Ο τυφώνας του σκανδάλου Facebook-Cambridge Analytica που έχει σαρώσει τον τελευταίο καιρό τον κόσμο των social media, έχει επαναφέρει στο προσκήνιο το φλέγον ζήτημα περί σεβασμού της ιδιωτικότητας των χρηστών και προστασίας των προσωπικών τους δεδομένων. Αραγε έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για τις εταιρείες-κολοσσούς οι οποίες… ξεροβήχουν μπροστά στο «ξεσκόνισμα» του προφίλ των χρηστών τους, ή θα πρέπει από εδώ και πέρα και οι χρήστες να αναλάβουν τις ευθύνες των πράξεών τους και να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις διαδικτυακές τους κινήσεις;
Το σίγουρο είναι ότι στον βωμό του χρήματος οι εταιρείες τραβούν το σκοινί των δεδομένων, αλλά ίσως και οι χρήστες από την πλευρά τους μπροστά στη λύσσα τους να χρησιμοποιήσουν τα δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να παραμείνουν «in» στα μάτια των γύρω τους, εμφανίζονται πρόθυμοι να πουλήσουν την ψυχή τους ή καλύτερα τα δεδομένα τους στον διάβολο.
Ξετυλίγοντας τα… data
Στην περίπτωση του σκανδάλου του Facebook, περίπου 270.000 χρήστες εγκατέστησαν -εν αγνοία τους- μια «ρουφήχτρα» δεδομένων καμουφλαρισμένη σε τεστ προσωπικότητας το οποίο συνδεόταν με τον λογαριασμό τους και πέρα από τις προσωπικές τους πληροφορίες γύρω από την ταυτότητα, τα likes και τις προτιμήσεις τους, τραβούσε πολύτιμες πληροφορίες και από τα προφίλ των φίλων τους. Με αυτά και με εκείνα, η Cambridge Analytica κατάφερε να συγκεντρώσει δεδομένα που αφορούσαν περισσότερους από 50 εκατομμύρια χρήστες – αριθμός πολύ μεγαλύτερος από τους χρήστες που είχαν πραγματικά εγκαταστήσει το περιβόητο app. Τα δεδομένα αυτά, σύμφωνα με τις εφημερίδες New York Times και The Observer οι οποίες άρχισαν να ψάχνουν το θέμα, χρησιμοποιήθηκαν στη συνέχεια για να δημιουργηθούν στοχευμένες διαφημίσεις για την πολιτική καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ.
Πριν από μερικές μέρες, το Facebook άρχισε να δέχεται βροχή τις μηνύσεις δυσαρεστημένων χρηστών, καθώς το Messenger ακόμα και στη Lite εκδοχή του όπως φαίνεται συνέλεγε πληροφορίες που αφορούσαν το ιστορικό τηλεφωνικών κλήσεων και γραπτών μηνυμάτων συσκευών Android. Το κύμα απογοήτευσης και δυσαρέσκειας οδήγησε στο κίνημα #deletefacebook με χιλιάδες χρήστες να βάζουν τέλος στην ψηφιακή τους ύπαρξη και να δηλώνουν σοκαρισμένοι μπροστά σε δεδομένα που δεν περίμεναν να έχει στα χέρια του το μέχρι πρότινoς αγαπημένο τους κοινωνικό μέσο.
Γυμνή ή σκοτεινή αλήθεια;
Κατά το περιοδικό Vanity Fair, ο Μαρκ Ζάκεμπεργκ έφερε τους χρήστες αντιμέτωπους με τη γυμνή αλήθεια. «Eίχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους» δήλωσαν στελέχη του κολοσσού των social media. Ναι, πράγματι οι χρήστες είχαν κλικάρει ένα μικρό κουτάκι, χωρίς ωστόσο να γνωρίζουν στην πραγματικότητα την μάλλον σκοτεινή αλήθεια που κρυβόταν πίσω από αυτό. Και κάπως έτσι καταλήγουμε στο μεγάλο ζήτημα της ψηφιακής εποχής την οποία διανύουμε: ότι τα δεδομένα μας, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, χρησιμοποιούνται χωρίς την πραγματική μας συγκατάθεση. Όταν για παράδειγμα κατεβάζουμε στο κινητό ένα app που καμία σχέση δεν έχει με την πραγματοποίηση τηλεφωνικών κλήσεων, γιατί άραγε μας ρωτάει αν του δίνουμε πρόσβαση στης επαφές μας; Γιατί μας ρωτάει αν του επιτρέπουμε να τρυπώσει στην κάμερα ή στο μικρόφωνο της συσκευής μας; Και μαντέψτε: αν απαντήσουμε όχι, πολύ απλά η εφαρμογή δεν θα «τρέξει» ποτέ.
Αλήθεια, όμως, πόσοι από εμάς μπαίνουμε στη διαδικασία να διαβάσουμε το κατεβατό των ακαταλαβίστικων δικηγορίστικων όρων της Συμφωνίας Χρήστη της Πολιτικής Ιδιωτικού Απορρήτου προτού πατήσουμε το Συμφωνώ; Είναι βαρετά και πολύ απλά βιαζόμαστε να απολαύσουμε τη νέα μας φαινομενικά αθώα εφαρμογή με γκουρμέ συνταγές μαγειρικής, η οποία όμως παράλληλα μπορεί να ξεσηκώνει ότι έχουμε και δεν έχουμε στη συσκευή μας. Και μπορεί αυτό να αναφερόταν στα ψιλά γράμματα τα οποία ποτέ δεν διαβάσαμε. Αλλά αφού το κάνουν όλοι, σιγά και τι έγινε!
Και ποιος φταίει δηλαδή για όλο αυτό; Το λογικό είναι να πούμε, «μα φυσικά το Facebook και η Cambridge Analytica», που σίγουρα φέρουν τεράστιο μερίδιο ευθύνης. Μήπως όμως το πρόβλημα έχει βαθύτερες ρίζες και το εν λόγω σκάνδαλο απλώς έφερε στην επιφάνεια τις τεράστιες ελλείψεις ως προς την α(να)σφάλεια του Διαδικτύου; Γιατί η αλήθεια είναι ότι η ψηφιοποίηση έχει φέρει τεράστιες ευκολίες στην καθημερινότητά μας, αλλά παράλληλα μας εκθέτει και σε μια σειρά από σοβαρούς κινδύνους. Αυτό που ξεχνούν οι περισσότεροι χρήστες είναι ότι κάποια πράγματα καλό είναι να τα κρατάμε για τον εαυτό μας. Δεν είναι ανάγκη να καταχωρούμε με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες στοιχεία που αφορούν την προσωπική μας ζωή, την εργασία μας ή ακόμα και την κατοικία μας, γιατί προφανώς δεν μοιραζόμαστε μόνο με τους φίλους μας. Τα social media έχουν γαλουχήσει μια νέα γενιά χρηστών οι οποίοι είτε ζουν παράλληλες ζωές -μια πραγματική και μια ψηφιακή-, είτε προσπαθούν αγωνιωδώς να στριμώξουν την πραγματική ζωή τους στο ψηφιακό προφίλ τους.
Και έπεται συνέχεια
Δεδομένου -όπως αποδεικνύεται- ότι βρισκόμαστε στο έλεος της παντοδυναμίας των social media, οι απανταχού νομοθέτες αποφάσισαν επιτέλους να αναλάβουν δράση. Το Futurism αναφέρει ότι αρκετές χώρες έχουν ήδη προχωρήσει στην ψήφιση νόμων με σκοπό την ρύθμιση της χρήσης αλλά και της προστασίας των πολιτών από ιστοσελίδες και ιστότοπους. Τον ερχόμενο Μάϊο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να θέσει σε ισχύ νέους κανονισμούς για το Διαδίκτυο οι οποίοι θα έχουν ως στόχο την προστασία των προσωπικών δεδομένων των χρηστών, υποχρεώνοντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να δηλώνουν ξεκάθαρα πότε και για ποιο σκοπό πρόκειται να χρησιμοποιήσουν τα εν λόγω στοιχεία.
Οι ΗΠΑ, πάλι, αν και «μητέρα» της Σίλικον Βάλεϊ και των social media, ανήκουν στις λίγες χώρες του κόσμου όπου για την ώρα δεν υπάρχουν στα σκαριά αντίστοιχες νομοθετικές ρυθμίσεις. Πέρυσι, σύμφωνα με το «Το Βήμα», είχε δοθεί το πράσινο φως ως προς την πώληση προσωπικών δεδομένων των χρηστών του Διαδικτύου σε τρίτους, έπειτα από κατάργηση του νομοσχεδίου Ομπάμα από το Κογκρέσο. Έκτοτε, οι πάροχοι διαδικτυακών υπηρεσιών (ISPs) στις ΗΠΑ μπορούν να πωλούν τα προσωπικά δεδομένα των πελατών τους σε τρίτους χωρίς να απαιτείται η λήψη περαιτέρω άδειας από τους ίδιους τους πελάτες. Τα επίμαχα δεδομένα αφορούν την ακριβή τοποθεσία των χρηστών, πληροφορίες γύρω από την οικονομική τους κατάσταση, την κατάσταση της υγείας τους, τα παιδιά τους, τον θρησκευτικό και σεξουαλικό τους προσανατολισμό, ή ακόμη και το ιστορικό των αναζητήσεών τους στο Διαδίκτυο για εμπορικούς και διαφημιστικούς σκοπούς.
Μετά την εν λόγω κατάργηση στις ΗΠΑ είχε ξεσπάσει θύελλα αντιδράσεων από οργανώσεις, ενώ οι ειδικοί είχαν εκφράσει τις έντονες ανησυχίες τους σχετικά με την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση των προσωπικών δεδομένων των χρηστών. Με το σκάνδαλο Facebook-Cambridge Analytica οι φωνές αυτές φούντωσαν και πάλι, οι διαγραφές ταρακούνησαν τη μπλε αυτοκρατορία και οδήγησαν τη μετοχή της σε σημαντική πτώση, όπως και μερικά δισεκατομμύρια δολάρια στο να γίνουν καπνός.
Σύμφωνα με το Wired, το Facebook καταβάλλει ήδη προσπάθεια να γεφυρώσει το χάσμα που έχει δημιουργηθεί παρουσιάζοντας ένα νέο «μενού» ιδιωτικότητας το οποίο θα βοηθά τους χρήστες παγκοσμίως να έχουν τον έλεγχο ως προς τις ρυθμίσεις απορρήτου τους. Άλλες επιχειρήσεις, σε απάντηση του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (General Data Protection Regulation – GDPR), έχουν προβεί σε αλλαγές ή ακόμα και διαγραφές της διαφημιστικής τους καμπάνιας ή γενικότερα των δραστηριοτήτων τους που αφορούν στη συλλογή δεδομένων μέσω Facebook, καθώς τους είναι πολύ δύσκολο να δημιουργήσουν υπηρεσίες που να είναι «κομμένες και ραμμένες» στα μέτρα των νομοθετικών ρυθμίσεων της κάθε χώρας ξεχωριστά.
Η Cambridge Analytica μπορεί να αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα εταιρείας που εκμεταλλεύθηκε τα προσωπικά δεδομένα που ακούσια οι χρήστες είχαν παραχωρήσει στα social media αλλά σίγουρα δεν θα είναι και η τελευταία. Χιλιάδες άλλες εφαρμογές έχουν κάνει ακριβώς το ίδιο. Μπορεί η δραστηριότητά τους να αποκαλυφθεί στο μέλλον, μπορεί και όχι. Το θέμα είναι όλο αυτό να παραδειγματίσει και τους χρήστες, καθώς κακά τα ψέματα -αν και θα ήταν πολύ ωραίο- δεν ζούμε σε έναν ιδανικό κόσμο. Άλλωστε στην εποχή της υπερδικτύωσης, την υπογραφή μας και το… Agree μας πρέπει να προσέχουμε που τα βάζουμε!