Ο Τομάσο Γκαμπίνο πουλάει παραδοσιακά σικελικά σνακ σην παραλία Μοντέλο, στα περίχωρα του Παλέρμο, από τη δεκαετία του 1960. Σχεδόν όλα αυτά τα χρόνια, ο 67χρονος ιδιοκτήτης του δημοφιλούς περιπτέρου ακούει σχέδια για μια επικείμενη γραμμή τραμ που θα μεταφέρει επισκέπτες από το κέντρο της πόλης στην παραλία. «Το Μοντέλο είναι ένα μικρό μέρος και δεν αντέχουμε όλα αυτά τα αυτοκίνητα», λέει.
Ο Γκαμπίνο ήλπιζε ότι η γραμμή του τραμ Παλέρμο-Μοντέλο μπορούσε τελικά να υλοποιηθεί μέσω του σχεδίου οικονομικής ανάκαμψης της Ιταλίας μετά την πανδημία, με τη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, ύψους 191,5 δισ. ευρώ, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, που συμφωνήθηκε το 2021 από όλα τα κράτη-μέλη.
Oπως σημειώνουν οι Financial Times σε εκτενές ρεπορτάζ τους, πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόγραμμα βοήθειας στη χώρα μετά την ανοικοδόμηση που ακολούθησε τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ιταλία είναι η χώρα που θα λάβει τα περισσότερα χρήματα από την ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος, καθώς πλήρωσε βαρύ τίμημα σε ζωές κατά την πανδημία.
Ανάμεσα στους πολλούς και τολμηρούς στόχους του σχεδίου που κατάρτισε η προηγούμενη ιταλική κυβέρνηση συμπεριλαμβάνεται η κατασκευή τουλάχιστον 206 χλμ. νέας υποδομής πράσινων δημόσιων μεταφορών σε 16 πόλεις, στις οποίες περιλαμβάνεται και το Παλέρμο.
Η Ρώμη αρχικά σχεδίαζε να χορηγήσει στο Παλέρμο κονδύλια της ΕΕ για τη χρηματοδότηση του έργου του τραμ. Αλλά ο δήμαρχος της σικελικής πόλης, Ρομπέρτο Λαγκάλα, είπε πρόσφατα στη Ρώμη ότι τα έργα, τα οποία δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα, δεν μπορούν να ολοκληρωθούν μέχρι την αυστηρή προθεσμία του 2026 που έχουν θέσει οι Βρυξέλλες, και θα πρέπει να αφαιρεθούν από το πρόγραμμα.
«Είναι ένα μεγάλο έργο, είναι αδύνατο να το τελειώσεις τηρώντας το πρόγραμμα» είπε ο δήμαρχος στους Financial Times. «Είπαμε με υπευθυνότητα ότι ένα τόσο μεγάλο έργο δεν μπορεί να γίνει μέχρι το 2026, πρακτικά δεν υπάρχει χρόνος».
Για τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται γύρω από το Μοντέλο ήταν μια πικρή απογοήτευση. «Κάνουν μίτινγκ, υπόσχονται και υπόσχονται, αλλά στο τέλος παίρνουμε ένα μηδενικό» είπε απογοητευμένος ο Γκαμπίνο. «Τα στομάχια μας είναι γεμάτα από λόγια»…
Η τύχη του τραμ του Μοντέλο είναι ενδεικτική των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι, καθώς προσπαθεί να εκτελέσει το μακρόπνοο, χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, σχεδιασμένο για την επανεκκίνηση της οικονομίας της Ιταλίας, η οποία υπολειτουργεί εδώ και δεκαετίες.
Το σχέδιο που ανακοινώθηκε πανηγυρικά πριν δύο χρόνια αποβλέπει στην ενίσχυση της εύθραυστης υλικής και κοινωνικής υποδομής της Ιταλίας, ενώ παράλληλα παρέχει κίνητρα στη Ρώμη να προβεί σε δύσκολες οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να βελτιώσει τη μακροπρόθεσμη πορεία της οικονομικής ανάπτυξής της. Η επιτυχία είναι προϋπόθεση για να τεθεί το βαρύ φορτίο χρέους της Ιταλίας –περίπου 144,4% του ΑΕΠ– σε μια πιο βιώσιμη βάση.
Η προσπάθεια χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Next Generation EU των Βρυξελλών, ύψους 800 δισ. ευρώ, το οποίο θεσπίστηκε στη διάρκεια της πανδημίας με στόχο τον εκσυγχρονισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας με χρέος που εγγυώνται από κοινού τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Είναι η πιο τολμηρή κοινή οικονομική πρωτοβουλία του κοινοτικού μπλοκ από τη δημιουργία του ευρώ, σύμφωνα με τους FT.
Αλλά η Ιταλία, η οποία αναμένεται να λάβει τα περισσότερα κεφάλαια, αγωνίζεται για να συμβαδίσει με τις απαιτητικό χρονοδιάγραμμα για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, που συμφωνήθηκαν με τις Βρυξέλλες το 2021.
Το πρόβλημα έγινε πιο έντονο από τότε που ο δεξιός συνασπισμός της Μελόνι ανέλαβε την εξουσία, πέρυσι, γράφει η βρετανική εφημερίδα. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει ανησυχίες για το αν η Ρώμη μπορεί να υλοποιήσει τις μεταρρυθμίσεις που έχει υποσχεθεί και να αξιοποιήσει αποτελεσματικά τη χρηματοδότηση.
«Είναι μια ευκαιρία που προσφέρεται μια φορά σε μια γενιά» είπε χαρακτηριστικά η Σάρα Κάρλσον, ανώτερη αντιπρόεδρος στη Moody’s, τον οργανισμό αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. «Το ερώτημα που είχαμε πάντα είναι αν θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία αυτή η Ιταλία», πρόσθεσε.
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα αντηχήσει πολύ πέρα από τα σύνορα της Ιταλίας και σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς νέες αμφιβολίες σχετικά με τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του μεγάλου χρέους της Ρώμης θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν τους φόβους για την οικονομική σταθερότητα ολόκληρης της ευρωζώνης.
«Το κεντρικό πιστωτικό ζήτημα είναι η δυναμική ανάπτυξης της Ιταλίας» σημείωσε η Κάρλσον. «Χωρίς διαρθρωτικά ισχυρότερη οικονομική ανάπτυξη είναι πολύ δύσκολο για μια χώρα να μειώσει το βάρος του χρέους που έχει η Ιταλία». Μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου η Ιταλία είχε δαπανήσει μόλις 25,7 δισ. ευρώ από τα 66,9 δισ. που είχε λάβει από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Οι πληρωμές των Βρυξελλών προς τη Ρώμη έχουν σταματήσει, με την τρίτη δόση των 19 δισ. ευρώ να καθυστερεί εδώ και μήνες λόγω της διαφωνίας για το αν η Ιταλία έχει εκπληρώσει μία από τις υποχρεώσεις της, τη δημιουργία νέων καταλυμάτων για 7.500 φοιτητές.
Αν και στις αρχές του φθινοπώρου αναμένεται μια πληρωμή ύψους 18,5 δισ. ευρώ – 500 εκατ. ευρώ λιγότερα για τους στόχους που δεν έχουν εκπληρωθεί–, οι αρχηγοί της ιταλικής αντιπολίτευσης προειδοποιούν ότι η Ρώμη ενδέχεται να χάσει μέρος του υπόλοιπου κεφαλαίου, ύψους 124,6 δισ. ευρώ, σε χορηγίες και δάνεια με ευνοϊκούς όρους, αν δεν τηρήσει το χρονοδιάγραμμα.
«Η Ιταλία κινδυνεύει να χάσει τους πόρους που έχει εργαστεί σκληρά για να λάβει από την ΕΕ» δήλωσε τον προηγούμενο μήνα η αρχηγός του αντιπολιτευόμενου Δημοκρατικού Κόμματος, Ελι Σλέιν. Ο πρώην πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε, ηγέτης του λαϊκιστικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων, είπε στους υποστηρικτές του ότι η κυβέρνηση της Μελόνι «δεν έχει τη δυνατότητα να δαπανήσει αυτά τα χρήματα».
Πρόσφατα, το ΔΝΤ προέτρεψε και αυτό τη Ρώμη να ανεβάσει ταχύτητες, προειδοποιώντας για πιο αργή από το αναμενόμενο ανάπτυξη εάν δεν χρησιμοποιηθούν πιο γρήγορα τα κονδύλια. Η ανησυχία αυξήθηκε μετά την απροσδόκητη συρρίκνωση του ΑΕΠ της Ιταλίας κατά 0,3% το δεύτερο τρίμηνο του 2023.
Ακόμα και ο Σέρτζιο Ματαρέλα έχει εκφράσει την ανησυχία του για το γεγονός ότι η ενδεχόμενη αδυναμία της Ιταλίας να επενδύσει πλήρως τα κεφάλαια, θα αποτελέσει τεράστια οπισθοδρόμηση. «Οποιαδήποτε αποτυχία, ακόμα και μερική, δεν θα είναι ήττα μόνο για μια κυβέρνηση, αλλά για όλη την Ιταλία», δήλωσε ο ιταλός πρόεδρος τον περασμένο μήνα. «Ετσι θα το βλέπουν και θα το ερμηνεύουν εκτός συνόρων και αυτή είναι η πραγματικότητα».
Η Μελόνι θέλει «διορθώσεις»
Από την πλευρά της, η ιταλίδα πρωθυπουργός επιμένει πως ο συνασπισμός της έχει δεσμευθεί να εκμεταλλευθεί πλήρως τα κεφάλαια της ΕΕ και αρνείται την ευθύνη για τις πρόσφατες δυσκολίες. Αντίθετα, η ίδια και οι συνεργάτες της λένε ότι το σχέδιο που κληρονόμησαν από τον πρώην πρωθυπουργό Μάριο Ντράγκι ήταν λανθασμένο, ακόμη και πριν από τους περιορισμούς του υψηλού πληθωρισμού και τα προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού που προκάλεσε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Η Μελόνι έχει επίσης επικρίνει τον επικεφαλής της οικονομίας της Κομισιόν, Πάολο Τζεντιλόνι, λέγοντας ότι θα έπρεπε να είχε προσέξει περισσότερο πριν εγκρίνει το ιταλικό πρόγραμμα. Τώρα, η Ρώμη ζητά από τις Βρυξέλλες να εγκρίνουν μια σημαντική αναδιάρθρωση, με αλλαγές σε 144 από τις 63 μεταρρυθμίσεις και τις 235 επενδύσεις που είχε αρχικά υποσχεθεί.
Υποστηρίζει πως οι αλλαγές, τις οποίες η Μελόνι αποκαλεί «διορθώσεις», απαιτούνται για να καταστήσουν το σχέδιο πιο εφικτό, δεδομένων των δυσκολιών, καθώς επίσης για να εξασφαλιστεί πως η Ιταλία θα καταφέρει να επιτύχει τους στόχους για να ξεκλειδώσει τα υπόλοιπα κεφάλαιά της.
Στην αναθεώρηση –που στάλθηκε στις Βρυξέλλες νωρίτερα αυτόν τον μήνα– η κυβέρνηση Μελόνι έχει προτείνει την κατάργηση δημόσιων επενδύσεων κατά 16 δισ. ευρώ, τις οποίες θεωρεί αδύνατο να ολοκληρωθούν εγκαίρως ή κρίνει ως μη απαραίτητες.
Σε αυτές περιλαμβάνονται 5,8 δισ. ευρώ για την ανακαίνιση εγκαταλειμμένων συνοικιών σε πόλεις και κατεστραμμένων δημόσιων υποδομών, 1,8 δισ. ευρώ για τη μείωση των κινδύνων από κατολισθήσεις και πλημμύρες, καθώς και 725 εκατ. ευρώ για την ενίσχυση των κοινωνικών υπηρεσιών στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Ιταλίας.
Αντιθέτως, η Ρώμη σκοπεύει να ανακατευθύνει τα κονδύλια αυτά για να ενισχύσει τις υποδομές αερίου και ηλεκτρικού ρεύματος και να προσφέρει φορολογικές εκπτώσεις σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, τα οποία επενδύουν σε παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, κίνηση η οποία έχει τη στήριξη του ισχυρού επιχειρηματικού λόμπι Confindustria.
«Υποσχεθήκαμε ότι η Ιταλία δεν θα χάσει ούτε ένα ευρώ από αυτούς τους πόρους, ότι θα τους δαπανήσει καλά και τα πράγματα πηγαίνουν ακριβώς έτσι» δήλωσε η Μελόνι σε πρόσφατο βίντεο στα social media, εξηγώντας ότι τέτοιες επενδύσεις θα «δημιουργήσουν τις συνθήκες για να διασφαλίσουν την οικονομική ανάπτυξη στο μέλλον».
Αν και η δραστική μείωση στα κονδύλια για έργα στις πόλεις έχει προκαλέσει κατά τόπους πολιτική κατακραυγή, αναλυτές αναφέρουν ότι οι Βρυξέλλες ενδέχεται να δεχθούν τις περισσότερες αλλαγές. Το πρόγραμμα NextGenEU επιτρέπει μια ενδιάμεση αναθεώρηση των επενδυτικών σχεδίων, αν δικαιολογείται από «μια αντικειμενική αλλαγή των περιστάσεων». Ηδη και άλλες χώρες κάνουν αλλαγές, αν και καμία τόσο σαρωτικές όσο η Ιταλία.
«Λαμβάνοντας υπόψη όλα όσα έχουν συμβεί σε σχέση με την ενεργειακή κρίση μετά τη ρωσική εισβολή, είναι δίκαιο να θέλει να αναθεωρήσει το σχέδιό της μια χώρα» λέει στους FT ο Φίλιπο Τάντεϊ, οικονομολόγος στην Goldman Sachs.
Η διάθεση περισσότερων χρημάτων σε φορολογικές εκπτώσεις θα μπορούσε να βοηθήσει την Ιταλία να επισπεύσει τη χρήση των κεφαλαίων, καθώς οι ιδιώτες είναι συνήθως πιο ευέλικτοι από τους δημόσιους οργανισμούς που πνίγονται στη γραφειοκρατία. «Το αρχικό σχέδιο έδινε μεγάλη έμφαση στις δημόσιες επενδύσεις, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων», συνεχίζει ο Τάντεϊ.
Ωστόσο, οι προτεινόμενες αλλαγές της Ρώμης δεν περιορίζονται στις δαπάνες. Η κυβέρνηση Μελόνι θέλει επίσης από τις Βρυξέλλες να αλλάξουν τους απαιτητικούς στόχους των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με στόχο την ενίσχυση των δημοσιονομικών μεγεθών της Ιταλίας, τη βελτίωση της διοικητικής αποτελεσματικότητας, την ενίσχυση του ανταγωνισμού και τη διευκόλυνση των επενδύσεων και των επιχειρήσεων.
Συγκεκριμένα, η ιταλική κυβέρνηση θέλει να χαμηλώσει τους στόχους για τη μείωση των τεράστιων καθυστερήσεων των δικαστικών υποθέσεων και για τον περιορισμό της «τάσης» για φοροδιαφυγή, ένα διαβόητο πρόβλημα το οποίο η Ρώμη προειδοποιεί ότι μπορεί να επιδεινωθεί το επόμενο έτος λόγω της δυσοίωνης παγκόσμιας προοπτικής και της κρίσης ρευστότητας στον ιδιωτικό τομέα.