Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έκανε διάσημο τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Τζον Μιρσάιμερ. Μια διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου το 2015, με τίτλο «Γιατί φταίει η Δύση για την Ουκρανία», έχει συγκεντρώσει τουλάχιστον 28 εκατ. προβολές στο YouTube. Το 2015 ο Μιρσάιμερ μιλούσε με αφορμή τα γεγονότα στην Κριμαία το 2014, ωστόσο μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022, πολλοί –κυρίως υποστηρικτές του Πούτιν– ανέτρεξαν σε όσα είχε πει.
Oπως σημείωσε ο αρθρογράφος των Financial Times Γκίντεον Ράχμαν, «σε εκείνη τη διάλεξη και σε μεταγενέστερα άρθρα και ομιλίες του ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου υποστήριξε ότι η Δύση είχε προκαλέσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, ακολουθώντας πολιτικές που η Ρωσία θεωρούσε υπαρξιακή απειλή. Συγκεκριμένα, ο Μιρσάιμερ έχει επανειλημμένα υποστηρίξει ότι ήταν ανοησία για τις ΗΠΑ να υπόσχονται ότι θα εντάξουν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ. Ο ίδιος είχε προβλέψει ότι η Ρωσία δεν θα ανεχόταν κάτι τέτοιο και ότι “το τελικό αποτέλεσμα θα είναι να καταστραφεί η Ουκρανία”».
Το παρακάτω βίντεο του 2015 με την ομιλία του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Τζόν Μιρσάιμερ για τις «ευθύνες της Δύσης» συγκέντρωσε 28 εκατ. προβολές στο YouTube:
Ομολογουμένως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 έκανε τον Μιρσάιμερ να φαντάζει στα μάτια κάποιων εξαιρετικά διορατικός. Εάν, δε, ο Πούτιν κατέστρεφε την Ουκρανία ως κρατική οντότητα, όπως πίστευαν κάποιοι στην αρχή, ο καθηγητής θα ήταν και προφητικός (παρότι δεν προέβλεψε μια πλήρη εισβολή). Δεν είναι τυχαίο ότι o αμερικανός πολιτικός επιστήμονας είναι σήμερα πιο δημοφιλής στη Μόσχα και στο Πεκίνο αντί για τους διαδρόμους εξουσίας στην Ουάσινγκτον ή στις Βρυξέλλες, όπου συχνά χαρακτηρίζεται απολογητής του Πούτιν.
Αρθρα του Μιρσάιμερ έχουν αναρτηθεί στο Twitter από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών. Πρόσφατα είχε επίσης μια συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν, εμβληματικό πρόσωπο της λεγόμενης «ανελεύθερης δημοκρατίας» ή αλλιώς του κεκαλυμμένου αυταρχισμού.
Ωστόσο, η κατηγορία ότι ο καθηγητής είναι απλά ένας φιλορώσος απολογητής παραλείπει το γεγονός ότι το 1993 υπήρξε ένας από τους λίγους μελετητές που συμβούλευσαν την Ουκρανία να μην εγκαταλείψει τα πυρηνικά της όπλα, υποστηρίζοντας ότι «τα ουκρανικά πυρηνικά όπλα είναι ο μόνος αξιόπιστος αποτρεπτικός παράγοντας απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα». Πολλοί Ουκρανοί θα συμφωνούσαν τώρα με αυτό, σχολίασε ο Ράχμαν.
Ο αρθρογράφος των FT παρουσιάζει, πάντως, τη σφοδρή κριτική που ασκείται στον Μιρσάιμερ, ότι η θεωρία του για τις διεθνείς υποθέσεις είναι ανήθικη, ανιστορική και ντετερμινιστική. Τα βέλη της κριτικής εστιάζουν στην έννοια που ο ίδιος ονομάζει «επιθετικό ρεαλισμό». Με βάση αυτή, ο καθηγητής υποστηρίζει ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στις περιοχές τους, ώστε να αποκρούσουν απειλές για τη δική τους ασφάλεια. Οσοι απορρίπτουν αυτή την προσέγγιση σημειώνουν σωστά ότι δεν συμπεριφέρονται πανομοιότυπα όλες οι μεγάλες δυνάμεις, φέρνοντας ως παράδειγμα τη διάκριση ανάμεσα στη Γερμανία της Βαϊμάρης και τη Γερμανία του Χίτλερ.
Επομένως, η φυσιογνωμία ενός κράτους, ο χαρακτήρας των ηγετών, η στάση και η ιδεολογία τους έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Η λογική του αντεπιχειρήματος είναι ότι η Γερμανία της Μέρκελ είναι διαφορετική από αυτή του Χίτλερ, όπως η Ρωσία του Στάλιν είναι διαφορετική από τη Ρωσία του Γκορμπατσόφ.
Απαντώντας στον Μιρσάιμερ, ο Γκίντεον Ράχμαν ξεκινάει από μια θεμελιώδη αρχή του δικαίου και της ηθικής: ότι η ευθύνη για μια δολοφονία ή μια δολοφονική εισβολή ανήκει στο άτομο που πατάει τη σκανδάλη ή δίνει την εντολή. Οι λεγόμενοι «προληπτικοί πόλεμοι» θεωρούνται σε ορισμένες περιπτώσεις αποδεκτοί, αλλά μόνο εάν ένα αντίπαλο έθνος είναι έτοιμο να κινηθεί επιθετικά. Η Ουκρανία σε καμία περίπτωση δεν βρισκόταν πέρυσι στον ρόλο ενός δυνάμει επιτιθέμενου. Το αντίθετο. Επομένως, θολώνοντας αυτό το κρίσιμο σημείο, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου γίνεται –χωρίς ίσως να το θέλει– απολογητής για τον επιθετικό πόλεμο του Πούτιν.
Οι θεωρίες του, παρά ταύτα, παραμένουν ένα αναλυτικό εργαλείο που παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για τη συμπεριφορά της Ρωσίας, αλλά και για την Κίνα. Ηδη από το 2001, ο Μιρσάιμερ υποστήριζε ότι οι προσπάθειες για την ενσωμάτωση της Κίνας σε μια φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη πραγμάτων ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν. Είχε δίκιο. Πίστευε ότι το Πεκίνο θα επεδίωκε να κυριαρχήσει στην περιοχή του και ότι αυτό θα μπορούσε να ενεργοποιήσει την πιθανότητα ενός πολέμου με τις ΗΠΑ.
Οι ουσιώδες αυτές παρατηρήσεις δεν μπορούν να κρύψουν, κατά τους FT, τα κενά που υπάρχουν στο έργο του αμερικανού καθηγητή. Ούτε την εικόνα «ενός ακαδημαϊκού υπερβολικά ερωτευμένου με τις δικές του θεωρητικές κατασκευές για να μπορέσει να αποδεχτεί ότι υπάρχουν ορισμένα γεγονότα που δεν ταιριάζουν στη θεωρία του».
Για παράδειγμα, στη διάσημη διάλεξή του το 2015 είχε απορρίψει την ιδέα ότι η Ρωσία θα προσπαθούσε ποτέ να «κατακτήσει την Ουκρανία», λέγοντας ότι «ο Πούτιν είναι πολύ έξυπνος για (να κάνει) κάτι τέτοιο». Η άποψή του ήταν ότι ο ρώσος πρόεδρος θα επιχειρούσε να καταστρέψει την Ουκρανία ως κρατική οντότητα, ώστε να μην ευθυγραμμιστεί με τη Δύση.
Σήμερα, ο Μιρσάιμερ εξακολουθεί να υποστηρίζει ότι η Ρωσία δεν σκόπευε ποτέ να κατακτήσει την Ουκρανία, κάτι που δύσκολα μπορεί πλέον να σταθεί ως πραγματολογική διαπίστωση, όταν έχουμε δει τα ρωσικά τανκς να κατευθύνονται προς το Κίεβο, τον Φεβρουάριο του 2022.
Ο αμερικανός καθηγητής επιμένει ότι ο Πούτιν ήταν ειλικρινής στις δηλώσεις του πριν από τον πόλεμο όταν ανέφερε πως αποδέχεται την ουκρανική ανεξαρτησία. Σε μια πιο πρόσφατη διάλεξή του, ο Μιρσάιμερ ισχυρίστηκε ότι «ο Πούτιν δεν έχει στο ιστορικό του περιπτώσεις όπου είπε ψέματα σε άλλους ηγέτες». Αναφορές όπως αυτή δεν επιβεβαιώνονται. Τι θα έλεγαν, άραγε, για το θέμα οι ξένοι ηγέτες τους οποίους ο Πούτιν διαβεβαίωνε ότι η Ρωσία δεν είχε καμία σχέση με την κατάρριψη της πτήσης MH17 της Malaysia Airlines πάνω από την Ουκρανία το 2014; Παρομοίως, πόσοι ηγέτες τον έχουν ακούσει να τους λέει ότι δεν είχε καμία σχέση με την απόπειρα δολοφονίας του ρώσου ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι το 2020;
«Αυτές οι βάναυσες πράξεις, που καλύπτονται από ψέματα, δεν είναι απλές λεπτομέρειες. Λένε κάτι σημαντικό για τη Ρωσία του Πούτιν. Και υποδηλώνουν ότι είναι αδύνατο να διαχωριστεί ο εσωτερικός χαρακτήρας ενός κράτους από την εξωτερική συμπεριφορά του. Σκεφτείτε τη Βόρεια Κορέα», σημείωσε ο Γκίντεον Ράχμαν. Και προσέθεσε ότι η επιμονή του Μιρσάιμερ ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο διαψεύδεται ακόμη και από την ίδια τη ζωή του. Στις ΗΠΑ είναι ένας δημόσιος διανοούμενος που χαίρει εκτίμησης και αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Σε αυταρχικές χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι «αντιφρονούντες καθηγητές» όπως ο Μιρσάιμερ καταλήγουν συνήθως άνεργοι, εξόριστοι ή πολύ χειρότερα.