Πώς πέφτουν οι αυτοκρατορίες; Με κρότο ή με σιωπή; Ενίοτε και με τα δύο. Το ίδιο ισχύει και για τις λεγόμενες μεγάλες δυνάμεις. Κάποιοι, όπως ο σημερινός πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν, έχουν συνδέσει την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης περισσότερο με τη σιωπή. Με τις εντολές και τις κατευθύνσεις που δεν έφταναν στον ίδιο όταν τις ζητούσε.
Οπως επισημαίνει ο Γκίντεον Ράχμαν στους Financial Times, η προοπτική διάλυσης της Δυτικής συμμαχίας που στηρίζει το Κίεβο είναι ένα σενάριο που εξυπηρετεί τα σχέδιά του ρώσου προέδρου για την Ουκρανία και ευρύτερα για την Ευρώπη.
Ο Πούτιν βρισκόταν στην Ανατολική Γερμανία και δούλευε για την KGB όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. Στα απομνημονεύματά του με τίτλο «First Person» (εδώ από την Amazon), τα οποία δημοσιεύθηκαν το 2000, ο Πούτιν γράφει ότι ζήτησε από μια κοντινή μονάδα του Κόκκινου Στρατού να προστατεύσει το αρχηγείο της KGB στη Δρέσδη.
Η απάντηση που έλαβε τον σόκαρε: «Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα χωρίς εντολές από τη Μόσχα. Και η Μόσχα σιωπά». Ο ρώσος πρόεδρος δήλωσε αργότερα για αυτή την εμπειρία: «Είχα τότε την αίσθηση ότι η χώρα δεν υπήρχε πια. Οτι είχε εξαφανιστεί».
Τέτοιες εμπειρίες σε διαμορφώνουν, σχολιάζει ο Ράχμαν και συμπληρώνει πως «το μάθημα που φαίνεται να έχει αντλήσει ο Πούτιν από το 1989 είναι ότι οι μεγάλες αυτοκρατορίες μπορούν να καταρρεύσουν εξαιτίας εσωτερικής πολιτικής αταξίας. Εχοντας δει τη Μόσχα να σιωπά, ο Πούτιν μπορεί τώρα να ελπίζει να δει την Ουάσινγκτον να σιωπά και την “αμερικανική αυτοκρατορία”, με τη σειρά της, να καταρρέει».
Πολλά μέσα ενημέρωσης σε ΗΠΑ και Ευρώπη εκτιμούν ότι ο Πούτιν περιμένει την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ για να συνεχίσει με καλύτερες πιθανότητες τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι λόγοι είναι προφανείς. Ο Τραμπ έχει αφήσει πολλές φορές να εννοηθεί ότι θα πατήσει φρένο στη βοήθεια των ΗΠΑ με όπλα και χρήματα προς το Κίεβο. Ως εκ τούτου, πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η πλήρης απόσυρση της υποστήριξης της Ουάσινγκτον προς το Κίεβο είναι εξαιρετικά πιθανή σε μια τέτοια περίπτωση.
Ορισμένοι πηγαίνουν και ένα βήμα παρακάτω. Αναμένουν την αποχώρηση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ! Την αποχώρηση δηλαδή της ηγέτιδας δύναμης της Συμμαχίας που –ας είμαστε ειλικρινείς– καλύπτει με την πυρηνική ομπρέλα της τις χώρες της ΕΕ. Σε αυτή την περίπτωση, η Ευρώπη θα πρέπει να υπερασπιστεί μόνη της τον εαυτό της απέναντι στον Πούτιν. Και αυτό, χωρίς αμφιβολία, μοιάζει να είναι το ιδανικό σενάριο για τον ένοικο του Κρεμλίνου.
Μπορεί όμως να «βολευτεί» ο Πούτιν και με κάτι λιγότερο από την απόσυρση της στήριξης στην Ουκρανία και την αποχώρηση των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ; Υπάρχει άλλη οδός για την επίτευξη των στόχων της Ρωσίας;
Σύμφωνα με τον Ράχμαν και τους Financial Times, υπάρχει και μια «δεύτερη, λιγότερο συζητημένη οδός, η οποία δεν εξαρτάται από συνειδητές αλλαγές πολιτικής από πλευράς Λευκού Οίκου. Με βάση αυτό το σενάριο, τα επακόλουθα της εκλογής Τραμπ θα έριχναν την αμερικανική κυβέρνηση και κοινωνία σε αταξία. Ούσα απασχολημένη με τις δικές της εσωτερικές συγκρούσεις, η αμερικανική ελίτ θα έχανε τη βούληση ή την ικανότητα να προβάλει της ισχύ της σε όλον τον κόσμο».
Με άλλα λόγια, θα ήταν τέτοια η εσωτερική αναστάτωση αν ο Τραμπ περνούσε για δεύτερη φορά την πόρτα του Λευκού Οίκου, ώστε αυτό θα έδινε χρόνο και χώρο στους εχθρούς της Δύσης –τόσο στη Ρωσία όσο και στην Κίνα– να κινηθούν ελεύθερα.
«Αυτή η περίοδος αποδιοργάνωσης μπορεί να μη χρειαστεί να διαρκέσει πολύ για να έχει παγκόσμιες και συγκλονιστικές συνέπειες» σημειώνει ο Ράχμαν και θυμίζει όσα έχει πει ο Πούτιν για την περίοδο που ξεκινούσε η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης: «Χάσαμε την εμπιστοσύνη μας μόνο για μία στιγμή. Αλλά ήταν αρκετή για να διαταράξει την ισορροπία των δυνάμεων σε όλον τον κόσμο».
Ακόμα και αν κερδίσει ο Τζο Μπάιντεν, μια κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας που θα θύμιζε τα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου του 2021 και την εισβολή του όχλου στο Καπιτώλιο θα προκαλούσε μεγάλη αναταραχή, που θα ήταν χρήσιμη και ευπρόσδεκτη για τη Μόσχα. Αυτό εννοεί ο Ράχμαν με τον όρο «παράλυση της εξουσίας» και συνεπακόλουθα του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ σε διεθνές επίπεδο.
Ο διακεκριμένος αρθρογράφος εξετάζει ως υπόθεση εργασίας το τι θα μπορούσε να συμβεί αν οι ΗΠΑ παρέμεναν σιωπηλές και αμέτοχες: Η προοπτική ο Πούτιν να θεωρήσει πως θα μπορούσε να αντιστρέψει την ταπείνωση του 1989 και να αποκαταστήσει κάποιου είδους ρωσική σφαίρα επιρροής στην Ευρώπη, θα ενισχυόταν.
Ωστόσο, το 2025 δεν θα μοιάζει με το 1989. Διότι, κατά τον Ράχμαν, υπάρχει ένας βαθύτερος λόγος που διαφοροποιεί της Σοβιετική Ενωση από την παρούσα συμμαχία της Δύσης εναντίον του Πούτιν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, τα κράτη της ΕΣΣΔ δεν δέχονταν πια το παλιό, βίαιο σοβιετικό μοντέλο κυριαρχίας. Προηγουμένως, η Μόσχα είχε στείλει τανκς στην Ουγγαρία (το 1956) και στην Τσεχοσλοβακία (το 1968) για να καταστείλει τους διαφωνούντες.
Η ίδια γραμμή, της βίαιης επιβολής ισχύος, διέπει και την πλήρους κλίμακας εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022. «Αλλά ο κόσμος είχε αλλάξει με τρόπους που δεν καταλάβαινε. Οι Ουκρανοί αντεπιτέθηκαν και η Δύση τους προμήθευσε με όπλα – σε αντίθεση με το 1956 και το 1968, όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους είχαν καθίσει στην άκρη, αποτυγχάνοντας να αντιταχθούν στην επέμβαση της Μόσχας» θυμίζει ο αρθρογράφος των Financial Times.
Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι το σύστημα συμμαχιών των ΗΠΑ στην Ευρώπη, σε αντίθεση με το σοβιετικό μπλοκ το 1989, στηρίζεται στη συναίνεση. Εξηγεί ότι το 1989 οι Πολωνοί και οι Τσέχοι λαχταρούσαν να αποχωρήσουν τα σοβιετικά στρατεύματα, ενώ σήμερα τα κράτη της ΕΕ θα τρομοκρατούνταν αν αποχωρούσαν αύριο τα αμερικανικά στρατεύματα από τη Γηραιά Ηπειρο.
Κλείνοντας με μια πιο αισιόδοξη αναφορά το κείμενό του στους Financial Times, ο Γκίντεον Ράχμαν αναφέρεται επίσης στην αποφασιστικότητα των Ευρωπαίων να αντισταθούν στη ρωσική κυριαρχία. «Τα έθνη της ΕΕ έχουν οδυνηρή επίγνωση του πόσο εξαρτημένα έχουν γίνει από τη στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ. Αλλά είναι αποφασισμένα να κάνουν κάτι γι’ αυτό. Είναι πιθανό η Ουάσινγκτον να σιωπήσει το επόμενο έτος. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η Μόσχα θα μπορέσει να γυρίσει το ρολόι της Ευρώπης πίσω στο 1988» σημειώνει.