Σε ένα φόρουμ υψηλού επιπέδου, το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου, στην πρωτεύουσα του Κατάρ, Ντόχα, ο Σεργκέι Λαβρόφ, ο μακροβιότερος υπουργός Εξωτερικών στον κόσμο, βρέθηκε σε εμφανώς πολύ δύσκολη θέση όταν ο συνομιλητής του τον ρωτούσε επίμονα για την τύχη της Συρίας και του Μπασάρ αλ Ασαντ. Ο Λαβρόφ επέπληξε το συνομιλητή του, έναν βετεράνο άγγλο δημοσιογράφο του Al Jazeera, επειδή περιέγραψε τους αντάρτες της Συρίας ως «ομάδες αντιπολίτευσης» και όχι «τρομοκράτες». Και γκρίνιαξε που δεν του ζητήθηκε να μιλήσει περισσότερο για τις νίκες της Ρωσίας στην Ουκρανία.
«Δεν ασχολούμαι με εικασίες», είπε ο Λαβρόφ, σύμφωνα με την Washington Post, απαντώντας σε ερώτηση για το τι θα συμβεί στη συνέχεια στη Συρία. Οι δυνάμεις των ανταρτών, υπό την ηγεσία μιας ισλαμιστικής φατρίας, βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή κοντά στη Δαμασκό. «Προσπαθούμε να κάνουμε τα πάντα για να μην επιτρέψουμε στους τρομοκράτες να επικρατήσουν», πρόσθεσε.
Ο Λαβρόφ πιθανότατα γνώριζε ήδη ότι ο Ασαντ ήταν καταδικασμένος. Ανέβηκε στη σκηνή του Φόρουμ της Ντόχα έπειτα από συνάντηση που είχε με τον ιρανό ομόλογό του, Αμπάς Αραγτσί, και τον τούρκο υπουργό Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν. Οι τρεις διπλωμάτες πιστεύεται ότι κατέληξαν σε συνεννόηση σχετικά με το χρονοδιάγραμμα και τον τρόπο αποχώρησης του Ασαντ. Η Μόσχα και η Τεχεράνη στηρίζουν εδώ και χρόνια τη δικτατορία του Ασαντ. Η Αγκυρα είναι αφοσιωμένος υποστηρικτής μιας από τις ομάδες των ανταρτών.
Μέχρι την Κυριακή το πρωί, ο Ασαντ είχε φύγει. Το καθεστώς του είχε καταρρεύσει, τερματίζοντας περισσότερο από μισό αιώνα τυραννικής κυριαρχίας της οικογένειάς του. Σε ένα βιντεοσκοπημένο μήνυμα, ο πρωθυπουργός του Ασαντ, Μοχάμαντ Γκάζι αλ Τζαλαλί, επιχείρησε να πάρει αποστάσεις από τον δραπέτη δικτάτορα, ο οποίος έφυγε από τη χώρα και πήγε στη Μόσχα. Ο Τζαλαλί είπε ότι είναι έτοιμος να βοηθήσει στη μετάβαση της εξουσίας και των κρατικών θεσμών σε όποια οντότητα γεμίσει το κενό. «Μια νέα σελίδα γράφεται στην Ιστορία της Συρίας», ανέφερε σε ανακοίνωσή του το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας.
Το ξαφνικό τέλος του Ασαντ έχει εκπλήξει τους περιφερειακούς διπλωμάτες και αναλυτές, γράφει η Post. «Ζούσαμε σε έναν κόσμο όπου το συριακό ζήτημα ήταν αρκετά στάσιμο», είπε ο Μαγιέντ αλ Ανσαρί, εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, σημειώνοντας ότι τα πράγματα στη Συρία, μετά από χρόνια καταστροφικού εμφυλίου πολέμου, έμοιαζαν σχετικά σταθερά. Χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είχαν εργαστεί, σε διάφορους βαθμούς, για να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις με τον Ασαντ, αφού επέπληξαν την αιματηρή καταστολή των διαφωνούντων στη χώρα του. «Τώρα πρέπει να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση όπου το καθεστώς δεν υπάρχει πια», πρόσθεσε ο διπλωμάτης από το Κατάρ.
Την Κυριακή, αξιωματούχοι του Κατάρ, της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου και άλλων αραβικών χωρών συναντήθηκαν στην Ντόχα προκειμένου να συζητήσουν το πλαίσιο μιας Συρίας μετά τον Ασαντ. Ο Αραγτσί, εν τω μεταξύ, ακύρωσε τις συναντήσεις του με δημοσιογράφους και μια ομάδα δυτικών αναλυτών και έφυγε από το Κατάρ, νωρίς το πρωί. Η κατάρρευση του καθεστώτος στη Δαμασκό είχε προετοιμαστεί από το Ισραήλ με τον αποδεκατισμό της Χεζμπολάχ, της λιβανέζικης σιιτικής οργάνωσης που έπαιξε βασικό ρόλο στη βάναυση καταστολή κάθε εξέγερσης από τον Ασαντ, πριν από μια δεκαετία. Η δαπανηρή εμπλοκή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει, παράλληλα, μειώσει την ικανότητα του Κρεμλίνου να προστατεύει έναν σύμμαχο που βρίσκεται στη ρωσική τροχιά από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Ο Φιντάν, του οποίου η χώρα μοιράζεται μακρά σύνορα με τη Συρία και φιλοξενεί εκατομμύρια σύρους πρόσφυγες, δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό του για την αποχώρηση του Ασαντ, σε συνέντευξη Τύπου και περιέγραψε, όπως και άλλοι αξιωματούχοι στην Ντόχα, την επιθυμία η μετάβαση της εξουσίας στη Συρία να είναι όσο το δυνατόν σύντομη και ειρηνική. «Η Συρία έχει φτάσει σε ένα στάδιο όπου ο συριακός λαός θα διαμορφώσει το μέλλον της χώρας του», είπε ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών. «Σήμερα υπάρχει ελπίδα».
«Η πτώση του Ασαντ ισοδυναμεί με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου στη Μέση Ανατολή», έγραψε ο Ναντάβ Εγιάλ στην ισραηλινή εφημερίδα Yedioth Ahronoth. «Οχι εξαιτίας του ιδίου, ενός αδύναμου και αποτυχημένου δικτάτορα, αλλά εξαιτίας αυτού που συμβολίζει».
Στη Συρία, σε πολλές πόλεις, χαρούμενοι κάτοικοι άρχισαν να γκρεμίζουν αγάλματα του Ασαντ και του πατέρα του, Χαφέζ. Οι εκστατικές σκηνές θυμίζουν αυτό που ακολούθησε την εισβολή στο Ιράκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, η οποία ανέτρεψε το καθεστώς του ιρακινού δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν. Ομως, περισσότερες από δύο δεκαετίες αργότερα, τα γεγονότα στη γείτονα του Ιράκ δεν υπαγορεύονται από μια ξένη εισβολή, αλλά είναι το αποκορύφωμα μιας αναζωπυρωμένης εξέγερσης που οδηγείται από ένα συνονθύλευμα ανταρτών, οι οποίοι άντεξαν σε σκληρές καταστολές, ρωσικούς βομβαρδισμούς και χρόνια διεθνούς αμέλειας και αδιαφορίας.
Η διάλυση των δυνάμεων του καθεστώτος μπροστά στην προέλαση υπό την ηγεσία της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, μιας ισλαμιστικής ομάδας που κάποτε ήταν στενά σύμμαχος με την Αλ Κάιντα, υπενθύμισε την ασταμάτητη προέλαση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, το 2021, επισημαίνει η Post. Οι Ταλιμπάν μετά βίας χρειάστηκε να πυροβολήσουν κατά τη διάρκεια της πορείας τους προς την Καμπούλ, συνάπτοντας συμφωνίες με τοπικούς παράγοντες καθώς τα κυβερνητικά στρατεύματα εγκατέλειπαν τις θέσεις τους.
Η επέλαση του HTS αποκάλυψε τον βαθμό στον οποίο το καθεστώς Ασαντ ήταν «μια χάρτινη τίγρη», είπε ο Ρενάντ Μανσούρ, συνεργάτης στη βρετανική δεξαμενή σκέψης Chatham House. Η Ρωσία και το Ιράν πιθανότατα είδαν την αδυναμία του καθεστώτος Ασαντ και υπολόγισαν ότι μια απεγνωσμένη προσπάθεια με τις ήδη εξαντλημένες δυνάμεις τους δεν θα το έσωζε, πρόσθεσε.
«Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι απολύτως κρίσιμες», είπε στην Post. «Γνωρίζουμε, από το παράδειγμα του Ιράκ, ότι ένα τέτοιο κενό εξουσίας μπορεί να εξελιχθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους».
Στο Ιράκ, βέβαια, οι ΗΠΑ διέλυσαν πλήρως το καθεστώς του Χουσεΐν, δημιουργώντας ένα κενό στους κρατικούς θεσμούς που άνοιξε το δρόμο για μια ολόκληρη γενιά αστάθειας. Στη Συρία, τα αρχικά σημάδια δείχνουν μια λιγότερο δραστική μετάβαση, αν και το πολιτικό τοπίο της χώρας είναι περίπλοκο και η επικράτειά της ελέγχεται από ένα μωσαϊκό ανταγωνιστικών μεταξύ τους ομάδων. Ηδη, μαχητές που είναι ευθυγραμμισμένοι με την Τουρκία πολεμούν πολιτοφυλακές των Κούρδων που κυριαρχούν στα βορειοανατολικά της Συρίας.
«Τα τελευταία αρκετά χρόνια, η Συρία χωρίστηκε σε σφαίρες επιρροής και οι διάφορες πολιτοφυλακές, μαζί με το καθεστώς, δοκίμαζαν τακτικά την ισορροπία δυνάμεων μέσω σχετικά περιορισμένων μαχών», είπε στην Post ο Θανάσης Καμπάνης, ανώτερος συνεργάτης στο Century Foundation. «Στο καλύτερο σενάριο, οι φατρίες της Συρίας θα αγωνιστούν για την πρωτοκαθεδρία μέσω περιορισμένων τοπικών μαχών. Στο άλλο άκρο, η κατάρρευση του κράτους θα πυροδοτήσει έναν νέο ολοκληρωτικό πόλεμο, στον οποίο οι φατρίες θα στοχεύουν αμάχους», κατέληξε.