Το περίφημο σήμα της ειρήνης αρχικά επινοήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 από τον ακτιβιστή και σχεδιαστή Τζέραλντ Χόλτομ, ως σύμβολο για το βρετανικό κίνημα κατά της διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Ο κάπως παράξενα διαιρεμένος κύκλος προέκυψε από την επικάλυψη των σημαφορικών συμβόλων για τα γράμματα N και D, που αντιπροσωπεύουν τον Πυρηνικό Αφοπλισμό (Nuclear Disarmament), και επικράτησε ταχύτατα ως το σήμα κατατεθέν για τα κάθε λογής παγκόσμια αντιπολεμικά κινήματα.
Από τη δημιουργία του, ο Χόλτομ επέμεινε ότι το σύμβολό του θα παραμείνει για πάντα ζωντανό. Πόσο επίκαιρο είναι, όμως, σήμερα; Και τι συμβολίζει σε μια εποχή που μας «βομβαρδίζει» με σύμβολα;
Όπως γράφει στους New York Times o Μάικλ Ροκ, καθηγητής Στρατηγικής των Λογοτύπων στη σχολή Διοίκησης του Πανεπιστημίου Γέιλ, κάποια από τα σύμβολα που υποδηλώνουν τις πεποιθήσεις μας έχουν αποδειχθεί πολύ ανθεκτικά, είτε δεν προστατεύονται από κάποιου είδους κατοχύρωση, όπως ο σταυρός, η ημισέληνος και το αστέρι του Δαβίδ, είτε προστατεύονται, όπως τα δαγκωμένα μήλα, για παράδειγμα.
Σήμερα, την –έτσι κι αλλιώς φθίνουσα– προσοχή μας διεκδικεί ένας ιλιγγιώδης αριθμός γραφικών συμβόλων. «Πλέον δεν υπάρχει τίποτε χωρίς σύμβολο. Ακόμη και η αναρχία έχει το σήμα κατατεθέν της, ένα «Α» μέσα σε κύκλο. Από τα κόκκινα καπέλα της επιδρομής στο Καπιτώλιο ως τα ουράνια τόξα, τα emoji χαιρετισμού ή τα emoji με καρπούζι (σύμβολα του αγώνα των Παλαιστινίων), περιηγούμαστε σε έναν κόσμο αυτοσχέδιων γραφικών συμβόλων. Πολλά από αυτά, αν όχι όλα, πολύ σύντομα βρίσκουν το δρόμο τους προς την ποπ κουλτούρα, η οποία μοιραία αποδυναμώνει το μήνυμά τους», αναφέρει ο Ροκ στους ΝΥΤ.
Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, το άλλοτε πολύ φορτισμένο σήμα της ειρήνης μετατράπηκε σε ένα ανώδυνο μοτίβο μόδας, παρόμοιο με ένα Smiley, τη χαμογελαστή φατσούλα. Τι μπορεί να «λέει» σήμερα στην Gen Z; Αυτό αναρωτήθηκε ο Μάικλ Ροκ. Και αποφάσισε να ρωτήσει τους μαθητές του.
Μετά από δεκαετίες αδυσώπητης εμπορευματοποίησης, οι νεότερες γενιές μπορεί να έχουν χάσει το νόημα, γράφει ο ίδιος στους New York Times. Ακουσε συνειρμούς όπως «χίπης», «τύπος της παραλίας», «κάποιος αρκετά χαλαρός και κάπως αποσυνδεμένος». «Ελάχιστα θύμιζαν ριζοσπαστικό επαναστάτη όλα αυτά» επισημαίνει.
«Κοιτάζω το σήμα της ειρήνης και αισθάνομαι ότι είναι κάτι παλιακό και χωρίς νόημα», του είπε η Γκάμπι Ουί, μια 22χρονη φοιτήτρια. «Μου θυμίζει την εποχή που ήμουν στο δημοτικό, και αυτό το σήμα βρισκόταν στα μπουκάλια νερού ή στα μπλουζάκια όλων, και ο κόσμος φαινόταν πολύ πιο απλός από ό,τι είναι στην πραγματικότητα».
«Δεν θα το θεωρούσα προοδευτικό ή κάτι τέτοιο» συμφώνησε ο Μπεν Γκέρτνερ, ένας 21χρονος τελειόφοιτος. «Είναι περισσότερο ένα απαρχαιωμένο σύμβολο, ένα είδος ουδέτερης γενικής δήλωσης ενάντια στον πόλεμο και τη βία».
«Oταν βλέπω το σύμβολο, η πρώτη μου σκέψη είναι ότι πρόκειται για άλλο ένα καπιταλιστικό μπιχλιμπίδι» είπε η Κάλι Φλάναγκαν, 19 ετών. Ολα αυτά μπορεί να ακούγονται κυνικά, αλλά η σύνδεση με το μάρκετινγκ δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι πρόκειται για μια γενιά της οποίας η πρώτη γνωριμία με το σήμα μπορεί να έγινε ανάμεσα σε δεκάδες άλλα σύμβολα και μάρκες, ή ακόμη και μέσω ενός κρεμαστού συμβόλου της ειρήνης από το Tiffany, φτιαγμένου από πλατίνα και διαμάντια.
Μπορεί κανείς να μπει στον πειρασμό να σκεφτεί ότι, μετά από δεκαετίες στην υπηρεσία της γρήγορης πώλησης της μόδας, το σήμα της ειρήνης είναι απίστευτα υποτιμημένο. Ομως, ενώ κάποιοι το απορρίπτουν ως αναχρονιστικό, άλλοι βρίσκουν ότι διατηρεί κάτι από την αρχική του σημασία.
«Εγώ μπορώ να ταυτιστώ» είπε η Ελίζαμπεθ Ολσανέτσκι, 23 ετών, επίσης τελειόφοιτη. «Δύο πτυχές της ταυτότητάς μου είναι επί του παρόντος κατεστραμμένες από τον πόλεμο: είμαι εβραία με μεγάλη οικογένεια στο Ισραήλ, ενώ οι γονείς μου μεγάλωσαν στη Σοβιετική Ενωση και έχουμε ακόμα οικογένεια, μοιρασμένη στην Ουκρανία και στη Ρωσία».
Ο Σέπαρντ Φέρι, σχεδιαστής της αφίσας «Hope» (Ελπίδα) για την εκστρατεία του Μπαράκ Ομπάμα το 2008, επιμένει ότι το σήμα της ειρήνης εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό: «Δέχομαι κριτική ότι η δουλειά μου είναι πολύ απλοϊκή ή και προπαγανδιστική, αλλά υπάρχει ακόμα η ανάγκη να μεταφέρουμε ορισμένες ιδέες γρήγορα και αποτελεσματικά. Το σήμα της ειρήνης μπορεί να το κάνει αυτό».
Ο ίδιος υποστηρίζει ότι οι έφηβοι απορρίπτουν τον συμβολισμό του σήματος επειδή μέρος τού να είσαι έφηβος είναι να απορρίπτεις τα πάντα. «Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν ταυτίζεσαι με το συναίσθημα που αντιπροσωπεύει ένα σύμβολο».
Ο Ροκ πιστεύει ότι στη σύγχρονη εποχή ταλαντευόμαστε ανάμεσα στο να πάρουμε σαφή θέση για ένα ζήτημα και να κρατήσουμε αποστάσεις. Τα σύμβολα μάς βοηθούν να πούμε κάτι χωρίς να το πούμε. Λέμε αυτό που πρέπει να πούμε, ενώ σηματοδοτούμε ότι ποτέ δεν θα ήμασταν τόσο αφελείς ώστε να το πούμε στην πραγματικότητα.
Από την άλλη, γράφει στους ΝΥΤ, η κυρίαρχη τάση σήμερα –κυρίως λόγω του μάρκετινγκ, που θέλει το κοινό κατακερματισμένο– είναι τα σύμβολα που προορίζονται να διαιρούν αντί να ενώνουν. Ενα παγκόσμιο σήμα για την ειρήνη φαίνεται εξαιρετικά αισιόδοξο σε μια εποχή όπου σχεδόν τα πάντα, από το χρώμα του καπέλου μας μέχρι τη σημαία στη βεράντα μας και τα emoji στην ανάρτησή μας στο Instagram, είναι μια ιδεολογική δήλωση.
Και βέβαια, εκτός από τα σύμβολα και το μάρκετινγκ, υπάρχει πάντα και η ουσία, καταλήγει ο Ροκ. Από τότε που ο Ρίτσαρντ Νίξον έκανε λόγο για «ειρήνη με δόξα», ενώ ταυτόχρονα βομβάρδιζε κρυφά την Καμπότζη, πέρασαν πολλές και ιδιαίτερα αιματηρές δεκαετίες: το Βιετνάμ, η Νότια Αφρική, η Ρουάντα, τα Βαλκάνια, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Ουκρανία και η Γάζα έδειξαν ότι ίσως είναι πλέον αδύνατο να υιοθετήσουμε ένα σύμβολο που μιλάει απλά και αθώα για κάτι τόσο περίπλοκο όσο η ειρήνη. Η ειρήνη μιας πλευράς μπορεί να είναι η συνθηκολόγηση μιας άλλης.