριντ συμβουλεύει δύο πράγματα. Πρώτον, να κάνουμε τακτικά στο σπίτι ένα τεστ σακχάρου στο αίμα (με τη δική μας συσκευή) και μια μέτρηση της περιφέρειας της μέσης, που δείχνουν χοντρικά το μήκος των τελομερών. Δεύτερον να πειραματιστούμε. «Οι άνθρωποι σαν εμένα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιακής νόσου όταν πίνουν καφέ», λέει, όσοι όμως δεν έχουν το δικό της ελαττωματικό γονίδιο διαθέτουν ένα «πλεονέκτημα μακροζωίας». Η αλήθεια είναι ότι δεν χρειαζόταν το γενετικό τεστ, αφού από τη στιγμή που έκοψε την καφεΐνη ένιωσε αμέσως πολύ καλύτερα. Και προτείνει σε όλους να το δοκιμάσουν και να καταγράψουν πώς αισθάνονται.
Το ίδιο προτείνει και για το αλκοόλ. Υπάρχει μια τάση μακροζωίας σε κάποιους που μπορούν να το χειριστούν, αλλά τα τεστ που έκανε η Γκότφριντ δείχνουν ότι έχει το ελαττωματικό γονίδιο MTHFR, εξ αιτίας το οποίου αρκεί ένα ποτηράκι για να την κάνει την άλλη μέρα το πρωί να αισθάνεται νωθρή και πρησμένη. Μερικοί άνθρωποι, πάλι έχουν μια παραλλαγή του γονιδίου PPARy, οπότε είναι πολύ πιθανό να παίρνουν βάρος όταν τρώνε κρέας και όχι όταν τρώνε ψάρια.
Στο DNA αυτών που τρώνε πολύ (υπερφάγοι) υπάρχει μια σειρά από πιθανά γονίδια που διέπουν την όρεξή τους. Αν είμαστε διατεθειμένοι για απόλυτη ειλικρίνεια σχετικά με το πώς αισθάνεται το σώμα μας με τις διάφορες δίαιτες, ένα γενετικό τεστ είναι πιθανό να προκαλέσει εκπλήξεις. Ποια βήματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους περισσότερους ανθρώπους να καθυστερήσουν τα σημάδια της γήρανσης και πώς μπορεί να εξατομικεύσει κανείς τις γενετικές του πληροφορίες; «Έχει δημιουργηθεί ένα πρωτόκολλο, παρόλα αυτά δεν ταιριάζουν όλα σε όλους», απαντάει.
Η Γκότφριντ συμβουλεύει τους ανθρώπους να βάλουν «στόχους ηλικίας», που μοιάζουν πολύ με τους στόχους απώλειας βάρους. «Μου αρέσει να φαντάζομαι τον εαυτό μου σε 30 χρόνια. Θέλω να κάνω επιλογές τώρα που θα είναι ευνοϊκές για την 80χρονη Σάρα», λέει. Καλά όλα αυτά, πόσοι αναγνώστες όμως –τουλάχιστον από όσους διαβάζουν άρθρα σχετικά με υγιεινούς τρόπους διαβίωσης- θα προτιμούσαν να απολαύσουν εδώ και τώρα τα καλά της ζωής στέλνοντας στο διάβολο τις συμβουλές για υγιεινή διατροφή και τα λοιπά και τα λοιπά;
Μήπως αυτή η εμμονή με την αιώνια νεότητα κρύβει τελικά τον φόβο μας για την αναπόφευκτη θνησιμότητα; «Το κίνητρό μου δεν είναι ο φόβος του θανάτου, είναι περισσότερο ο φόβος να στερηθώ μια ζωή πλήρη, έτσι όπως ορίζεται από το χρόνο ώστε να είμαι τις επόμενες δεκαετίες με τα παιδιά μου και τον σύζυγό μου ενεργή. Είχα μια προγιαγιά που πέθανε στον ύπνο της στα 97. Είναι μια ισχυρή παρακαταθήκη για μένα. Ήρθε στο γάμο μου, χόρεψε με όλους τους άντρες, φλέρταρε μαζί τους. Την αγάπησα. Έτσι ακριβώς θέλω να είμαι κι εγώ στους γάμους των δισέγγονών μου».
Η Γκότφριντ λέει ακόμη, απευθυνόμενη στη δημοσιογράφο: «Αν δεν μπορέσετε να παρουσιάσετε την αξία των επιλογών σας και πώς αυτές μπορούν να επηρεάσουν το μέλλον σας, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αλλάξουν. Θα ήθελα λοιπόν να πω στους αναγνώστες, πιείτε κρασί, αν θέλετε, αλλά αν θέλετε πράγματι να χορέψετε με τα δισέγγονα σας, περιορίστε το σε δύο ποτήρια την εβδομάδα. Έχει ήδη αποδειχθεί ότι αυτή η ποσότητα έχει τον καλύτερο αντίκτυπο.»
Από όλους τους ισχυρισμούς της πάντως, ο πιο πειστικός είναι ένας αριθμός με τον οποίο κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει. Πρόσφατα η αμερικανίδα γιατρός εξέτασε και πάλι τα τελομερή της που έδειξαν ότι η βιολογική της ηλικία είναι πλέον 52 ετών. «Έκλεισα το χάσμα 17 ετών», λέει.
* Το βιβλίο «Younger» της Sara Gottfried κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Penguin