Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Βρετανίας, του Καναδά, της Νέας Ζηλανδίας, καθώς και πολλών ευρωπαϊκών χωρών, προέβησαν τους προηγούμενους μήνες σε αποκλεισμό του TikTok από τα τηλέφωνα αξιωματούχων τους και λοιπών κρατικών λειτουργών. Εάν επικρατήσουν οι σκληροπυρηνικοί, κατά πάσα πιθανότητα θα επιβληθούν περαιτέρω περιορισμοί στη χρήση της εφαρμογής, ενώ ο Λευκός Οίκος έχει ήδη απαιτήσει από την ByteDance, την κινεζική μητρική εταιρεία του TitTok, να πουλήσει την εφαρμογή.
Στέκουν, όμως, οι Δυτικοί ισχυρισμοί; Το ερώτημα θέτει σε κείμενό της η Κλοτίλντ Γκουζάρ, τεχνολογική συντάκτρια του Politico, σημειώνοντας καταρχάς ότι οι αξιωματούχοι ασφαλείας εξακολουθούν να μην υπεισέρχονται σε λεπτομέρειες όσον αφορά το γιατί έχουν στραφεί κατά του TikTok. «Αυτό μπορεί να οφείλεται στην ευαισθησία για θέματα εθνικής ασφάλειας ή μπορεί απλώς να υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει πολλή ουσία πίσω από αυτή τη φασαρία» γράφει.
Ποια είναι, όμως, τα ζητήματα που απασχολούν περισσότερο τις κυβερνήσεις τη Δύσης; Ενόψει της κατάθεσης, την Πέμπτη 23 Μαρτίου, του διευθύνοντος συμβούλου του TikTok, Σου Ζι Τσιου, στο αμερικανικό Κογκρέσο, η δημοσιογράφος του Politico προβαίνει σε μια περιεκτική παρουσίασά τους.
1. Κινεζική πρόσβαση στα δεδομένα του TikTok
Ο πιο σοβαρός από τους Δυτικούς φόβους αφορά το ενδεχόμενο η κινεζική κυβέρνηση να έχει πρόσβαση στον θησαυρό δεδομένων των εκατομμυρίων χρηστών του Tik Tok. Δυτικοί αξιωματούχοι ασφαλείας έχουν προειδοποιήσει ότι η ByteDance (η μητρική εταιρεία του TikTok) θα μπορούσε να υπόκειται στη νομοθεσία περί εθνικής ασφάλειας της Κίνας, συγκεκριμένα στον Νόμο Εθνικής Ασφάλειας του 2017, που απαιτεί από τις κινεζικές εταιρείες «να υποστηρίζουν, να συνδράμουν και να συνεργάζονται» με τις εθνικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών του TikTok θα μπορούσαν να έχουν επίσης οι εκατοντάδες κινέζοι μηχανικοί και το λειτουργικό προσωπικό της εταιρείας, οποιοσδήποτε από τους οποίους θα μπορούσε να εργάζεται για το κράτος, όπως εξηγούν οι Δυτικοί αξιωματούχοι. Τον περασμένο Δεκέμβριο, για παράδειγμα, υπάλληλοι της ByteDance στην Κίνα και στις ΗΠΑ παραβίασαν δεδομένα δημοσιογράφων σε Δυτικά μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιώντας την εφαρμογή (αν και στη συνέχεια απολύθηκαν).
Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί απαγόρευσαν στους εργαζομένους τους να έχουν το TikTok στα υπηρεσιακά τους τηλέφωνα, με στόχο «να περιοριστεί η έκθεση της Κομισιόν σε κυβερνοεπιθέσεις, καθώς αυτή η εφαρμογή συλλέγει τόσα πολλά δεδομένα από κινητές συσκευές, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την οργάνωση επίθεσης κατά της Κομισιόν», όπως επισημαίνεται σε εσωτερικό έγγραφο που εστάλη στο προσωπικό του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων. Και τους επόμενους μήνες, η Ιρλανδική Επιτροπή Προστασίας Δεδομένων, η κύρια αρχή διασφάλισης απορρήτου επικοινωνιών στην οποία υπάγεται το TikTok στην ΕΕ, πρόκειται να αποφανθεί εάν η εταιρεία μετέφερε παράνομα δεδομένα ευρωπαίων χρηστών στην Κίνα.
Οσοι δεν πείθονται πλήρως από τα παραπάνω, δηλώνουν πως η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε απλώς να αγοράσει πλήθος δεδομένων χρηστών από τρίτα πρόσωπα, που υπόκεινται σε ελάχιστες ρυθμίσεις. Θυμίζουν επίσης ότι και αμερικανικές εταιρείες, για παράδειγμα το Twitter, αντιμετώπισαν προβλήματα με την προστασία προσωπικών δεδομένων χρηστών τους από τα αδιάκριτα μάτια ξένων κυβερνήσεων. Πάντως, το TikTok δηλώνει όχι μόνον ότι δεν παρείχε ποτέ δεδομένα στην κινεζική κυβέρνηση, αλλά και πως δεν πρόκειται να το κάνει, ακόμη και αν ζητηθεί κάτι τέτοιο.
Από αυστηρά νομική άποψη, η ByteDance είναι εγγεγραμμένη στα νησιά Κέιμαν, κάτι που το TikTok υποστηρίζει ότι θα το προστατεύσει από κινεζικές νομικές υποχρεώσεις περί αρωγής των κινεζικών υπηρεσιών πληροφοριών. Η ByteDance ανήκει κατά 20% στους ιδρυτές της και σε κινέζους επενδυτές, κατά 60% σε διεθνείς επενδυτές και κατά 20% σε εργαζομένους.
Δεδομένου του κλίματος που επικρατεί εδώ και καιρό, πλέον, στη Δύση, η εταιρεία παρουσίασε δύο ξεχωριστά σχέδια για την προστασία των δεδομένων των εκατομμυρίων χρηστών της. Στις ΗΠΑ, το Project Texas είναι ένα σχέδιο ύψους 1,5 δισ. δολαρίων για την οικοδόμηση ενός τείχους μεταξύ της θυγατρικής της εταιρείας στις ΗΠΑ και των κινέζων ιδιοκτητών της.
Η ευρωπαϊκή εκδοχή, ύψους 1,2 δισ. ευρώ, με την ονομασία Project Clover, αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί ότι τα ευρωπαϊκά δεδομένα του TikTok θα μεταφέρονται σε διακομιστές (servers) στην Ευρώπη (αν και ο Τίο Μπέρτραμ, επικεφαλής λομπίστας της TikTok στην Ευρώπη, δήλωσε ότι «πρακτικά (θα ήταν) εξαιρετικά δύσκολο» να σταματήσει εντελώς η μεταφορά ευρωπαϊκών δεδομένων στην Κίνα.
2. Δίοδος για κινέζους κατασκόπους
Ζήτημα αποτελεί επίσης ότι, εάν οι κινεζικές υπηρεσίες πληροφοριών δεν μπορούν να εισέλθουν νόμιμα στα δεδομένα του TikTok, σίγουρα θα μπορούσαν να το κάνουν από την πίσω πόρτα, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η δημοσιογράφος του Politico. «Οι κυβερνοκατάσκοποι της Κίνας είναι από τους καλύτερους στον κόσμο και η δουλειά τους θα καταστεί ευκολότερη αν οι βάσεις δεδομένων ή οι ψηφιακές υποδομές βρίσκονται στην επικράτειά τους» εξηγεί.
Οι επικριτές αυτής της θέσης επικαλούνται μια μελέτη του 2021 (εκπονήθηκε από ερευνητές Citizen Lab του Πανεπιστημίου του Τορόντο) σύμφωνα με την οποία η εφαρμογή δεν επεδείκνυε την «εμφανώς κακόβουλη συμπεριφορά» που θα περίμενε κανείς από ένα κατασκοπευτικό λογισμικό. Ωστόσο, ο διευθυντής του εργαστηρίου είπε ότι οι ερευνητές δεν είχαν στη διάθεσή τους στοιχεία όσον αφορά τη διαχείριση των δεδομένων στην Κίνα.
Στο Project Texas και στο Project Clover της TikTok προβλέπονται βήματα με στόχο τον μετριασμό των φόβων περί κατασκοπείας στον κυβερνοχώρο και παράνομης πρόσβασης σε δεδομένα. Οσον αφορά ειδικά την ΕΕ, ένας ευρωπαϊκός πάροχος ασφαλείας (δεν έχει ακόμη καθοριστεί ποιος) θα έχει την εξουσία να ελέγχει τις πολιτικές ασφαλείας στον κυβερνοχώρο και τη διαχείριση δεδομένων, καθώς και να περιορίζει την πρόσβαση ορισμένων υπαλλήλων σε αυτά.
Σύμφωνα με τον Τίο Μπέρτραμ, τον αρχιλομπίστα της TikTok στην Ευρώπη, αυτός ο πάροχος θα μπορούσε να συνομιλεί με τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες ασφαλείας και τις ρυθμιστικές αρχές «χωρίς να εμπλεκόμαστε εμείς, ούτως ώστε να επιβεβαιώνεται ότι δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε».
3. Απόρρητο επικοινωνιών και δικαιώματα
Οι επικριτές του TikTok καταγγέλλουν επίσης την εφαρμογή για μαζική συλλογή δεδομένων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου δεν υπάρχουν γενικοί ομοσπονδιακοί κανονισμοί για τη διασφάλιση του απορρήτου. Οπου ισχύουν αυστηροί νόμοι περί απορρήτου, το TikTok κατηγορείται ευρέως ότι δεν συμμορφώνεται με αυτούς.
Στην Ιρλανδία, στη Βρετανία και στον Καναδά η εταιρεία ερευνάται σχετικά με τη διαχείριση δεδομένων ανηλίκων χρηστών. Το TikTok έχει μπει και στο στόχαστρο Παρατηρητηρίων στην Ολλανδία, στην Ιταλία και στη Γαλλία, λόγω της αποτυχίας του να περιορίσει την πρόσβαση παιδιών στην πλατφόρμα του, και των πρακτικών που εφαρμόζει σε σχέση με τις εξατομικευμένες διαφημίσεις.
Αρνούμενο, φυσικά, τους ισχυρισμούς, το TikTok υποστηρίζει ότι κορυφαίες αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες συγκεντρώνουν επίσης τεράστιους όγκους δεδομένων. Στην Ευρώπη, μεγάλα πρόστιμα για παραβίαση των κανονισμών περί απορρήτου και ιδιωτικότητας έχουν επιβληθεί στη Meta και στην Amazon.
4. Ψυχολογικές επιχειρήσεις
Πιθανώς η πιο τρομακτική από τις κατηγορίες που βαραίνουν το TikTok είναι πως αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά όπλα του Πεκίνου στο πλαίσιο ενός ολικού πολιτισμικού αγώνα που διεξάγει κατά της Δύσης, με τη δημοφιλή εφαρμογή να εξυπηρετεί την παραπληροφόρηση και τη διάδοση αποχαυνωτικών περιεχομένων στις συνειδήσεις των δυτικών νεολαιών, σπέρνοντας, συγχρόνως τη διχόνοια και την απάθεια.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο διευθυντής της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ προειδοποίησε ότι ο έλεγχος του αλγορίθμου του TikTok από τους Κινέζους θα μπορούσε να παράσχει στην κινεζική κυβέρνηση τη δυνατότητα να πραγματοποιεί εκστρατείες επιρροής μεταξύ των Δυτικών πληθυσμών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ενεργοί χρήστες του TikTok στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ είναι περίπου 300 εκατομμύρια, αλλά και πως έχει καταλάβει την πρώτη θέση στη λίστα με τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές, το παραπάνω σενάριο είναι σίγουρα εφιαλτικό.
Το 2019 κυκλοφόρησαν αναφορές περί λογοκρισίας περιεχομένων υπέρ των μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και βίντεο με αναφορές στην πλατεία Τιενανμέν. Η ByteDance έχει επίσης κατηγορηθεί ότι προωθεί ανόητα βίντεο στα παιδιά της Δύσης (με αποτέλεσμα να χάνουν τον χρόνο τους και να αποβλακώνονται), ενώ στην Douyin, την κινεζική εφαρμογή της, πλασάρει εκπαιδευτικά περιεχόμενα.
Το TikTok κατηγορείται ακόμη για αποτυχία να προστατέψει τα παιδιά από τον εθισμό στην πλατφόρμα του, καθώς και για προώθηση επικίνδυνων διαδικτυακών «παιχνιδιών» και προκλήσεων που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητά τους.