«It’s the economy, stupid» λένε οι Αμερικανοί, θέλοντας κυρίως να υπογραμμίσουν το γεγονός πως, ανεξάρτητα από τα πεπραγμένα του σε άλλα πεδία, το αν ένας πρόεδρος θα κερδίσει ή θα χάσει μια εκλογική αναμέτρηση εξαρτάται κυρίως, αν όχι απόλυτα, από την πορεία της οικονομίας. Από αυτήν την άποψη αποτελεί γεγονός ότι ο Τζο Μπάιντεν βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο, όχι όμως επειδή δεν τα πηγαίνει καλά η οικονομία των ΗΠΑ, αλλά γιατί αυτό πιστεύουν οι περισσότεροι Αμερικανοί.
Σύμφωνα με δημοσκόπηση που διεξήγαγε η αμερικανική εταιρεία Harris Poll αποκλειστικά για τον Guardian, περίπου τρεις στους πέντε Αμερικανούς πιστεύουν –λανθασμένα– ότι η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε ύφεση και η πλειονότητα κατηγορεί την κυβέρνηση Μπάιντεν γι’ αυτό. Στο πλαίσιο της έρευνας διαπιστώθηκε επίσης ότι ενόψει των προεδρικών εκλογών της 5ης Νοεμβρίου επικρατεί μια γενικευμένη και επίμονη απαισιοδοξία όσον αφορά την (καλή στην πραγματικότητα) πορεία της οικονομίας.
Πιο συγκεκριμένα:
- Το 55% των συμμετεχόντων στην έρευνα πιστεύει ότι η οικονομία συρρικνώνεται και το 56% πιστεύει ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε ύφεση, παρότι ο ευρύτερος δείκτης για την πορεία μιας οικονομίας, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), αυξάνεται.
- Το 49% πιστεύει ότι ο χρηματιστηριακός δείκτης S&P 500 έχει υποχωρήσει κατά το τρέχον έτος, αν και σημείωσε άνοδο 24% το 2023 και φέτος βρίσκεται ήδη στο συν 12%.
- Το 49% πιστεύει ότι η ανεργία βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 50 ετών, παρ’ όλο που το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται κάτω του 4%, που αποτελεί χαμηλό ρεκόρ των τελευταίων σχεδόν 50 ετών.
- Το 72% πιστεύει ότι ο πληθωρισμός αυξάνεται, ενώ στην πραγματικότητα κυμαίνεται πλέον μεταξύ 3% και 4% ετησίως.
- Το 58% πιστεύει ότι η κατάσταση της οικονομίας επιδεινώνεται λόγω της κακής διαχείρισης από την κυβέρνηση του προέδρου Μπάιντεν.
Οπότε, στις ΗΠΑ συμβαίνει το εξής παράδοξο: κυριαρχεί μια στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας, η οποία καταλήγει να ανατρέπει την ίδια την πραγματικότητα. Οπως συνοψίζει σε ανάλυσή του ο Τζανλούκα Μερκούρι της Corriere della Sera, η τελευταία ύφεση στην Αμερική χρονολογείται στο 2020, στην αρχή της πανδημίας. Εκτοτε η αμερικανική οικονομία αναπτύσσεται διαρκώς, η ανεργία έφτασε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, οι μισθοί αυξήθηκαν και η κατανάλωση είναι υψηλή.
Ωστόσο ο πληθωρισμός και η επακόλουθη αύξηση των επιτοκίων από τη Federal Reserve, την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ, με στόχο τη συγκράτηση των τιμών, δεν επέτρεψε σε πολλούς Αμερικανούς να αισθανθούν στην καθημερινή τους ζωή τη διαρκή βελτίωση της αμερικανικής οικονομίας – σήμερα οι ΗΠΑ απέχουν πολύ από το 9,1%, το αρνητικό ρεκόρ 40ετίας που σημειώθηκε αμέσως μετά το τέλος της πανδημίας, τον Ιούνιο του 2022: τον Απρίλιο ο πληθωρισμός μειώθηκε από 3,5% σε 3,4%, αν και απέχει ακόμα από τον στόχο του 2%, ενώ η FED εξακολουθεί να διατηρεί τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα.
«Oλα αυτά έχουν προκαλέσει ένα άνευ προηγουμένου βραχυκύκλωμα, ένα “επίμονο χάσμα” ανάμεσα στην αληθινή και τη συναισθηματική πραγματικότητα, ανάμεσα σε δεδομένα και αισθήσεις, σε αριθμούς και αντιλήψεις βασισμένες σε ένστικτα και παρορμήσεις» σχολιάζει ο ιταλός αρθρογράφος, κάνοντας λόγο για «το ασυνείδητο που υποτάσσει το συνειδητό».
Στα αγγλικά αυτό το «επίμονο χάσμα» μεταξύ της πραγματικότητας και της αντίληψης αυτής της πραγματικότητας, όσον αφορά ειδικά την οικονομία, αποκαλείται vibecession (από τις λέξεις vibe, δηλαδή ατμόσφαιρα, κλίμα αλλά και θετική ενέργεια, και recession, δηλαδή ύφεση).
Πρακτικά πρόκειται για μια ύφεση της αισιοδοξίας για την πορεία της οικονομίας, απαισιοδοξία που, αν και δεν εδράζεται σε πραγματικά στοιχεία, καταλήγει να επηρεάζει εν τέλει τις συμπεριφορές των ανθρώπων, καθώς βασίζεται σε μια άλλη πραγματικότητα, που είναι η πιο σημαντική: της καθημερινής ζωής των απλών πολιτών, με τα όποια άγχη και ανησυχίες φέρει ο καθένας στις πλάτες του.
Η «ιδιοφυής επινοήτρια αυτού του ιδιοφυούς νεολογισμού», όπως αναφέρει ο ιταλός δημοσιογράφος, ονομάζεται Κάιλα Σκάνλον και είναι συγγραφέας, δημιουργός βίντεο, podcaster, εκδότρια, εικονογράφος «και πολλά άλλα, αλλά κυρίως θεωρώ τον εαυτό μου εκπαιδευτικό και σχολιάστρια», όπως δηλώνει η ίδια. Είναι 26 ετών, ενώ για vibecession πρωτοέκανε λόγο πριν από μια διετία, αρχικά στο newsletter που επιμελείται στη διαδικτυακή πλατφόρμα οικονομικού περιεχομένου Substack και έπειτα σε ένα άρθρο της στους New York Times, όπου είχε επισημάνει, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω:
«Τα vibes στην οικονομία είναι… περίεργα και αυτό έχει πραγματικό αντίκτυπο. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το γενικότερο κλίμα ωθεί πραγματικά τους ανθρώπους να κάνουν ό,τι κάνουν, με τις αφηγήσεις των μέσων ενημέρωσης για την οικονομία να ευθύνονται για το 42% της πτώσης του καταναλωτικού κλίματος στο δεύτερο εξάμηνο του 2021.
»Δείκτες όπως το ΑΕΠ είναι σημαντικοί, αλλά τις περισσότερες φορές η ρίζα των οικονομικών προβλημάτων σχετίζεται με τις προσδοκίες. Οταν σκεφτόμαστε πράγματα όπως ο πληθωρισμός, οι οικονομικές συνθήκες και η νομισματική πολιτική, είναι καλύτερο να τα ερμηνεύουμε μέσω των ανθρώπων. Και οι άνθρωποι είναι, φυσικά, ανόητοι και συγχυσμένοι. Πάρα πολλοί οικονομολόγοι και ειδικοί ξεχνούν ότι η οικονομία είναι ένα τσούρμο ανθρώπων που “συμβιώνουν” εδώ κι εκεί και προσπαθούν να κατανοήσουν αυτόν τον κόσμο.
»Οταν η πολιτική επικεντρώνεται περισσότερο σε δείκτες που μπορεί να μην αντικατοπτρίζουν πλήρως την πραγματικότητα, και όχι στους ανόητους και συγχυσμένους ανθρώπους τους οποίους η πολιτική προορίζεται να εξυπηρετεί, εισερχόμαστε σε επικίνδυνα εδάφη.
»Δεν υπάρχει ακόμη ύφεση. Αυτήν τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα είδος vibecession – μια περίοδο φθινουσών προσδοκιών (για την οικονομία) όπως τις αντιλαμβάνονται οι πολίτες με βάση τις ανησυχίες του πραγματικού κόσμου και τις εμπειρίες του παρελθόντος. Τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά. Και αν δεν βελτιωθούν, θα πρέπει να ανησυχούμε για κάτι περισσότερο από κακά vibes».
Το άρθρο της Κάιλα Σκάνλον δημοσιεύθηκε στους New York Times τον Αύγουστο του 2022. Στην πορεία τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται, ωστόσο τα vibes της πλειονότητας των πολιτών συνέχισαν να είναι αρνητικά. Με λίγα λόγια, το vibecession είναι τρόπον τινά ένα είδος ύφεσης, η οποία όμως βασίζεται στην αίσθηση της πλειονότητας των πολιτών και στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αντί για τους αριθμούς. Πλέον ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως, με τους ειδικούς να κάνουν λόγο για μια παγκόσμια τάση που θέλει τον μέσο πολίτη να έχει αρνητική αίσθηση για την οικονομία, παρά τα θετικά οικονομικά στοιχεία.
Οσον αφορά τους αριθμούς και τα καλά οικονομικά στοιχεία, «οι οικονομικοί δείκτες είναι μια ζωγραφιά του Τζάκσον Πόλοκ με σημεία δεδομένων και τάσεις. Αν όλα αυτά τα μελετήσεις αρκετά σκληρά, αρχίζουν να βγάζουν νόημα. Αλλά υπάρχουν πολλά που πρέπει να ερμηνευθούν. Οι οικονομολόγοι έχουν βασικές θεωρίες για το τι πρέπει να κάνει μια οικονομία, αλλά μια πανδημία, ένας πόλεμος (δύο πλέον, ΣτΜ) και τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν διευρύνει το χάσμα μεταξύ της “πραγματικότητας” των οικονομικών δεδομένων και των εμπειριών των ανθρώπων από αυτήν την πραγματικότητα. Εάν δεν είμαστε προσεκτικοί, λανθασμένες υποθέσεις –ό,τι ο Τζον Μέιναρντ Κέινς αποκαλούσε “ζωικά πνεύματα” και ο οικονομολόγος Φίσερ Μπλακ “θόρυβο”– θα καλύψουν αυτό το κενό και θα εκπληρώσουν τις χειρότερες προσδοκίες μας» προειδοποιούσε πριν από σχεδόν μια διετία η Κάιλα Σκάνλον.
«Περίπου το 70% του ΑΕΠ είναι οι καταναλωτικές δαπάνες, οι οποίες καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από το συναίσθημα των καταναλωτών. Το πώς νιώθουμε εσείς, εγώ και όλοι οι άλλοι για την κατάσταση της οικονομίας καθορίζει τι και πόσο αγοράζουμε» είχε εξηγήσει.