Πόσο δύσκολο είναι να δωρίσουμε τα όργανα του αγαπημένου μας προσώπου που μόλις έχει αποβιώσει; Για κάποιους, είναι απλώς αδιανόητο. Για άλλους, είναι κάτι που κάνουν χωρίς δεύτερη σκέψη, όσο πόνο και αν έχουν στην καρδιά τους.
Οι μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας τον τελευταίο χρόνο, παρά την πανδημία του κορονοϊού, φαίνεται να ενισχύονται και να δίνουν ζωή σε ολοένα περισσότερους ανθρώπους.
Σε αυτό έχουν συμβάλει αρκετοί άνθρωποι, οι οποίοι προσπαθούν, με όλες τις δυνάμεις τους και την αγάπη για τους συνανθρώπους μας, να δημιουργήσουν ένα νέο περιβάλλον.
Μια νέα αρχή για τις μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας πραγματοποιείται, με τις άοκνες προσπάθειες του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, αλλά και την πολύτιμη συνεισφορά του Ιδρύματος Ωνάση, που χάρη σε αυτή, η Ελλάδα θα αποκτήσει σύντομα και Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο και Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για τις Μεταμοσχεύσεις.
Τέσσερις άνθρωποι, που γνωρίζουν καλύτερα από τον καθέναν τι σημαίνει δώρο ζωής, μιλούν στο Protagon και αποκαλύπτουν τις δυσκολίες, τα προβλήματα, αλλά και τη λύτρωση που αισθάνονται όταν όλα πηγαίνουν κατ’ ευχήν.
Πετράκης Βατίστας
Δώρισε τα όργανα του αδελφού του και έδωσε ζωή σε πέντε ανθρώπους
Ησασταν από την αρχή θετικός στην ιδέα να σωθεί μία άλλη ζωή, στην περίπτωση που χάσετε κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο;
Δεν ήμουν ούτε θετικός ούτε αρνητικός. Ηταν απλώς κάτι που ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι θα συμβεί σε δικό μου άνθρωπο. Δεν με είχε απασχολήσει καμία φορά στο παρελθόν η δωρεά οργάνων. Ωστόσο, δεν δίστασα ούτε στιγμή…
Τι σας έπεισε να δωρίσετε τα όργανα του αδελφού σας;
Ο αδελφός μου είχε δυστύχημα με το αυτοκίνητο και δεν υπήρχαν ελπίδες να επιβιώσει. Εν μέσω του πρώτου κύματος της πανδημίας δεν μπορούσαμε να τον επισκεφτούμε ούτε στο νοσοκομείο, λόγω των περιορισμών που υπήρχαν. Τότε, επικοινώνησε μαζί μου ο πνευμονολόγος και μου ανακοίνωσε ότι ο αδελφός μου ήταν εγκεφαλικά νεκρός. Μου εξήγησε ότι μετά το τρακάρισμα έγινε «έκρηξη» στον εγκέφαλό του και ότι δεν επρόκειτο να επιστρέψει ποτέ. Μετά από αυτό, ενημερώθηκα και για την επιλογή που είχα να δωρίσω τα όργανά του, για να μπορέσουν να ζήσουν κάποιοι άλλοι άνθρωποι που τα είχαν απόλυτη ανάγκη.
Ο αδελφός μου δεν είχε οικογένεια, εγώ ήμουν η οικογένειά του. Ηταν 68 χρόνων και όλα είχαν τελειώσει. Ετσι, όσο φορτισμένος και αν ήμουν συναισθηματικά με τη μεγάλη απώλεια, η απόφαση να δωρίσω τα όργανά του ήρθε σαν ανακούφιση. Σκέφτηκα ότι είναι κρίμα από τη στιγμή που ο άνθρωπός μου έχασε τη ζωή του, να τη χάσουν και άλλοι συνάνθρωποί μας.
Γνωρίζατε εσείς τι ακριβώς σημαίνει εγκεφαλικά νεκρός;
Οχι, δεν ήξερα ακριβώς τι είναι. Μου εξήγησε όμως ο γιατρός. Μετά το τρακάρισμα έγινε κάτι σαν έκρηξη και έτσι ο εγκέφαλός του είχε σταματήσει να λειτουργεί. Δεν θα επανερχόταν ποτέ. Διατηρούσαν την αναπνοή του τα μηχανήματα μέχρι να δώσω εγώ την άδεια να λάβουν τα όργανά του.
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο θάνατος συμβαίνει μόνο όταν η καρδιά σταματάει να χτυπάει ή οι πνεύμονες σταματήσουν να λειτουργούν. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για τις βασικές βιολογικές μηχανές, οι οποίες υποστηρίζουν κάποιες από τις ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού.
Ωστόσο, το ίδιο συμβαίνει και με τον εγκέφαλο, όταν δεν λειτουργεί πια, ο ασθενής είναι νεκρός, και ας δουλεύουν με μηχανική υποστήριξη η καρδιά και οι πνεύμονες. Αν σταματήσουν και τα υπόλοιπα όργανα να λειτουργούν, τότε θα είναι αργά για να σώσεις άλλες ζωές. Η απόφαση για δωρεά πρέπει να δοθεί άμεσα, όσο σκληρό και αν ακούγεται.
Δυσκολευτήκατε να πάρετε την απόφαση, δεδομένου ότι θα έπρεπε να απαντήσετε άμεσα στον γιατρό αν δέχεστε ή όχι;
Μπορεί να ακούγεται κυνικό, όμως μόλις μου εξήγησε ο γιατρός τι ακριβώς έχει συμβεί και ότι θα μπορούσα να σώσω άλλους ανθρώπους, δεν το σκέφτηκα καθόλου, ασχέτως αν είχα ανάμεικτα συναισθήματα. Το «ναι» που είπα βγήκε μέσα από τον καρδιά μου. Και τα όργανα του αδελφού μου έδωσαν ζωή σε πέντε ανθρώπους. Ο αδελφός μου δώρισε νεφρούς, ήπαρ, κερατοειδείς και δέρμα. Το ξέρω ότι θα ήθελε να το κάνει και ο ίδιος. Και το ίδιο έχω ζητήσει από τους δικούς μου να κάνουν αν μου συμβεί κάτι.
Πιστεύω ότι ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να δίνει τα όργανα του αγαπημένου του προσώπου που δεν έχει ελπίδα να ζήσει, χωρίς δεύτερη σκέψη, διότι τα έχουν ανάγκη άλλοι συνάνθρωποί μας. Και μπορεί να πιστεύουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί σε εμάς, όμως ίσως χρειαστεί το παιδί σου ξαφνικά μόσχευμα. Ούτε είναι σπάνιο. Ενας φίλος μου απέκτησε πρόσφατα καρδούλα από κάποιο παλικάρι που έχασε τη ζωή του. Δεν πρέπει ούτε να τα συζητάμε αυτά…
Απόστολος Γκούμας
Eχει υποβληθεί δύο φορές σε μεταμόσχευση καρδιάς, η δεύτερη φορά μάλιστα μέσα στην πανδημία
Είστε από τους ελάχιστους ανθρώπους στον κόσμο που έχουν κάνει δύο φορές μεταμόσχευση καρδιάς. Τι πρόβλημα αντιμετωπίζατε την πρώτη φορά;
Γεννήθηκα με μία πλήρως λειτουργική καρδιά. Δεν είχα απολύτως κανένα πρόβλημα. Μία ίωση, όμως, μου άλλαξε τη ζωή. Ημουν 12 χρόνων και, ξαφνικά, εκεί που έπαιζα με τους φίλους μου, λιποθύμησα.
Δεν μάθαμε ποτέ από τι είδους ίωση είχα νοσήσει, το μόνο που ήταν βέβαιο ήταν ότι μου είχε προκαλέσει διατατική μυοκαρδιοπάθεια. Με μετέφεραν στο Νοσοκομείο Παίδων και ύστερα από πολλές εξετάσεις, οι γιατροί έκριναν ότι για να ζήσω, θα έπρεπε να υποβληθώ σε μεταμόσχευση καρδιάς. Τότε δεν υπήρχε Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ) και έπρεπε να πάω στην Αγγλία και συγκεκριμένα στο Harefield. Μπήκα στο νοσοκομείο, πέρασα εκ νέου ιατρικούς ελέγχους και παρέμεινα επί 8 μήνες σε λίστα αναμονής.
Με χειρούργησε ο διάσημος καρδιοχειρουργός Μαγκντί Γιακούμπ και μετά τη μεταμόσχευση παρέμεινα στην Αγγλία ακόμη έξι μήνες. Από τότε έχουν περάσει 30 χρόνια. Πέρα από το ιατρικό μέρος της διαδικασίας, ήταν μία δύσκολη κατάσταση, διότι θα έπρεπε να πληρώσουμε αρκετά από τα έξοδα και επίσης να έχω κάποιον από τους δύο γονείς μου μόνιμα δίπλα μου.
Ως παιδί πώς το βιώνατε όλο αυτό, είχατε αίσθηση του φόβου;
Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα αισθανθεί φόβο. Ηλπιζα ότι ήμουν καλά και ότι ήταν θέμα χρόνου να θεραπευτώ. Αυτό είχα καταλάβει τότε και δεν είχα καθόλου άγχος. Ενιωθα ότι ήταν απλώς μία διαδικασία που περιμέναμε να γίνει, για να γίνω καλά. Περίμενα, έγινε η επέμβαση και τέλος καλό όλα καλά. Το μόσχευμα που είχα λάβει ήταν από έναν εννιάχρονο Σκωτσέζο.
Επειδή τα άτομα που έχουν μεταμοσχευθεί θα πρέπει προληπτικά να κάνουν κάποιες εξετάσεις για όλη τους τη ζωή, εσείς επιτρέψατε στην Ελλάδα και γι’ αυτό το μέρος της διαδικασίας;
Οχι, διότι δυστυχώς δεν υπήρχε κάποιο εξειδικευμένο νοσοκομείο για να με παρακολουθήσει. Τα πρώτα τρία χρόνια πήγαινα ανά τρεις μήνες στις αρχές και ανά έξι αργότερα, στην Αγγλία.
Ωστόσο, όλα άλλαξαν το 1995 που άνοιξε στο Ωνάσειο η πρώτη μονάδα μεταμοσχεύσεων. Από την πρώτη στιγμή με παρακολουθούσαν οι γιατροί εκεί και φυσικά αισθανόμουν μεγαλύτερη ασφάλεια σε περίπτωση που συνέβαινε κάτι, είχε τελειώσει η μεγάλη ταλαιπωρία, και φυσικά και τα έξοδα. Και όλα ήταν καλά!
Υπήρξε κάποιο πρόβλημα με το μόσχευμα, 29 χρόνια αργότερα, και χρειαστήκατε δεύτερη μεταμόσχευση;
Οχι, η καρδιά δεν είχε κανένα φυσικό πρόβλημα. Το θέμα ήταν ότι πέρασα ακόμη μία μεγάλη περιπέτεια στη ζωή μου και χρειάστηκε πριν από 40 μέρες να κάνω και δεύτερη μεταμόσχευση καρδιάς, αυτή τη φορά στο Ωνάσειο.
Η ζωή μου κυλούσε κανονικά, δεν είχα κανένα απολύτως πρόβλημα υγείας. Το 2013, όμως, διαγνώστηκα με λέμφωμα Χότζκιν. Για να το αντιμετωπίσω έπρεπε να κάνω χημειοθεραπείες και ακτινοβολίες. Οι γιατροί πιθανολογούν ότι από τις ακτινοβολίες που έκανα στον θώρακα, προκλήθηκε μία σπάνια αγγειοπάθεια. Αυτή με τη σειρά της, μου προκαλούσε στενώσεις στα αγγεία της καρδιάς. Ετσι, έκανα πάλι επεμβάσεις, μπαλονάκια, στεντ και είχαν δημιουργηθεί αρκετές βλάβες, οι οποίες τελικά επηρέασαν τη λειτουργία της καρδιάς.
Η καρδιά μου δεν αιματωνόταν σωστά και προκλήθηκε ανεπάρκεια. Ετσι, αποφασίσαμε με τον γιατρό μου, τον Σταμάτη Αδαμόπουλο, τον οποίο γνωρίζω από 11 ετών, όταν ήταν στο νοσοκομείο του Harefield, όπου είχα κάνει την πρώτη μεταμόσχευση, να μπω στη λίστα αναμονής για δεύτερη μεταμόσχευση καρδιάς.
Σας ακούω να το αντιμετωπίζετε όλο αυτό τόσο φυσιολογικά και με τόσο μεγάλη ψυχραιμία…
Η ζωή είναι ωραία. Δεν θα πρέπει να μας παίρνει από κάτω επειδή συνέβη κάτι που μας βάζει σε κίνδυνο. Θα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε όλα με δύναμη, όσο δύσκολη και αν φαίνεται η διαδρομή τους. Είναι πολύ σημαντικό για την ψυχολογία μας να είμαστε θετικοί, διαφορετικά, ναι, είναι δύσκολες καταστάσεις, αλλά και αν καταρρεύσεις στη μέση της διαδρομής, δεν έχεις τίποτα να κερδίσεις. Μόνο να χάσεις. Με το ίδιο πνεύμα λάβαμε και την απόφαση, τον Ιανουάριο του 2020, λίγο πριν από την έναρξη της πανδημίας, να μπω και πάλι σε λίστα αναμονής.
Πώς αισθανθήκατε όταν χτύπησε το τηλέφωνο και σας είπαν ότι βρέθηκε μόσχευμα;
Ηταν αρχές Απριλίου, όταν τα ξημερώματα και εν μέσω καραντίνας με πήραν τηλέφωνο. Κατάλαβα αμέσως ποιος ήταν! Μου είπαν ότι έχει βρεθεί υποψήφιο μόσχευμα και πως θα έπρεπε να πάω άμεσα στο Ωνάσειο. Με το τηλεφώνημα είχα ενθουσιασμό. «Πάμε να το κάνουμε να τελειώνουμε», σκέφτηκα, διότι με είχε κουράσει λίγο η κατάσταση. Είχα πολλούς περιορισμούς και με το προηγούμενο μόσχευμα δεν θα μπορούσα να κάνω πολλά πράγματα πια. Ανυπομονούσα, ανακουφίστηκα και δεν περίμενα εν μέσω Covid να βρεθεί κατάλληλο μόσχευμα. Ηταν πολύ σημαντικό και αναπάντεχο.
Εφυγα άμεσα από το Ξυλόκαστρο, όπου ζω, και πήγα για τον απαραίτητο προχειρουργικό έλεγχο. Παράλληλα και το μόσχευμα βρισκόταν καθ’ οδόν και θα υποβαλλόταν επίσης στις τελευταίες εξετάσεις του για την ιστοσυμβατότητα. Ολα ήταν καλά και στις 12 το βράδυ της επόμενης ημέρας μπήκα στο χειρουργείο.
Τι διάρκεια είχε η επέμβαση;
Περίπου οκτώ ώρες. Ακολούθως με μετέφεραν στην Εντατική. Οταν ανέκτησα τις αισθήσεις μου, ήμουν ακόμη καλύτερα. Ενημερώθηκα ότι όλα είχαν πάει καλά και ξεκίνησε για μένα και πάλι μια καινούργια ζωή. Ο στόχος σε κάθε πάθηση είναι αυτός, οι επεμβάσεις και η αποθεραπεία να είναι παροδικές, να τελειώνουν γρήγορα και να έχεις μπροστά σου μία ολόκληρη ζωή να ζήσεις.
Επειδή βλέπω ότι εκτός από πολύ θετικός άνθρωπος, είστε και γεμάτος ενέργεια, τι σας έχει λείψει αυτό το διάστημα, ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνετε μόλις ανάψουν οι γιατροί το πράσινο φως;
Θέλω να παίξω ξανά μπάσκετ! Είναι το αγαπημένο μου άθλημα, μου έχει λείψει και ανυπομονώ τώρα να περάσουν οι τρεις μήνες που απαιτούνται, για να ξεκινήσω και πάλι να παίζω.
Σε ένα τρίμηνο θα είμαι και πάλι πολύ πιο χαλαρός στην καθημερινότητά μου. Πιο προσεκτικός, βέβαια. Λόγω των φαρμάκων που πρέπει να παίρνω υποχρεωτικά μετά τη μεταμόσχευση και προκαλούν ανοσοκαταστολή, θα τρέφομαι πιο προσεκτικά, θα είμαι λίγο πιο εύθραυστος, αλλά σύντομα θα επιστρέψω και πάλι!
Αν μπορούσατε να συναντήσετε την οικογένεια του δότη, τι θα τους λέγατε;
Θέλει ψυχή να το κάνεις αυτό, ακόμη και αν ο άνθρωπός σου είναι νεκρός, διότι είναι πολύ σκληρή εκείνη η στιγμή. Η συνέχιση της ζωής είναι πολύ σημαντική για τον καθένα. Και συνήθως δεν περνάει από το μυαλό κάποιου, μέχρι να χρειαστεί ο ίδιος μόσχευμα. Σε κάθε άνθρωπο που παίρνει αυτήν την απόφαση να μοιράσει ζωή, ξέρει ότι δίνει ζωή και δεν είναι μόνος του. Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω μέσα από την καρδιά του ανθρώπου τους, η οποία με βοηθά να βρίσκομαι σήμερα στη ζωή.
Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, τον κ. Αδαμόπουλο και όσους εργάζονται με την ψυχή τους και την επιστημονική τους γνώση και βοηθούν εμένα, αλλά και άλλους συνανθρώπους μας, να παίρνουμε τις σωστές αποφάσεις, ώστε να είμαστε και πάλι καλά και υγιείς.
Δέσποινα Χιλίδου
Προϊσταμένη – Συντονίστρια μεταμοσχεύσεων καρδιάς και πνευμόνων στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο
Πόσο άλλαξε το ήδη πολυσύνθετο έργο των μεταμοσχεύσεων λόγω της πανδημίας;
Σαφώς και υπήρχαν σοβαρές δυσκολίες στα υγειονομικά πρωτόκολλα και μάλιστα αφιερώσαμε τους πρώτους μήνες της πανδημίας στη γνωριμία μας με τον κορονοϊό. Ωστόσο, από τη στιγμή που είχαμε τις κατευθυντήριες οδηγίες του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), όχι απλώς δεν παραμείναμε αδρανείς, αλλά ξεκίνησε στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων πνευμόνων και τον Ιούλιο του 2020 πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεταμόσχευση πνευμόνων στη χώρα μας μετά από 10 χρόνια.
Λόγω της επαγγελματικής σας ιδιότητας διατηρείτε άμεση και καθημερινή επαφή με τους υποψήφιους λήπτες οργάνων. Πόσο δύσκολο είναι να διαχειρίζεστε τη λύπη ή την αγωνία των ανθρώπων που περιμένουν μεταμόσχευση;
Με αυτούς που βρίσκονται στη λίστα μιλάμε καθημερινά, δενόμαστε σαν να είμαστε οικογένεια. Σαν ένας γάμος μεταξύ ασθενούς και μεταμοσχευτικού προγράμματος, στον οποίο όμως δεν προβλέπεται διαζύγιο, γιατί ακόμα κι αν μεταμοσχευθούν, συνεχίζουν να παρακολουθούνται ιατρικά. Γνωρίζουμε τα πάντα γι’ αυτούς, τα θέματα υγείας που έχουν με κάθε λεπτομέρεια, τα προσωπικά τους προβλήματα, τις οικογενειακές καταστάσεις, όλη τους την καθημερινότητα.
Είναι άνθρωποι από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και από την Κύπρο και οι περισσότεροι έχουν μετακομίσει και ζουν στην Αθήνα, περιμένοντας να βρεθεί μόσχευμα. Μπορεί να χρειαστεί να μείνουν εδώ μερικούς μήνες ή ακόμη και χρόνια. Δεν σας κρύβω ότι είναι απαιτητικό και γι’ αυτούς και για εμάς. Είμαστε όμως μαζί και στα καλά και στα δύσκολα.
Οι ασθενείς στη λίστα για μεταμόσχευση βρίσκονται σε μια διαρκή εγρήγορση, έτσι δεν είναι;
Η αλήθεια είναι ότι τους παρακολουθούμε διαρκώς και αυτό σημαίνει ότι ο καθένας από τους ασθενείς στη λίστα μπορεί να μας καλέσει στο τηλέφωνο για κάτι που τον ανησυχεί, ακόμα και στις 5:00 τα ξημερώματα. Και το δόντι κάποιου να πονάει, δεν θα επισκεφθεί χωρίς οδηγίες από εμάς τον οδοντίατρό του. Θα πρέπει να πάρει τηλέφωνο τον συντονιστή και να τον καθοδηγήσει πού πρέπει να πάει και τι να κάνει. Αυτό συμβαίνει διότι ακόμη και η παραμικρή λεπτομέρεια έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή του. Για παράδειγμα, αν ο ασθενής παίρνει αντιπηκτικά και πάει για εξαγωγή δοντιού, μπορεί να κινδυνεύσει η ζωή του από αιμορραγία. Επίσης, αν έχει τεχνητή καρδιά, θα πρέπει να λάβει συγκεκριμένα αντιβιοτικά, ώστε να μη μολυνθεί το μηχάνημα.
Οι περισσότεροι που περιμένουν μεταμόσχευση καρδιάς λόγω καρδιακής ανεπάρκειας δεν μπορούν να κινηθούν άνετα. Κάποιοι από αυτούς νοσηλεύονται και στο νοσοκομείο. Αυτή τη στιγμή, στη λίστα αναμονής για καρδιά είναι 21 άτομα, ενώ έχουμε και άλλους ασθενείς που αναμένεται να ολοκληρώσουν τον προμεταμοσχευτικό τους έλεγχο και είναι έτοιμοι να ενταχθούν στη λίστα. Αρα, είναι μια λίστα που συνεχώς μεγαλώνει.
Οπως αναφέρατε και προηγουμένως, παρακολουθείτε και τους ασθενείς που έχουν κάνει τη μεταμόσχευση.
Ναι, φυσικά. Τους μεταμοσχευμένους ασθενείς τους παρακολουθούμε εφ’ όρου ζωής. Τους γνωρίζουμε, μας γνωρίζουν και έχουμε και με αυτούς μια πολύ ανθρώπινη σχέση. Για να καταλάβετε, ακόμη και ο ασθενής που είχε κάνει την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνεχίζει να παρακολουθείται από την ομάδα του Ωνασείου. Είμαστε μέρος της ζωής του και είναι μέρος της δικής μας ζωής.
Οταν προκύψει ένα μόσχευμα, πώς σας ειδοποιούν; Ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσετε;
Οταν προκύψει ένας δότης σε κάποιο νοσοκομείο στην Ελλάδα ή την Κύπρο ενημερώνεται ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ). Οι διαδικασίες πρέπει να γίνουν γρήγορα και ο χρόνος είναι πολύτιμος από διάφορες πλευρές. Θα πρέπει άμεσα ο τοπικός συντονιστής του νοσοκομείου του δότη να συμπληρώσει μία φόρμα και να καταγράψει όλα τα κλινικά και εργαστηριακά δεδομένα του και, φυσικά, την αιτία θανάτου.
Τη φόρμα τη στέλνουν στον ΕΟΜ, στον κεντρικό συντονιστή, και εκείνος με τη σειρά του ενημερώνει όλα τα μεταμοσχευτικά κέντρα της χώρας για τα όργανα που είναι κατάλληλα προς μεταμόσχευση, όπως είναι η καρδιά, οι πνεύμονες, οι νεφροί κ.λπ. Την ενημέρωση λαμβάνει ο κλινικός συντονιστής του κάθε μεταμοσχευτικού κέντρου. Εμείς εφημερεύουμε κάθε μέρα, 365 μέρες τον χρόνο. Στο Ωνάσειο είμαστε τρεις συντονιστές αυτή τη στιγμή.
Οταν ειδοποιηθούμε από τον ΕΟΜ, καλούμε τους διευθυντές των προγραμμάτων μεταμόσχευσης καρδιάς και πνευμόνων αντίστοιχα. Οι γιατροί μας με τη σειρά τους αξιολογούν περαιτέρω την καταλληλόλητα των οργάνων του δότη. Αν κρίνεται απαραίτητο, ίσως ζητήσουμε περισσότερες εξετάσεις. Η διαδικασία αυτή μπορεί να διαρκέσει από 12 ώρες έως και δύο ημέρες. Τα όργανα λαμβάνονται από ασθενείς σε εγκεφαλικό θάνατο. Η κατάσταση αυτή δεν είναι ούτε κώμα ούτε φυτική ζωή, είναι μη αναστρέψιμη, είναι θάνατος.
Από τη στιγμή που οι εξετάσεις είναι εντάξει, επιβεβαιώνεται από εμάς ότι ο δότης γίνεται δεκτός. Με βάση την ομάδα αίματος του δότη, τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά του, τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας και άλλα κλινικά χαρακτηριστικά, αλλά και τον χρόνο αναμονής του στη λίστα, προκύπτει ο καταλληλότερος υποψήφιος λήπτης του Εθνικού Μητρώου και καλείται άμεσα για έλεγχο.
Ειδοποιείτε πάντα έναν υποψήφιο λήπτη ή μπορεί να χτυπήσει και το τηλέφωνο περισσότερων;
Υπάρχουν και περιπτώσεις που μπορεί να καλέσουμε δύο υποψήφιους για καρδιά και με βάση την κλινική τους εξέταση τη δεδομένη χρονική στιγμή, θα κριθεί ποιος είναι ο καταλληλότερος λήπτης. Υπάρχουν συγκεκριμένα εθνικά κριτήρια για την κατανομή των οργάνων και είναι σημαντικό να μη χαθεί ούτε ένα όργανο.
Είναι φυσικό να απογοητευτεί κάποιος που έχει χτυπήσει το τηλέφωνό του και τον έχουν καλέσει για μεταμόσχευση και τελικά να μη γίνει, όχι μόνο γιατί μπορεί να μεταμοσχεύτηκε κάποιος άλλος, αλλά και γιατί το όργανο κρίθηκε ακατάλληλο διεγχειρητικά στον δότη. Ομως και γι’ αυτό έχουν ενημερωθεί εκ των προτέρων οι ενδιαφερόμενοι. Είναι σημαντικό για τους ασθενείς που βρίσκονται στη λίστα να διατηρούν την πίστη και την αισιοδοξία τους και για τον λόγο αυτόν ενθαρρύνουμε την επικοινωνία των υποψήφιων ληπτών με τους ήδη μεταμοσχευμένους.
Πώς είναι η καθημερινότητα ενός ασθενούς που βρίσκεται στη λίστα για μεταμόσχευση;
Οι ασθενείς με τους οποίους έχουμε επαφή εμείς πάσχουν είτε από καρδιακή είτε από πνευμονική ανεπάρκεια. Οι περισσότεροι, λοιπόν, από αυτούς δεν έχουν αυτό που λέμε αυτονομία. Χρειάζονται στην καθημερινότητά τους κάποιον άνθρωπο να τους βοηθά. Πολλοί χρειάζονται οξυγόνο 24 ώρες το 24ωρο. Κάποιοι από αυτούς δεν μπορούν ούτε μπάνιο να κάνουν χωρίς οξυγόνο.
Οι περισσότεροι ασθενείς που έχουν τοποθετήσει τεχνητή καρδιά μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, απλώς χρειάζονται πάντα δίπλα τους κάποιον άνθρωπο, ώστε αν κάτι συμβεί με το μηχάνημα, να μπορεί να τους εξυπηρετήσει, καθώς έχει εκπαιδευτεί. Δεν μπορούν όμως να κάνουν εύκολα ούτε ένα ντους, μέχρι να γίνει η μεταμόσχευση, καθώς το μηχάνημα που τους κρατάει στη ζωή δεν πρέπει να βραχεί. Είναι ένα από τα πράγματα που πραγματικά γιορτάζουν μόλις κάνουν τη μεταμόσχευση, το μπάνιο. Και δεν αναφερόμαστε σε πολύ μεγάλους ηλικιακά ανθρώπους, αλλά σε νέους. Οταν απελευθερώνεται κάποιος από τα μηχανήματα και από τα σωληνάκια που τον συνδέουν με τη ζωή και αισθάνεται και πάλι αυτόνομος, είναι μεγάλη λύτρωση.
Δεν σας βαραίνει αυτό στην προσωπική σας ζωή;
Είναι πάθος για μένα να βοηθάω τους ανθρώπους, δεν είναι βάρος. Και αν δεν έχεις πάθος γι’ αυτό και πας να το κάνεις σαν μία δουλειά, απλώς δεν θα τα καταφέρεις. Δεν με ενοχλεί, ό,τι ώρα και αν χτυπήσει το τηλέφωνο. Μπορεί να με πάρουν και για έναν απλό λόγο. Αλλά αυτή είναι η κατεύθυνση που τους έχουμε δώσει, καλύτερα να κάνεις μία ερώτηση που τη θεωρείς απλοϊκή και αυτονόητη, απ’ το να μην την κάνεις καθόλου. Δεν ενοχλούν, είναι χαρά μας να τους ακούμε ανά πάσα στιγμή.
Το βάρος είναι όταν χάνουμε ασθενείς. Και δυστυχώς έχουμε κλάψει για ανθρώπους, διότι δεν είχε βρεθεί μόσχευμα. Ωστόσο, οι χαρές της δουλειάς είναι πολύ μεγάλες. Δεν μπορείτε να καταλάβετε πόσο σημαντικό είναι να βλέπεις έναν νέο άνθρωπο, που η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο, να την παίρνει και πάλι στα χέρια του. Ξαφνικά αλλάζει, μεγαλώνει, παντρεύεται, κάνει παιδιά… Αυτό είναι θείο δώρο, δεν είναι δουλειά.
Βοηθούν οι ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και η τεχνολογία στην ανάπτυξη του κλάδου των μεταμοσχεύσεων;
Φυσικά. Είναι καταλυτικός παράγοντας. Το καλό είναι πως ό,τι νεότερο υπάρχει στην καρδιολογία και στην καρδιοχειρουργική στις ΗΠΑ, υπάρχει και στο Ωνάσειο. Κρατάμε ψηλά τη σημαία και σε αυτόν τον τομέα.
Και ό,τι καινούργιο υπάρχει στον κόσμο, θα έρθει και εδώ αύριο. Και όταν λέω αύριο, εννοώ αύριο, όχι έπειτα από ένα μήνα. Εμείς εκπαιδευόμαστε συνεχώς στις νέες τεχνολογίες για τις τεχνητές καρδιές, τα μόνιτορ, τους αναπνευστήρες και ό,τι άλλο υπάρχει.
Από τότε που τελείωσα τη σχολή, η τεχνολογία δεν έχει καμία σχέση με το τώρα. Και η τεχνολογία δίνει μεγάλο χρόνο ζωής στους ασθενείς μέχρι να βρεθεί μόσχευμα, κάτι που είναι και το ζητούμενο. Είμαι πολύ τυχερή που εργάζομαι σε ένα τέτοιο πρόγραμμα.
Ηρακλής Τσαγκάρης
Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος Μεταμόσχευσης Πνευμόνων, στο «Ωνάσειο», καθηγητής Πνευμονολογίας και Εντατικής Θεραπείας ΠΓΝ «Αττικόν»
Δέκα χρόνια δεν είχε γίνει καμία μεταμόσχευση πνεύμονα στην Ελλάδα, αλλά κατάφερε η χώρα μας και ξεκίνησε το δικό της Πρόγραμμα και μάλιστα εν μέσω πανδημίας. Πώς συνέβη;
Την τελευταία δεκαετία είχαμε την παραπομπή των ασθενών για τις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα στη Βιέννη. Ωστόσο, το 2015, μας ενημέρωσαν ότι όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για άλλες χώρες που εξυπηρετούσαν, η «στρόφιγγα κλείνει».
Ετσι, από τότε ξεκίνησαν να γίνονται τα πρώτα βήματα για να δημιουργηθεί και στη χώρα μας ξανά ένα οργανωμένο πλέον σύστημα μεταμοσχεύσεων πνεύμονα. Αλλά καθώς στην χώρα μας δεν υπήρχε κάποιο κέντρο με εμπειρία και γνώση την οποία θα μπορούσε να μεταλαμπαδεύσει σε γιατρούς, μία ομάδα ειδικών, ανάμεσά τους κι εγώ, επισκεφτήκαμε τη Βιέννη και εκπαιδευτήκαμε δίπλα στους καλύτερους γιατρούς στον κόσμο χάρη στο πρόγραμμα Υποτροφιών του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο κάλυψε όλη την εκπαίδευση. Επιπρόσθετα, υπήρξαν οι κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις και έγιναν οι πρακτικές διαδικασίες ώστε να αρχίσουν και οι μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας.
Τον Ιούνιο του 2019 ήταν όλα σχεδόν έτοιμα για να λειτουργήσει το Πρόγραμμα Μεταμοσχεύσεων Πνευμόνων στην Ελλάδα και περίπου ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούλιο του 2020, πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεταμόσχευση πνεύμονα στη χώρα μας. Βέβαια, υπήρξε ένα διάστημα που λόγω Covid δεν μπορούσαν ούτε νομικά να πραγματοποιηθούν μεταμοσχεύσεις, αλλά ούτε και πρακτικά. Έκτοτε βέβαια, και εν μέσω πανδημίας, έχουμε ήδη πραγματοποιήσει τέσσερις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα και συνεχίζουμε.
Πώς ήταν η εκπαίδευση σας στην Αυστρία, πόσο βοήθησε στο να ξεκινήσει το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων πνεύμονα στην Ελλάδα;
Ήταν ένα απαραίτητο πρόγραμμα για την έναρξη των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, διότι ουσιαστικά δεν θα μπορούσε κάποιος να ξεκινήσει μία τόσο ιδιαίτερη και απαιτητική επιστημονικά διαδικασία, δίχως να μεταφέρει γνώση και εμπειρία ενός προγράμματος 30 ετών, όπως είναι αυτό της Βιέννης, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.
Η Βιέννη αποτελεί σημείο αναφοράς για τις μεταμοσχεύσεις πνεύμονα. Ένα μεγάλο κέντρο με τεχνογνωσία την οποία μεταφέρουμε πλέον στην Ελλάδα. Πριν από εμάς χώρες όπως η Ουγγαρία, η Σλοβενία και η Κροατία είχαν ακολουθήσει το ίδιο μοντέλο και η επιτυχία τους μας ενθάρρυνε. Το σημαντικό σε αυτή τη φάση ήταν ότι είχαμε τη συμβολή του Ιδρύματος Ωνάση για να μπορέσουν να πραγματοποιηθούν όλα αυτά.
Ως εντατικολόγος και άνθρωπος των μεταμοσχεύσεων πόσο άλλαξε τη δουλειά σας η πανδημία;
Η αλήθεια είναι ότι η πανδημία μείωσε πολύ τον αριθμό των πιθανών δοτών και έκανε πιο δύσκολες τις διαδικασίες, καθώς απαιτούνται επιπλέον έλεγχοι ασφαλείας για μία μεταμόσχευση. Ακόμη όμως και μέσα σε αυτή την δύσκολη κατάσταση, η ομάδα μας κατάφερε το 2020 να βρει δέκα δότες και να δώσει την ευκαιρία σε περισσότερους από 30 συμπολίτες μας να δεχθούν ένα πραγματικό δώρο ζωής. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό από όλα, να μπορούμε να δώσουμε ζωή με όποιες δυσκολίες και αστάθμητους παράγοντες επηρεάζουν τη διαδικασία.
Το Νοσοκομείο«Αττικόν» τα τελευταία χρόνια επιτυγχάνει αρκετές δωρεές οργάνων. Πώς τα καταφέρνετε; Πόσο δύσκολη είναι η διαδικασία εντοπισμού δυνητικών δοτών;
Είναι αλήθεια και είμαστε πολύ χαρούμενοι και περήφανοι ως ιατρική ομάδα, που το «Αττικόν» έχει καταφέρει τα τελευταία πέντε χρόνια σχεδόν να πενταπλασιάσει, σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο τη δωρεά οργάνων. Κομβικό σημείο στη μεγάλη αύξηση των μεταμοσχεύσεων είναι η δημιουργία μιας αφοσιωμένης ομάδας, η οποία αναδεικνύει έγκαιρα τους δυνητικούς δότες οργάνων. Η δωρεά οργάνων είναι κάτι τόσο εξειδικευμένο, που θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω μία καινούργια υποειδικότητα της Εντατικής Θεραπείας. Στο «Αττικόν» έχουμε μία εξαιρετικά καλά εκπαιδευμένη ομάδα, η οποία εφαρμόζει και ακολουθεί τις διαδικασίες που γίνονται οι μεταμοσχεύσεις στις πιο ανεπτυγμένες στον συγκεκριμένο τομέα χώρες, όπως η Ισπανία.
Πόσο πιστεύετε ότι θα αλλάξει το τοπίο τα επόμενα χρόνια;
Το βασικό πρόβλημα είναι πλέον η δωρεά οργάνων. Έχουμε 60 δότες τον χρόνο κατά μέσο όρο. Είναι απολύτως εφικτό να φτάσουμε κοντά στον μέσο όρο της Ευρώπης, και να γίνουν 200. Μέσα από την Εθνική Πρωτοβουλία που έχει αναλάβει το Ιδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με τον ΕΟΜ και τα νοσοκομεία όπως το Ωνάσειο και το Αττικό, ελπίζουμε στην ανοικοδόμηση του τομέα.
Από την άλλη, και καθώς η πανδημία έχει συμβάλει αρνητικά στο όλο σύστημα, νομίζω πως είναι απολύτως εφικτό σαν ελληνική κοινότητα της Εντατικής Θεραπείας να λειτουργήσουμε πιο οργανωμένα τώρα που υποδομές βελτιώνονται, ώστε να κινηθούμε προς τα νούμερα αυτά.
Πόσοι ασθενείς βρίσκονται στη λίστα μεταμόσχευσης πνεύμονα και σε ποιες ασθένειες αφορούν;
Σήμερα στη χώρα μας υπάρχουν 11 ασθενείς που βρίσκονται στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση πνεύμονα, από διάφορες νοσολογικές οντότητες, αλλά οι ασθενείς που χρήζουν μεταμόσχευσης πνεύμονα είναι περισσότεροι. Ελπίζουμε τους επόμενους μήνες να έχουμε καλύψει όσο πιο πολλούς μπορούμε. Η πανδημία προκάλεσε μία σημαντική μείωση των non-Covid κρεβατιών στις ΜΕΘ, από όπου και προέρχονται οι δότες. Τώρα όμως, αυτές οι κλίνες αυξάνονται, και έτσι θα αυξηθούν και οι δότες, άρα και οι μεταμοσχεύσεις. Ταυτόχρονα θα ολοκληρώσουμε και τους προμεταμοσχευτικούς ελέγχους, ώστε περισσότεροι άνθρωποι να μπουν στη λίστα.
Φανταστείτε ότι το Βέλγιο που έχει σχεδόν τον ίδιο αριθμό κατοίκων με την Ελλάδα, πραγματοποιεί 100 μεταμοσχεύσεις πνεύμονα τον χρόνο. Ευτυχώς, για πρώτη φορά φαίνεται ότι θα μπορέσουμε και στη χώρα μας να προχωρήσουμε και να σώσουμε όσες περισσότερες ζωές γίνεται. και το έργο της ανάπτυξης στην Ελλάδα, όμως είμαστε πολύ αισιόδοξοι, καθώς ειδικοί και υποδομές είναι πανέτοιμα για να ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα που θα σώζει εκατοντάδες ζωές τον χρόνο. Ευελπιστούμε να μειωθεί σύντομα ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σε αναμονή για μεταμόσχευση» σχολιάζει ο Πίτερ Ζάκσ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ο οποίος αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των αυστριακών και ελλήνων επιστημόνων στην επιστημονική γέφυρα για τις μεταμοσχεύσεις του πνεύμονα στη χώρα μας.